Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: KORA

Następne hasło: [KORABELNIK] »

KORAB (112) sb m

o jasne, a pochylone (w tym w a 3 r. błędne znakowanie) ◊ - (5), -b (3); - Mącz; -b PudłFr; - :-b RejZwierc (3 : 1), KlonFlis (1 : 1).

Fleksja

	sg	pl
N	koråb
G	koråbia, koråbiu
A	koråb	koråbie
I	koråbi(e)m	koråbi(a)mi
L	koråbiu	koråbi(o)ch

sg N koråb (17). ◊ G koråbia (23), koråbiu (10); -a Leop (8), SkarJedn (4), StryjKron (2), PudłFr, WujNT (2), SkarKaz; -u PatKaz III; -a :-u HistRzym (1 : 7), SkarŻyw (3 : 1); KlonFlis (1 : 1). ◊ A koråb (28). ◊ I koråbi(e)m (1). ◊ L koråbiu (27). ◊ pl A koråbie (3). ◊ I koråbi(a)mi (2). ◊ L koråbi(o)ch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Okręt, większa łódź (106)
- Przen (3)
  - a) Kościół katolicki (2)
  - b) Przybytek Boga (1)
- a. Według Starego Testamentu zbudowana przez Noego wielka drewniana skrzynia, w której ocalił się od potopu
  - Przen (5)
    - a) Kościół katolicki (3)
    - b) Matka Boska (1)
    - c) Łono Matki Boskiej (1)
2. [Pojazd na pasach lub lektyka]
3. n-pr Nazwa herbu (6)
- Przen (gra słów nawiązująca do znacz. 1.) (3)

1. Okręt, większa łódź; corbita, navis oneraria Mącz; navis tecta Cn (106): bo yvz bily sgotowaly Korabie przed zamkiem Peſthem na czim ſye miely przeprowadzacz y poczely sye korabyamy yvsz przeprowadzacz LibLeg 10/147, 10/147; A ták widząc Apollon że inácżey być niemoże/ kazał łodkę ktora záwżdy wkorabiu byłá przypráwić HistRzym 16, 14v [2 r.], 16 [2 r.], 18 [2 r.], 21v, 22 [3 r.] (15); RejZwierc [28²] [2 r.]; Przy tobie y do Kolchów śmiałbym ſię ważyć Przez morſkié Symplegádi płynąć: gdźie śmiáły Iaſon ledwé mógł vwiésć ſwóy korab cáły. KochFr 128; KochPieś 31.

Tytuł utworu Hieronima Powodowskiego (1): Co też y Kśiądz Hieronym Powodowſki/ Kánonik Poznáńſki w ſwoim Korabiu ze wnętrznego potopu opiſał temi ſłowy WerGośc 255.

W porównaniach (3): SkarKaz Ooood; Naprzod wielkie ſzczęśćie ieſt kroleſtwá y Rzeczypoſpo: [...] gdy wſzyſcy iedno rozumieią/ iedno mowią: gdy iáko w iednym koråbiu śiedząc/ ſpolnie ſobie do przewozu pomagáią SkarKazSej 683b; ták iáko y CHRISTVS Pan náſz nie raz Kośćioł ſwoy do łodźi ábo do korabiá przyrownywał KlonFlis A3v.

Fraza: »korab przypłynął; na korabioch pływać« (1; 1): á w thym Korab przypłynął/ ná ktorym było Tyrſkie známie. HistRzym 14v; Potym ludzie Rycerſcy co ſławy ſzukáli/ Na tych ſławnych Korabioch po ſwiátu pływáli. RejZwierc [28²].

Szereg: »łodź, (abo) korab« (3): Mącz 65c; y przodkowie náſzy ták zwykli budowáć Kośćioły iákoby okręty iákie [...] wieżycżkę ábo ſzpicę ſtáwiáią ná znák y ná pámiątkę łodźi ábo Korabiu Piotrowego. KlonFlis A4, A3v.

Przen (3):

a) Kościół katolicki (2): Nádzieie żadney do zbáwienia mieć nie może/ kto ſię wiednym Korabiu Piotrowym nie wiezie SkarJedn 367.

W przeciwstawieniu: »korab ... łodka« (1): Iedná tylo ieſt owiec Chryſtuſowych owcżárniá: á inne wſzytki iáſkinie ſą łoterſkie. [...] Ieden tylo zbáwienny korab y pewny: á inne wſzytkie ſą rozboynicże/ á nie pewne łodki. SkarJedn 38.

b) Przybytek Boga (1):

Szereg: »korab i kościoł« (1): ſam ſobie vczyń/ iáko rozumieſz y raczyſz/ duchowny koráb/ y duchowny kośćioł z ſplugáwionego ſercá mego LatHar 216.

a. Według Starego Testamentu zbudowana przez Noego wielka drewniana skrzynia, w której ocalił się od potopu; arca Vulg; arca Noe Cn (73): PatKaz II 56v [2 r.]; PatKaz III 100v; TarDuch D3v; A iako przes wodę Korab y Noe ſamo oſm od potopu zachowan/ tak też imy przes wodę chrztu [...] yeſteſmy od rodzęny SeklKat V3v; KromRozm III C7v; A ieſli nieſpráwiedliwie przyſyęgam/ áby mię Pan Bog zátráćił/ ktory w Korabiu ośmioro ludźi czáſu Potopu záchował. GroicPorz h3; Y wſzedł Noe z ſyny twemi/ żoná iego y żony ſynow iego ſnim do Korabiá przed wodámi potopu. Leop Gen 7/7, Gen 7/9, 13, 15, 17, 18 (19); SkarJedn 52 [4 r.]; SkarŻyw 270 [9 r.]; StryjKron 5, 86, 125; CzechEp 261, 320; Ten [Noe] będąc z łáſki pánſkiéy oſtrzeżony/ Zbudował ſobie korab niezmierzony: Ná ktorym pływał czáſu złéy przygody Po wiérzchu wody. KochPieś 32; KołakSzczęśl C3; WujNT Matth 24/38, Luc 17/27, Hebr 11/7, 1.Petr 3/20, s. 804 [2 r.], Aaaaaa2v; SkarKaz 160a; KlonFlis D3, D3v.

W porównaniu (1): Zoſtáwiłći śiedm Sákrámentow/ ná grzechow ocżyśćienie/ [...] á naprzod Kośćioł święty/ w ktorymbyś iáko w korabiu Noego/ vſzedł duchownego potopu LatHar 677.

Wyrażenie: »korab Noego« [szyk 9 : 1] (10): A iż yeden/ znáczyło ſye przez on yeden korab Noego/ okrom ktorego w potop nikt nye yeſt záchowan przy żywoćye. KromRozm III E5v, C7v; WujJud 130v; SkarJedn 4; SkarŻyw 270; LatHar 215, 677; WujNT 802, Zzzzz2v; KlonFlis C.

Szeregi: »korab abo okręt« (1): kazał mu budowáć przez ten cżas odwłoki/ korab ábo okręt/ w ktorym by był mogł vśc oney poſpolitey plagi. SkarŻyw 269.

»skrzynia albo korab« (1): Iż Noe ſámooſm wſkrzyni álbo korabyu záchował ſye od potopu KromRozm II m4v.

Przen (5):

a) Kościół katolicki (3):

Wyrażenie: »korab (nowego) Noego« (3): Ktożkolwyek nye w tym domu báránká będźye pożywał/ pokalony yeſt: Yeſli kto w korabyu Noego nye będźye/ zginye/ gdy potop pánuye. KromRozm III O4 [idem] WujJud 117v; SkarJedn 37.

b) Matka Boska (1): Toć to ieſt on korab/ ktorego burzliwe nawáłnośći świátá tego nie pokryły: y przez ktory/ nie ośmioro ludzi/ ále wſzyſtek świát wſtęp ſobie vcżynił do przywrocenia y záchowánia zdrowia duſznego/ y wiekuiſtego zbáwienia. LatHar 477.

c) Łono Matki Boskiej (1): O zayſte tą myla panna zachouala wkorabyu zyuota ſwego nayuyſſego noego/ pana wſzey chwaly ſyna krola uyecznego yezuſa PatKaz II 56v.

2. [Pojazd na pasach lub lektyka: Korab/ Arca, lectica. Item, Lectus. Volck Iii.]

3. n-pr Nazwa herbu (6): Ná Herb Korab. RejZwierc [28²], [28²]; Ná korab P. Laſkiégo Olbrychtá. PudłFr 26.

Przen (gra słów nawiązująca do znacz. 1.) (3): PRózno ſye morze nieſpokoynie burzyſz/ Przedśię Korabiá tego nie zánurzyſz. PudłFr 26.

Fraza: »korab (przy)płynie« (2): Iáko ten Kora zacny s tego domu płynie/ A nigdy ſie ná ſtronę ni w cżym nie vchynie. RejZwierc [28²], [28²].

Synonimy: 1. barka, łodź, okręt, szkuta; a. archa, okręt, skrzynia; 2. kolebka.