[zaloguj się]
[pdf]

OKRĘT (587) sb m

-ę- (583), -e- (3), -ęn- (1).

o jasne.

Fleksja
sg pl
N okręt okręty
G okrętu okrętów
D okrętowi okrętóm
A okręt okręty
I okrętem okręty, okrętami
L okręcie okręci(e)ch, okrętach
V okręcie okręty

sg N okręt (64). ◊ G okrętu (91). ◊ D okrętowi (4). ◊ A okręt (95). ◊ I okrętem (11); -em (1), -(e)m (10). ◊ L okręcie (47). ◊ V okręcie (1). ◊ pl N okręty (53). ◊ G okrętów (78); -ów (10), -(o)w (68). ◊ D okrętóm (2). ◊ A okręty (89). ◊ I okręty (17), okrętami (2) BudBib, KlonFlis. ◊ L okręci(e)ch (29), okrętach (3) GlabGad StryjKron (2); -ach (1), -åch (1) StryjKron (1:1), -(a)ch (1). ◊ V okręty (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII w.

1. Statek żaglowy lub wiosłowy; navis BartBydg, HistAl, Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Cn; classis HistAl, Vulg, Mącz; puppis PolAnt, Vulg; corbita Mącz, Cn; ratis, scapha PolAnt; cybea Cn (584): Zá dáktyły owce przedał/ A w okręt ich náłádował BierEz L4v, P2; Murm 105; A kiedy Morze gra/ thedy [wieloryby] idą miedzy wełny á więczey poruſzaią morze ku igraniu y ku potopu okrętow. FalZioł IV 31b, III 28b, c, IV 34a, 36a [2 r.], 40c [3 r.] (13); BartBydg 23; thedy Alexandey [!] przykazał ſpráwić dom wielki ná morzu ná okzęciech [!] przez ktory iuż mogł miáſto otrzymáć HistAl B7v, B7v, C; LubPs hh; RejWiz 5, 12, 13, 190; Y poſlał Krol Hirám w onych okręćiech ſlugi ſwoie/ męże w żeglárſtwie y koło morzá dobrze vmieiętne Leop 3.Reg 9/27, Iudic 5/17, 3.Reg 9/26, 2.Par 20/36 [2 r.], Ps 106/23, Act 27/19 [2 r.] (16); RejFig Dd4v [3 r.]; RejZwierz 45 [2 r.]; Tedy náiadſzy ſię polekczáli okrętu/ wyrzucáiąc pſzenicę w morze. BibRadz Act 27/38, Is 30/17, Ez 30/9, 2.Mach 12/3, 6, 9 (14); Grecy byli rádzi widząc pełne okręty ſkárbow BielKron 57; Fránćiſzek Kárdynał przełożony Papieſki nád okręty BielKron 389v; Poſłał thám Krol Portugálſki Emánuel ze wſzem doſtátkiem ſześć okrętow ludźi BielKron 448, 43, 45, 49, 54 [3 r.], 55 [2 r.] (134); Episcopia navis, Lódká máła przi okreciech. ná którey ſie puſzczáyą ku ſzpiegowániu. Mącz 106d, 99a, 102b, 106b, c, 134a (13); LeovPrzep a3v [2 r.]; Biedá biedá miáſto ono wielkie/ s ktorego ſie bogáćili wſzyſcy co mieli okręty ná morzu RejAp 151v; W okręcie/ á co ieſt potrzebnieyſzego iáko máſzty/ iáko żagle/ iáko powrozy co to trzymáią? GórnDworz Ll6, Zv [2 r.], Gg; GrzepGeom A4v, B [3 r.]; Tedy nábył ſobie okrętu potáiemnie w pierwy zmrok/ á zoſtáwiwſzy konie w goſpodzie wſzedł w okręth y dał ſie ná bieg HistRzym 10; Tedy potym Apollon kazał okręt przypráwić/ chcąc płynąć do Pentápolá/ á tám wſzedł do niego/ y porucżył ſie wiátrom. HistRzym 11v, 10v, 11, 11v [3 r.], 14v, 15 (14); RejPos [236], 331v; Drugi raz tákże gdy s tymiſz Rzymiány ná morzu wodną bitwę zwieść miał/ tákże iż mu nierowno było/ kazał kilko okrętow do brzegu przypuśćić RejZwierc 163, 47v, 49v, 71v, 163 [3 r.], 176v [2 r.], 199v; BielSpr 45 [2 r.]; krol Eiptſki zebrawſzy woyſko [...] y okrętow wiele/ ſtarał ſię iákoby mogł zdrádą wziąć kroleſtwo Alęxándrowe BudBib 1.Mach 11/1, 2.Par 22/37, Is 2/16, Ez 30/9, Sap 14/1, 6; Krol Duńſki iákie ſzkody vczynił zá tego Krolá przeſzłego Gdańſzczánom/ bo pobrał kilkádźieſiąt Okrętow MycPrz II Cv, I [C]2; Oto y okręty ták wielkie będące/ y od twárdych wiátrow rozegnáne/ obracáne bywáią od málucżkiego rudlá/ gdziekolwiek chuć ſtyrniká chce. BudNT Iac 3/4, Act 20/38, 21/2, 3, 27/30, 31, Apoc 8/9; PaprPan Ff2v [2 r.]; ModrzBaz 43; KochPs 156; Oćiec iey/ gdy iednego cżáſu ná morzu iádąc z okrętem ſię rozbił/ y ná ieden wyſep wypłynął: od wilkow y beſtyi pożárty ieſt. SkarŻyw 152, 134 [2 r.], 455; nierychło zá nimi do Prus z ſwymi okręty przyciągnęli StryjKron 46, 121 [2 r.], 122, 124, 290; ſtárgawſzy Białé żagle/ y okręt w kęſy zdruzgotawſzy/ Przybiły mię [wiatry] do brzegu puſtégo ná deſce. KochFr 66; Przedśię y dźiś/ y záwſze/ ná morzu okręty KochPhaen 11; KochPam 85 [2 r.], 86; KochPieś 18 [2 r.]; PudłFr 43; GórnRozm Kv; KochProp 11; Biremis – Okręt o dwurżędziech poiezni [= wioseł]. Calep 132a, 935a, 968a, 1087b, [1135]b; Gdy wodopłáwne ich okręty one/ Krolewſkie dźieći ſobie powierzone/ Z ręku oycowſkich/ ſyná z corką bráły. GrochKal 5, 9, 10; Grákowie do źiemie ſwéy wrácáć ſię mieli, á wiátr przećiwny okrętóm odćiągnienia bronił GórnTroas 6, 9, 16, 23, 26, 29 (11); KochFrag 14; Gdy ſie morze wzburzy/ [...] á okręt ná morzu cáły/ tedy [...] wſzyſcy pilnie tego ſtrzédz máią/ by który z nich [...] okrętu nie wywróćił OrzJan 68; LatHar 330; Ieſli ći nie zoſtáną w okręćie/ wy nie możećie być záchowáni. WujNT Act 27/31; y pozdycháłá trzećia część ſtworzenia żywiącego w morzu/ y trzećia część okrętow zginęłá. WujNT Apoc 8/9, Act 20/13, 38, 21/3, s. 501, Act 27/10 (21); WysKaz 12; SarnStat 106; OKrętu nawáłnośćią od Bogá ſpuſzcżoną tonącego/ oni Zeglarze w Proroctwie Ionáſowym dwiemá rzecżámi rátowáli PowodPr 54, 2 [2 r.]; Przećiw rozumowi ieſt/ áby głupi o mędrſzych rádźił: á ten v ſtyru śiedźiał/ ktory okręt wſzytek przewroćić y wſzytki pogubić może. SkarKaz 517a; CiekPotr 63; GosłCast 55; SkarKazSej 667a [5 r.]; Bo naprzednieyſzy tego okrętu Sżyffmiſtrz był Tiphys KlonFlis A3; Sośnia od wiátru powálona mowi. [...] Mniemaćie By ze mnie miał być okręt ſzcżęśliwy śrzod wody/ Gdyż ieſzcże w boru/ morſkie ćierpiáłám przygody. KlonFlis B2; Tám ná to patrząc/ w głowie ſobie kryślił/ Cżłowiek roſtropny/ y okręt wymyślił. KlonFlis E4, A3v, B3, C4, G4v [2 r.], D [4 r.] (21).

okręt czyj [w tym: od nazwy państwa, miasta (14), ai pass (9), pron (9), z + nazwa miasta (2), G sb (2)] (33): Leop Ez 27/8; Záiſte y wyſpy mię też ocżekiwáią/ y okręty z Tarſys BibRadz Is 60/9; nie mieli co ieść áż s Ceſárſkiego okrętu konie muſieli iádáć. BielKron 192; Będąc tám przez kilko dni/ vyrzałem Krześćijáńſkie okręty BielKron 451; Przyſzły potym Luzytáńſkie okręty do Kánonoru BielKron 459v, 56v, 58v, 221v, 239, 408, 453, 457v; BudBib Is 23/1; StryjKron 71; Phil H4; Trwogá byłá w Woyſku/ [...] Przedśię Theſálſkié były w pokoiu okręty. GórnTroas 26, 6, 60, 66, 70; LatHar 368; przybyliſmy do Liſtry miáſtá Lieyiſkiego: á tám Rotmiſtrz ználazſzy okręt Alexándryiſki/ ktory płynął do Włoch/ przeſádźił nas do niego. WujNT Act 27/6, Act 27/2, 28/11; CiekPotr 63; A gdy grom będzie trzáſkał ná okręty twoie/ Tám winowáć w tym będzieſz wſzytki zdrády ſwoie. PudłDydo B2v. Cf »hetmański okręt«, »krolewski okręt«, »okręt nieprzyjacielski«, »okręt rozbojniczy«.

W porównaniach (7): BIádá źiemi ktorą záćimiáią żagle przychodzące do niey (marg) W Zydowſkiem ſtoi/ ktora záćimia ſkrzydlámi/ bo żagle ſą iáko ſkrzydłá v okrętu. (–) BibRadz Is 18/1; A tyś ie ták rozpróſzył/ iáko nie vięty Wiátr morzolotné roztrząſa okręty. KochPs 71; A iáko okręt gdy w ſię ták wiele wody nábierze/ że iey wylewáć niedoſtátcżą/ wnet zátonąć muśi. Ták y káżdy cżłowiek opiły/ gdy ſię zbytnim pićim obciąży y záleie/ ktorego przyrodzenie przechowáć nie może/ iuż ten pewnie w piwie/ [...] rozum ſwoy wſzytek vtopić/ y ſam vtonąć/ á gardłem przypłáćić muśi WerGośc 228, 226; y przodkowie náſzy ták zwykli budowáć Kośćioły iákoby okręty iákie/ obrácáiąc ſztabę ná wſchod ſłońcá/ á Rufę ná zachod/ á śrzod Kośćiołá iákoby máſzt na okręćie KlonFlis A4, E3v.

W porównaniach: O życiu ludzkim (6): Cżłowiek mądry nie ma w nienawiśći zakonu/ á ktory ſię w nim obłudnie ſpráwuie/ ieſt iáko okręt w náwáłnośći. BibRadz Eccli 33/2; rozum náſz muſiał by bárzo zemdleć/ ták iż ledwe by czo ſpráwić mogł dobrego: iáko ow żeglarz ná morzu / kthory okręthowi biegu dáć niemoże/ kiedy niſkąd wiátry nie wieią. GórnDworz Ff7v, Ff4v; ieſteſmy iáko márinarze/ kiedy ſie im okręt rozbije/ tedy ſie káżdy miece do żaglu RejPos 316v; Sądy Boże pędzą was/ iáko wiátry ná morżu okręt GórnRozm M2v; WujNT 556.

W porównaniach: O państwie (6): Abowiem cżem ieſt Styrnik w okręćie tem śię zda być Krol w Kroleſtwie ModrzBaz 15v, 107; Bo iáko ná Morżu okręt we dnie y w nocy płynąc potrżebuie vſtáwiczney ſtraży [!]/ ták Rzeczpoſpol: każda potrżebuie tákich ſtrożow/ ktorżyby ieden ná drugiego mieyſce náſtępuiąc/ oká nigdy nie zámrużáli. GórnRozm M3v; IAko Kośćioł Boży: Naiáśnieyſzy M. Krolu ták R.P. práwem Krześćiáńſkim ſporządzona/ może być przyrownána Okrętowi ábo Nawie Morſkiey. PowodPr 2; SkarKazSej 667a marg; KlonFlis A3v.

W połączeniach szeregowych (8): GlabGad D5v; á tym ktorzy będą pomágáć/ nie bedzie dána pſſenicá/ zbroiá/ pieniądze/ okręthy Leop 1.Mach 8/28, 1.Mach 8/26; Biremis, Lódź/ Okret/ álbo/ Náſad/ o dwu rzędziéch wiosł. Mącz 25b, 65c, 503a; ſam práwie ich przewiozł w ſwoichże okrętách/ batách/ Gálerach StryjKron 602; GoslGospSieb +4.

W charakterystycznych połączeniach: okręt lekki, nowy, średni, wielki (10), wysoki; przywieść okręt(y), stracić, wyprawić, wywrocić (przewrocić) (5), zatrzymać; czekać okrętu (6), ulżyć (polekczyć) (3); uciec z okrętu (5), wynić (3), wyrzucić.

Frazy: »okręt płynie (a. ma płynąć, a. przypłynął, a. przepływa)« = navis navigans a. transfretans Vulg [szyk zmienny] (8): LubPs X6; BielKron 450; HistRzym 124; Neptune/ nie burz morzá: beſpiecznie okręty Niech po nim płyną PudłFr 67; GórnRozm M3v; Iż okręty Spártáńſkié do was przypłynęły/ A piérwéy wáſzé łodźie/ mnie w niewolą wźięły. GórnTroas 60; WujNT Act 21/2, 27/6.

»okręt(y) się rozbi(ja)ł(y); okręt(y) rozbi(ja)ć; rozbicie okrętu; okręt rozbity« = naufragium PolAnt, Calag, KlonFlis; naufragare; navis contrita Vulg [szyk zmienny] (8; 7; 6; 2): RejWiz 12, 88; Leop 2.Par 20/37, 1.Tim 1/19; trzy kroć byłem w rozbićiu okrętu BibRadz 2.Cor 11/25; Thego cżáſu Lubcżánie poráźili/ rozbili y pobráli okręthy Holánderſkie v Gdańſká nád Helem BielKron 408, 441, 448, 461; muśi cżłowiek wciąż pędzić/ á náſkakawſzy ſie po okrutnych wełnach/ j nákarmiwſzy ſie ſrogiego ſtráchu/ nákoniec vthonąć gdy ſie okręt o iáką rozbije ſkáłę. GórnDworz H6v; RejPos 316v; RejZwierc 14, 67; CzechRozm 131; Calag 415a [2 r.]; Bo to iéy żáłość/ widźieć okręty rozbité KochPhaen 16; GórnTroas 67; LatHar 368; WujNT 501, Zzzzz4v; KlonFlis Ev [2 r.].

»okręt tonie (a. utonął, a. okręty potonęły); okręt(y) zatopić (a. zatapiać)« [szyk zmienny] (5;3): A kiedy ná głębi było/ Morze ſie nagle wzburzyło: Tám więc on okręt vtonął BierEz P2; RejZwierc 176v; StryjKron 657; oná nawáłność morſka ſámá okręt wywróćiłá y zátopiłá OrzJan 69; SkarKazSej 667a [2 r.]; KlonWor 10; PudłDydo A2.

»okręt żegluje« (1): Po morzu/ okręt nie ieden żegluie GrabowSet L.

Zwroty: »(przy)płynąć (a. pływać) w okręcie« = transire PolAnt [szyk zmienny] (5): Ci co po wodach morſkich w okręcyech pływáyą/ Ná rozmáitych wodach prac ſwych vżywáyą LubPs Y5; BielKron 192v, 442; BudBib Sap 14/5; OrzJan 69.

»wsieść (a. wsiadać), wniść, wstąpić w okręt« = ingredi navem HistAl; ascendere navem Vulg [szyk zmienny] (24:4:2): HistAl B6; potym z rádoſcią do okrętow Vliſeſowych wſzedł/ á ku potrzebie z Greki do Troiey ciągnął. BielKron 56v, 54v, 55v, 117; wśiadſzy w okręt/ á porucżywſzy ſie wiátrom płynął do ziemie świętey. HistRzym 34v; á táiemnie wſtąpiwſzy w okręt wiosł ſie do Láodyckiey ziemie HistRzym 123v, 10, 10v, 15v, 64, 85 (10); SkarŻyw 335, 455, 509; StryjKron 125, 140, 290; KochPam 82, 85; PudłFr 68; GórnTroas 64, 68; WujNT Act 21/6, 27/2; PudłDydo A2, A4.

»zbudować (a. (u)budować) okręt (a. nabudować okrętow)« = facere naves PolAnt [szyk zmienny] (11): GliczKsiąż Q2v; Dał tedy nábudowáć okrętow doſtátek BielKron 191v, 54, 339v [3 r.], 441v; Aedificare et ornare classes, Budowáć y Gotowáć okręty. Mącz 269b; A dla tego ſię był znim ſtowárzyſzył áby zbudował okręty ktoreby chodziły do Thárſys BudBib 2.Par 20/36, 2.Par 20/36; KlonFlis D3.

Wyrażenia: »hetmański okręt« (1): iż [Ulisses i Eneasz] cżáſu przygody y potrzeby ſámi v rudlá śiedźieli [...] rządząc y kieruiąc ſwoy Hetmáńſki okręt ktory Láćinnicy zową Nauem praetoriam. KlonFlis A3v.

»krolewski okręt« (1): Wiſsymirus wźiął krolewſki okręt ácżkolwiek go dobrze broniono BielKron 339v.

»lekki okręt« (1): Tegoż dniá náſz Hethman z lekkim okrętem obiechał położenie okrętow nieprzyiaćielſkich BielKron 459v.

»okręt morski« = navis maris Vulg; navis marina KlonFlis [szyk 3:2] (5): Wſſyſtkie okręty morſkie/ y żeglarze ich/ byli w ludu kupiectwá twoiego Leop Ez 27/9, Ez 27/5; Mącz 513a; PowodPr 2; KlonFlis C4v.

»okręt nieprzyjacielski« [szyk 1:1] (2): BielKron 459v; Corona navalis, Złoty wieniec/ który dawano temu/ który ſie naprzód w nieprziyacielski okręt puśćył. Mącz 66a.

»pan okrętu« (4): HistRzym 128v [2 r.], 129v; Gdy nálezli okręt/ w ktorym ſię ná morze puśćić mieli: Pan okrętu drożył ſię znaymem. SkarŻyw 134.

[»okręt przeprawny« = prawdopodobnie służący do transportu wojska: A iż w tym kilkanaście okrętów przeprawnych, walecznych i galer przyszło, [...] mniemał, aby mu na odsiecz króla polskiego lud przyszedł KromHist 27.]

»przodek okrętu« = prora Vulg, PolAnt (3): pocżynáli od przodku okrętu kotfice wyćiągáć Leop Act 27/30, Act 27/41; BibRadz Act 27/41.

»okręt rozbojniczy« = myaparon, navis praedatoria et piratica KlonFlis (2): tákże/ trudno ſie Wężá vſtrzec ma ktoby ſię ná ſlad iego ſpuſzcżáć miał/ ábo Okrętu rozboynicżego CzechRozm 130v; KlonFlis D marg.

»tył, [zad] okrętu, u okrętu« = rufa (1:1): KochOdpr B; Puppis – Tyl vokretu Calep [877]a; [ArtNom M5].

»okręt wojenny« = navis bellica PolAnt (3): Epibates, Lódź álbo okręt woyenny/ Z których walczą po morzu. Mącz 106b; BudBib 1.Mach 15/3[4]; Ktoremu Temiſtokles powiedział: żeby mogły być potáiemnie wſzytki okręty Lácedemońſkie woienne popalone Phil H4.

Szeregi: »okręt abo czołn« (2): pátrzáiącz ná brzeg/ zda mu ſie iż brzeg bieży/ á okręth/ ábo cżołn ſtoi GórnDworz H6, H6. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»okręt i galera« [szyk 1:1] (2): Bulgárowie/ Sławacy [...] zwiodwſzy z drugimi woyſkámi Saraceńſkimi bitwę/ Okręty im y Galeri dźiwnym fortelem popalili StryjKron 100, 657. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»łódź a(l)bo (a, i też) okręt« [szyk 4:1] (5): HistAl B6; BielKron 55; Carbasus [...] Subtilne Płótno z którego żagle do łodźi á okrętów czinią. Mącz 38a, 106b; HistRzym 22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

»nawa i (a(l)bo, a) okręt« [szyk 3:2] (5): Leop 1.Mach 11/1; Máiąc my iuż nawy y okręty pełne towáru/ vmyſliliſmy ſie puśćić do domu. BielKron 454, 451v, 454; PowodPr 2.

»okręt abo szkuta« [szyk 1:1] (2): GliczKsiąż Q2v; Naufragium, Rozbićie ſzkuty ábo okrętu. KlonFlis Ev marg.

W przen (5): Teraz z ſtráchem zdziwią ſie okręthy Leop Ez 26/18; Záwyićie [lege: zawyjcie] okręty Thárſzyſkie [Ululate naves Tarsis]/ bo ſpuſtoſzenie (przyſzło) BudBib Is 23/1.
Zwrot: »okrętem orać, proć; okręt porze« (1:1;1): KochPam 83; Tylko ná práwo puść Leniwkę w morze/ Niecháy ie kto chce okrętámi orze KlonFlis Hv; SapEpit A3.
Przen (20):
a) O życiu ludzkim, jego niebezpieczeństwach i pokusach (11): Ale tu náſze Syreny ſwiátá tego iſcie nie trzebá im głośno ſpiewáć/ tákći pięknie vcho náſzepce/ iż áni ſam wzwieſz/ áni ſie obacżyſz kiedy ſie zánurzyſz á z okręthu ſpádnieſz RejZwierc 83v; Chwalę twoy ſtan poććiwy iżeś klátom przyſzedł/ A s ſrogiego okrętu ná ſuſząś iuż wyſzedł. RejZwierc 180.

okręt czego (1): á trudno ſie im obronić/ ieſli nie będzie kto miał pilnej ſtraży około ſiebie/ áby nie wypadł s tego okrętu powinnośći ſwoiey RejZwierc 47v.

okręt czyj [pron poss] (4): ábyś ſie wywroćił z okrętu ſwego/ tho ieſt z wiáry á s ftátecżnośći ſwoiey RejZwierc 177, 177; Ma ieſzcże tá wodá y morze tego świátá ſwoie wiátry ktore okrętem náſzym ſzawiáią y rzucáią KlonFlis A4v, B.

Fraza: »okręt upłynął« (1): poki ty kámycżki rozlicżne zbieraz ſwiátá tego/ roſtropnie ie zbieray/ ábyć okręt nie vpłynął RejZwierc 176v.
Zwroty: »w okręcie płynąć (a. pływać)« (2): GórnDworz H6; Tákże y my moglibychmy ſie rozmyſlić/ iż bárzo w ſłábym okręcie pływamy po tym burzliwym morzu ſwiátá tego RejZwierc 67.

»wsieść w okręt« (1): wśiadł w pewny okręt/ w ktorym głębokie y burzliwe świátá tego y pokus ná nim/ morze przepłynie SkarJedn 38.

Szereg: »łódź, okręt« (1): á my w tey łodzi/ w thym okręcie/ gdzie ſmierć ſztyruie/ płyniem GórnDworz H6.
b) O życiu (1):
Fraza: »[czyj] okręt jest stłuczony« (1): Szumny wiátr/ iáko też kiedy pędzi nagle/ Ná ſzerokie morze roſpuſzcżone żagle. Yeſzcże gdy ná ślepe ſkáły powpadáią: Prożno ich żeglarze z brzegu pátrzyć máią. Nie inácżey też moy okręt ieſt ſtłucżony WisznTr 35.
c) O państwie (5): A z nieumieiętnoſći ſpráwowánia/ á rządzenia ludzi/ iáko wiele złego roſcie/ [...] á wdy niektorzy pánowie niewiedząc nic/ co to ieſt rzędzie ludzie/ nie wſthydzą ſie/ [...] ſtyrowáć tego okrętu GórnDworz Ee6; W tym okręćie maćie ſyny/ dźieći/ żony/ imienia/ ſkárby/ y wſzytko w czym ſię kochaćie SkarKazSej 667a, 669b.
Fraza: »okręt tonie« (1): Acz gdy ſię przypátruię tey ſłąwney [!] Koronie/ Widzę Okręt ná Morzu co bez máłá tonie. Prot B3v.
Wyrażenie: »okręt ojczyzny« (1): Ten namilſzy okręt oyczyzny náſzey/ wſzytkich nas nieśie SkarKazSej 667a.
d) O Kościele (2): Szátan [...] burzy [...] ná naywyżſzego Páſterzá Biſkupá Rzymſkiego/ iedno dla tego/ [...] áby ſtrąćiwſzy od ſpráwowánia okrętu ſztyrniká/ tym łácwiey mogł okręt kośćioła Bożego zátopić ReszPrz 107.
Wyrażenie: »okręt Kościoła Bożego« (1): ReszPrz 107 cf wyżej.
e) O Matce Bożej (1): O Márya okręćie zdáleká chleb przynoſzący/ modl ſię zá námi. LatHar 505.
a. Arka Noego (29): Pan Bog [...] rzekł do Noego: [...] cżyń ſobie okręt zwirzchu przykryty s komorámi/ w ktorym záchowaſz ſam ſiebie/ żonę/ ſyny z żonámi ich. BielKron 4v; Był w okręcie Noe przez wſzytek cżás trzynaſcie mieſięcy ze wſzytkim domoſtwem ſwoim. BielKron 5, 4v [5 r.], 5 [5 r.], 5v [5 r.], 6, Llllv; Nádżieią Noe oſchnął z okrętem ná wyſokich gorach RejZwierc 129, 129.
Zwroty: »budować okręt« (2): Noe gdy mu było pięć ſet lat/ s przykazánia Bożego budował okręt BielKron 4v; SkarŻyw 269.

»wsieść w okręt« (1): Noe [...] wſiadł w okręt z żoną y s ſyny y z żonami ich. BielKron 4v.

Wyrażenie: »okręt Noego« [szyk 3:1] (4): Z drugą ſtronę od południá y ſłońcá wſchodu dzieli ie gorá wielka Bykowa/ po łáćinie Taurus mons/ ná ktorey był napierwey ſtánął okręt Noego po potopie. BielKron 269, 4v, 463; RejPosWiecz2 92.
Szereg: »korab abo okręt« (1): kazał mu budowáć przez ten cżas odwłoki/ korab ábo okręt SkarŻyw 269.
Przen (1): bo wnet znaydzie Pan okręt káżdemu wiernemu ſwemu iáko Noemu/ iż będzie beſpiecżnie pływał po wſzythkich nawáłnoſciach ſwiátá tego. RejZwierc 198v.
b. Wizerunek okrętu (4): przy onych zbroiách okręthy wyrythe/ kthoreby mogły być widziáne od wſſech co po morzu ieſzdżáią. Leop 1.Mach 13/29; [Nektanabo] pokuſzał cżárow/ puśćił woſk ná ciepłą wodę ná miednicę/ vcżynił okręty y ludzye z woſku/ máiąc rozgę w ręku drzewá Hebeny/ kiedy kinał rozgą ruſzáły ſie okręty woſkowe z ludźmi BielKron 122v, 122v.
2. n-pr astron. Nazwa gwiazdozbioru Argo na południowej półkuli nieba (3): ZA ogonem wielkiégo chártá poſtępuie Okręt KochPhaen 14, 19, 21.

Synonimy: 1. galera, galija, korab, nasad, nawa; a. archa.

JDok