« Poprzednie hasło: ŁODZYGA | Następne hasło: ŁODŹNIK » |
ŁODŹ (491) sb f
łodź (264), łodzia (45), łodź a. łodzia (182); łodź ZapWar (2), MurzNT (6), KrowObr (2), RejWiz (3), Leop (11), BibRadz (14) OrzQuin (3), GórnDworz (2), HistRzym (10), BudNT (7), StryjKron (7), KochPieś (3), ZawJeft (3), Calep (38), Phil, GórnTroas (7), LatHar, WujNT (66), KmitaSpit, GosłCast, KlonFlis (13), SzarzRyt; łodzia BierEz, OpecŻyw (6), Mymer1 (3), BartBydg (2), BielŻyw (3), MiechGlab, BierRozm (2), RejŁas, RejRozpr, HistRzym (2), ModrzBaz (3), SarnStat (7); łodź : łodzia BielKron (1: 3), Mącz (57:4), RejPos (1:1), RejZwierc (2:4), Calag (1:1) [Za postaci wątpliwe uznano przypadki zależne z tekstów, w których nie ma zaświadczonej pewnej odmianki lub występują obie pewne odmianki. Przypadki zależne z tekstów, gdzie występuje jedna odmianka pewna, zostały do niej wliczone.]
łódź (64), łodź (3); łódź : łodź MurzNT (2:1), Mącz (55:2); łodz- (109), łódz- (5); łodz- : łódz- Mącz (81:4), SarnStat (6:1). ◊ W łodzia a pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie).
sg | pl | du | |
---|---|---|---|
N | łódź, łodziå | łodzie, łodzi | |
G | łodzi, łodzi(e)j, łodzie | łodzi | |
D | łodzi | łodziam | |
A | łodź, łodzią | łodzie, łodzi | łodzi |
I | łodzią | łodziami | |
L | łodzi | łodziach, łodzióch | |
V | łodzi |
sg N łódź (65), łodziå (19); łódź MurzNT, RejWiz (2), Leop, GórnDworz, HistRzym, BudNT, KochPieś, Calep (8), LatHar, WujNT (3), KlonFlis, SzarzRyt; łodziå OpecŻyw (2), Mymer1, BartBydg, BielŻyw (2), RejŁas, RejRozpr, RejPos, ModrzBaz, SarnStat; łodź : łodziå BielKron (1:1), Mącz (39:4), RejZwierc (2:2), Calag (1:1). ◊ G łodzi (74), łodzi(e)j (6), łodzie (1); -(e)j KromRozm I, BielKron (2), RejPos; -e KochPieś; -i : -(e)j TarDuch (2:1), FalZioł (1:1). ◊ D łodzi (5). ◊ A łodź (71) [w tym 1 r. A zam. G ZapWar 1508 nr 2039], łodzią (15); łodź ZapWar, MurzNT (2), KrowObr, Leop, BibRadz (4), OrzQuin (2), RejPos, BudNT, StryjKron, KochPieś, ZawJeft, Calep (5), Phil, GórnTroas, WujNT (27), KmitaSpit, GosłCast, KlonFlis; -ą BierEz, OpecŻyw (3), BielŻyw, MiechGlab, BierRozm, BielKron (2), RejZwierc (3); łodź : -ą Mącz (17:1), HistRzym (1:2). ◊ I łodzią (15). ◊ L łodzi (79). ◊ V łodzi (2). ◊ pl N łodzie (26), łodzi (13); -e MiechGlab, WróbŻołt, KochPieś, PudłFr, Calep, GostGosp, PudłDydo; -i HistAl (3), Leop, BibRadz (2); -e : -i BielKron (3:1), Mącz (12:3), GórnTroas (2:1), WujNT (1:1), KlonFlis (1:1). ◊ G łodzi (22). ◊ D łodziam (2); -åm (1), -(a)m (1). ◊ A łodzie (24), łodzi (12); -e FalZioł, LubPs, Leop, RejZwierc, StryjKron, PudłDydo (2); -i BibRadz (2), HistRzym, RejPos, Calep, GórnTroas; -e : -i HistAl (1:1), BielKron (8:1), Mącz (7:3), WujNT (1:1). ◊ I łodziami (5); -ami (1) Leop, -åmi (1) Mącz, -(a)mi (3). ◊ L łodziach (29), łodzióch (1); -ach : -óch Mącz (6 : 1); ~ -ach (13), -åch (10), -(a)ch (6); -ach Mącz (6), BielSpr, GórnTroas, SarnStat (4); -åch RejAp; -ach : -åch BielKron (1:9). ◊ A du (cum nm) łodzi (4) BibRadz Luc 5/2, RejPos 173v, WujNT Luc 5/2, s. 211.
Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.
- 1. Niewielki statek z drzewa, poruszany za pomocą wioseł
(484)
- W przen (20)
- Przen
(17)
- a) O Kościele (6)
- b) O Rzeczypospolitej (8)
- c) O życiu ludzkim (3)
- d) O wspólnej sprawie (1)
- a. Według Starego Testamentu zbudowana przez Noego wielka drewniana skrzynia, w której ocalił się od potopu (3)
- 2. Nazwa herbu (6)
- 3. n-loc (1)
W porównaniach (9): Co cżłowieká nie minie/ gdy ſie ná ſwiát rodzi/ Będzie ſie chwiał tám y ſam/ by w ſzaloney łodzi BielKom B2; Bowiem myſl bez rozumu iáko łodź ná wodzye RejWiz 29v; Mącz 38d [2 r.]; RejPos 244; ále gdzie to wſzytko rozumem á cnotą nie będzie ozdobione/ tedy to wſzytko ieſth iáko málowána łodź á pięknie przypráwiona/ á dziuráwa. RejZwierc 68; Iáko wiátr łodzye kołyſze ná wodzye/ Ták ſie też trzęſie wſzytko w złym narodzie. RejZwierc 220v, 78; ták iáko y CHRISTVS Pan náſz nie raz Kośćioł ſwoy do łodźi ábo do korabiá przyrownywał KlonFlis A3v.
W połączeniach szeregowych (4): Iakowe zaoſtrzenie też bywa cżinione w cżłoniech w łodziach j okrętach aby ſie tim łacniey woda dzieliła, pływaniu nie zawadzalącz [!]. GlabGad D5v; Mącz 25b, 56c, [297]b.
W charakterystycznych połączeniach: łodź (u)tonęła (poczęła tonąć; potonęły, potonęłe łodzie) (5); chwycić się łodzi, objechanie na łodzi, przejechać w łodzi (2), przejeżdżać łodzią, przewieźć (przewozić) (się) w łodzi (6); łodź przewracać, przypławić do brzega, przywieść do brzega, w łodzi siedzieć (2), sprawować łodź (2), sprawowanie łodzi, w (na) łodź się spuścić (2), wejść w łodź (do łodzi) (10), wsieść (wsiąść) w (na) łodź (łodzią) (13), wozić (wieźć się), woźba w łodzi, wieźć łodzią (6), wstąpić (wstępować itp.) w (na) łodź (w łodzią, do łodzi) (20), wyciqgnąć łodź, wziąć [kogo] w łodź (3); łodź bezpieczna, dębowa, długa, mała (6), wąska, wielka (6).
»przypławić się w łodzi przez morze« (1): A Gdy ſie záſię przypłáwił Pan w łodzi przez morze [cum transcendisset Iesus in navi Vulg Mar 5/21]/ zbieżałá ſie thłuſzcża wielka do niego RejPos [254]v.
»na (a. w) łodzi (przy-, prze)płynąć; łodź pływa, przypłynęła; płynąca łodź« = (e)navigare Calep; navigio venire Vulg [szyk zmienny] (5;1:1;1): Cursoria navis, Płynąca łódź. Mącz 74a; Niechże mé po byſtrey wodźie/ Nie pływáią ze mną łodzie PudłFr 22; Calep 362a, 690b [2 r.]; A ták go chćieli wźiąć do łodźi: á nátychmiaſt łodź przypłynęłá do źiemie [navis fuit ad terram] do ktorey iácháli WujNT Ioann 6/21, 21/8; Potym zá cżáſem ná dębowey łodźi/ Przepłynął Wartę y Wiślne powodźi KlonFlis C3v.
»łodź ciosana« (1): KochPieś 3 cf »statek i łodź«.
»hetmańska łodź« (2): navis praetoria inqua est praetor, Hetmáńska łódź. Mącz 242b, 319d.
»łodź Jazonowa« (1): Argo, Navis qua Iason cum aliis heroibus navigavit in Colchum Lódź Yaſonowá. Mącz 15d.
»lekka łodź« (1): potkali ſie mocnie/ zwyćiężył Polak/ vćiekł Duńcżyk w lekkiey łodzi co zową Triremis BielKron 339v.
»morska łodź« (1): Dicrotum, Morska łódź po obu ſtronách wiosłá máyąca Mącz 87d.
»nosata łodź« (1): Rostratae naves, Noſáte lodźie/ to yeſt ná przedniey ſtronie ſzpiczaſty koniec máyące. Mącz 358c.
»rozbicie łodzi; łodzie się rozbijają; rozbita łodź« (3;2;1): Cassata classis, Rozbita łódź/ Roſtrącona. Mącz 40a, 51b; Naufragium – Rozbicie y zatopienie łodzi. Calep 690b; Naufragus – Mieſcze gdze ſie rozbyaią łodze. Calep 690b, 497a, 690b.
»rybitwia łodź« (1): Piscatoria navis, Rybitwia łódź. Mącz 301a.
»łodź szpiegowna« (1): Navigia speculatoria, Lodźie ſzpiegowne. Mącz 242c.
»zatopienie łodzi; zatopić łodź« (2;1): Naufragium, Zátopienie/ vtrácenie łodźy. Mącz 242c; Deprimere naves, Zátopić łodzie. Mącz 321a; Calep 690b.
»zbojcowska łodź« (1): Praedatoria navis, Zboycowska łódź. Mącz 317c.
»czołn, (abo) łodź« [szyk 2:1] (3): Zmyſlili/ y fortelne przez rzeki przewozy/ Lodzie/ Czołny z Zubrowych ſkor dziwnie ſzywáli StryjKron 250; Monoxyla nauigia cżołny ábo łodźie z iednego drzewá wydrożone. KlonFlis E4v marg, C3v marg. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»łodź abo korab« (2): á śrzod Kośćiołá [...] wieżycżkę ábo ſzpicę ſtáwiáią ná znák y ná pámiątkę łodźi ábo Korabiu Piotrowego. KlonFlis A4, A3v. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»nasad albo łodź« (1): Liburnum et liburna, et liburnica, Náſad/ álbo łódź barzo prętka. Mącz 192c. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.].
»nawa albo łodź« (2): Przyſzły potym do nas dwie Almádye to ieſt Náwy álbo Lodzie Murzyńſkie BielKron 452, 283. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.].
»łodź a(l)bo (a, i też) okręt« [szyk 4:1] (5): Wyieżdzáiąc z Afryki przykazał rycerzom ſwym áby wſtąpili ſnim w łodzi ábo w okręty [naves] HistAl B6; BielKron 55; Mącz 38a, 106b; náleźli wiele okrętow y też łodzi ná brzegu HistRzym 22. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].
»łodź albo prom« (1): Epibades, Lodźi álbo prómy ná których ludzie y tám y ſám przez rzekę przewożą. Mącz 106b.
»łodź albo (ani) skafa« [szyk 1:1] (2): ná brzegach morſkich nie dopuſzcżą zadney łodźi áni Scáphom ſtánąć nieprzyiaćielſkim BielSpr 45, 45.
»statek i łodź« (1); Lody zeſzly/ á po czyſtéy wodźie Idą ſtátki/ y ćioſáné łodźie. KochPieś 3.
W charakterystycznych połączeniach: wsiąść (wsiadać) w łodzią (2), wstąpić w łodź.
»czarna (straszliwa) łodź« (2): A Charon z czarną łodzią tuſz ná porcie ſtoi StryjKron 255; Y dla tegóż [dla miłości] świát puśćić? [...] W czarną ſtráſzną łódź śmierci nienawiſnéy wśiádáć? GosłCast 34.
»święta łodź« (1): vcżmy ſie/ iákich mamy rybitwow ſzukáć y náſládowáć/ w tey ſwiętey łodzi iego. RejPos 177v.
W porównaniu (2): Wſzytcy ſię wieźiemy iákoby w iedney łodźi Rzecżypoſpolitey [Omnes vehimur quasi una reipublicae navi] ModrzBaz 122, 125v.
Synonimyi 1. barka, bata, czołn, korab, nasad, nawa, okręt, prom, statek, szkafa, szkuta; a. arka.
Cf [ŁODZIE]
HJ