[zaloguj się]
[pdf]

NIEBEZPIECZNOŚĆ (235) sb f

niebezpieczność (45), niebeśpieczność (20), niebezpieczność a. niebeśpieczność (170); niebezpieczność MiechGlab, Mącz (8), RejAp, ModrzBaz (33); niebeśpieczność SkarJedn (5), Calag, SkarKaz (5), SkarKazSej (2); niebezpieczność : niebeśpieczność Leop (1:2), SkarŻyw (1:5).

W pisowni łącznej (232), w rozłącznej (3).

Wszystkie samogłoski jasne.

Fleksja
sg pl
N niebezpieczność niebezpieczności
G niebezpieczności niebezpieczności
D niebezpieczności niebezpiecznościåm, niebezpieczności(o)m
A niebezpieczność niebezpieczności
I niebezpiecznością niebezpiecznościami
L niebezpieczności niebezpiecznościåch
inne sg a. pl G - niebezpieczności

sg N niebezpieczność (19). ◊ G niebezpieczności (29). ◊ D niebezpieczności (7). ◊ A niebezpieczność (55). ◊ I niebezpiecznością (8). ◊ L niebezpieczności (18). ◊ pl N niebezpieczności (8). ◊ G niebezpieczności (21). ◊ D niebezpiecznościåm (10), niebezpieczności(o)m (1); -åm : -(o)m SkarKazSej (1:1). ◊ A niebezpieczności (20). ◊ I niebezpiecznościami (2). ◊ L niebezpiecznościåch (20); -åch (10) RejWiz, BielKron (4), RejAp, RejPos (2), RejZwierc, StryjKron, -ach (8) KrowObr (2), Mącz (2), ModrzBaz (3), SkarKaz, -(a)ch (2). ◊ G sg a. pl niebezpieczności (17).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI – XVII w.

1. Stan, sytuacja, położenie grożące bezpośrednio lub w dalszej przyszłości złymi skutkami; discrimen Miech, Vulg, Mącz, Modrz, JanStat; periculum HistAl, Vulg, Mącz, Modrz, Calag; angustia HistAl; alea, angustum, casus, dubium, fraus, insidiae, periclitatio, plaga Mącz (233): bácz drzewiey niż w gránice w nidzieſz/ iákie tobie vćiski y niebeſpiecżnoſći mogą ſie przydáć HistAl H2v, M7; GliczKsiąż D7; LubPs hh5; KrowObr 100, 162v; Discrimen, Periculum, Niebezpieczność/ ſzkodá. Mącz 49a; Consortes periculorum Towárziſze we wſzelákich niebeſpiecznośćiách. Mącz 403c, 42b, 129c, 136a, 207c, 278d (21); zda ſie nam iákoby żaden iny żywot zgotowan nam nie był/ ále żeſmy thák iáko bydło ku zábiciu wſzem krzywdam y niebeſpiecżnoſciam wyłożeni RejPosWstaw [1102]v; CzechRozm 1v, 237, 237v; ModrzBaz 8 [2 r.], 82v, 84v, 102v, 112; Pátrz/ w iákiéy niebeſpiecznośći Ieſtem dźiś połóżóny. KochPs 13, 10; SkarŻyw 537, 542; Tę gwałtowną niebeſpieczność y naiazdy Niemieckie/ Gedimin wielki Xiądz chcąc odbić [...]/ zebrał woyſko wielkie StryjKron 410, 657, 717; PudłFr 50; ActReg 46; Calep 782a; GrabowSet R3v; LatHar 309; SkarKaz 519a marg; Ná [...] zábiegánie tym y inſzym [...] niebeſpiecznośćiom/ wielkiey mądrośći potrzebuiećie. SkarKazSej 660a, 664a.

niebezpieczność czego [ = ze strony czegoś coś zagraża] (17): Gdyż ſam możnie roſkázuieſz y morſkiey nawáłnośći/ A dziwnie racżyſz vśmierzáć iego [tj. morza] niebeſpyecżnośći LubPs T4v; Mącz 289c; RejAp 129; iſz prze niebeśpiecżność drog [...] cżęſtego porozumienia z ſtolicą Apoſtolſką mieć nie mogli SkarJedn 309, 310; SarnStat 32. Cf »niebezpieczność morza«, »niebezpieczność świata«, »niebezpieczność żywota« = zagrażająca w ciągu życia.

niebezpieczność czego [= coś zagraża] (3): dawno przedtym pod obiemá oſobámi [sakrament] prziymowano/ ták potym [...] wſzyſcy ná iedney oſobie przeſtawáli. A to dla wielu ſłuſznych á poważnych przycżyn. Naprzod przećiw Kácerſtwu [...]. Nád to/ dla niebeſpiecżnośći roźlania krwie Páńſkiey WujJud 179. Cf »niebezpieczność śmierci«.

niebezpieczność czego [= coś jest zagrożone] (8): RejWiz A5v; Obácżże zá iákimi ludzmi idzieſz/ á iáko ćię nie tylo w to ſproſne á vporne odſzcżepieńſtwo/ ále y winę zbáwienia twego niebeśpiecżnośći/ prowádzą. SkarJedn 338, 355, 382. Cf »niebezpieczność żywota« = grożąca śmiercią.

niebezpieczność od kogo (3): BielKron 330v; Vrząd ſkupuie go [zboża] bárzo wiele/ y do mieyſkich śpichlerzow dawa chowáć: iż ieſliby byłá od nieprzyiaćielá niebezpiecżność/ [...] záwżdy bywa dobrze opátrzoná żywność ludzka. ModrzBaz 33v; SkarŻyw 348.

niebezpieczność czyja [= ktoś lub coś jest zagrożone] [w tym: G sb i pron (8), pron poss (7), ai poss (3), „cudza” (1)] (19): MiechGlab 3; ConPiotr 35; LubPs Y5; BielKron 82; Succedaneus alieni periculi, Zaſtępcá cziyey niebezpiecznośći/ ſzkody/ Namiáſtek. Mącz 45a, 42a; RejAp 132v; RejPos 51v; BiałKat 263v; co by niemogło być [...] okrom ſzkody y niebezpiecżnośći Rzecżypoſpolitey. ModrzBaz 22, 22, 23, 27; KochPs 80; SkarŻyw 392; Niebeſpiecznośćiam Zup ninieyſzych y przyſzłych, zábiezeć wczás trzebá. SarnStat 339; SkarKaz 417a; SkarKazSej 657a, 658b marg.

niebezpieczność czyja [= ktoś zagraża] [w tym: ai poss (3), pron poss (1)] (4): ábowiem ieſli ći Báránkowie woſkowi niepokaláni máią moc náprzećiwko wſzyſthkim niebeſpietznośćiam y chytrośćiam Dyabelſkim/ iáko powiádaćie/ y coſz będźie po onym Báránku wietznym KrowObr 67v, 68, 89v; Xerxes Krol Perſki/ máiąc woyſká ſwego cżtery kroć ſto tyſięcy/ ciągnął do miáſtá Athenieńſkiego/ Artemizyum y obywátelom tey kráiny niebeſpiecżność ſwoię opowiedzieć kazał. Phil C4.

W połączeniach szeregowych (10): przes kthorych [zdrad] niepoznánie mogło by ſye sſtáć wielkie á ſzkodliwe zámięſzkánie ku zábieżeniu wielkim niepokoiom/ ſzkodam/ niebeſpiecznoſćiam/ záchowániu zdrowia ludzkiego/ y pokoiu poſpolitego. GroicPorz hh3; Mącz 29b, 304a; RejAp 129; RejPos 138v, 316; ModrzBaz 23, 85, 117; A co mię iuſz od ćiebie/ odkupićielu moy odſtráſzyć y oddzielić może [...]? izali vćiſk iáki/ y nędza? izáli głod y nagość? izali iáka niebeſpiecżność? iżali iákie przenáſládowánie? izali miecż y śmierć? SkarŻyw 82.

W porównaniu (1): ktora [skaza, tj. prawo, że mężobojstwo można okupić pieniędzmi] ſpokoyne á niewinne ná niebezpiecżność iákoby ná rześ wydawa ModrzBaz 79.

W wyjaśnieniu przenośni (1): gdyż przez morze záwżdy niebeſpiecżnośći á burzliwośći ſwiátá tego w piſmie być rozumieli RejAp [175].

W charakterystycznych połączeniach: bliska niebezpieczność dziwna, gwałtowna, jawna, niemała (2), pewna, zadana, niebezpieczność diabelska (2), drog (2), szatańska, walki, ziemie; niebezpieczność cielesna, cudza, gospodarstwa, koronna (3), kraju, majętności, żup; niebezpieczność od brata, od nieprzyjaciela, od Turka; czas niebezpieczności, opatrowanie, ostrożnik, pełen (2), prożen, przebaczenie (wybaczenie) [= zauważenie] (2), towarzysz, ucześnik, zastępca, znoszenie; pokoj od niebezpieczności; z niebezpieczności wyswobodzony; niebezpiecznościom wyłożony; obrona przeciw niebezpieczności; niebezpiecznością strapiony; towarzysz w niebezpieczności, ucześnik; niebezpieczność dzieje się, może się przydać, nalegała, odstraszyć może, stać nie może; bać (obawać) się niebezpieczności (2), czekać, lękać się, ważyć się, nie żałować; od niebezpieczności obronić (obrona) (3), opatrzyć się; niebezpieczności folgować, przypatrzyć się, sprzeciwiać się, zabiegać (zabieżeć, zabieganie, zabieżenie) (6); narządzić niebezpieczność, (od)nosić (wnieść) (3), obaczyć (2), oznajmować, podstępić, powiadać (opowiedzieć) (2), ukazować, upatrzyć, uśmierzać, uważać, widzieć (2), wziąć na myśl, znać; patrzeć na niebezpieczności, rozmyślać; uciec w niebezpieczność; niebezpiecznością nawiedzać, potwirdzać; uwieść przed niebezpiecznością; z niebezpiecznością bronić, kusić; radę wziąć o niebezpieczności, zaniedbawać; w niebezpieczności stać (2), zachować.

Fraza: »niebezpieczność przychodzi (a. nadchodzi)« (2): Illa pericula adeuntur in praeliis, Ty á tákowe niebieſpiecznośći p[r]zichodzą ná człowieká ná walkách. Mącz 104c; Periculum instat, Niebeſpieczność nádchodźi tuż zá páſem. Mącz 418d.
Zwroty: »być między dwiema niebezpiecznościami« (1): Inter Calabriam et Siciliam navigare, Być międzi dwiemá niebeſpiecznośćiámi. Mącz 51b.

»by(wa)ć w niebezpieczności, przy niebezpieczności« = periclitari Mącz, Modrz; esse in discrimine Mącz; in discrimen adduci, in periculo esse Modrz [szyk zmienny] (7:1): BielKron 161, 163v; Mącz 49a, 291d; trudno rozumieć/ áby miał dobrym obywátelem [...] być/ ktory widząc/ że drudzy ſą w wielkiey niebezpiecżnośći [periclitantibus] dla Rzecżypoſpolitey/ choćiaby mogł/ niechce áni woyny służyć/ áni ſię ná poſpolitą potrzebę cżem przykłádáć. ModrzBaz 125v, 96v, 107, 122.

»w niebezpieczność głowę podać« (1): Niech ma moc ktemu rozum/ [...] By ſie dármo nieśilił/ á w niebeſpiecznośći Głowy ſwoiéy niepodał/ albo w przećiwnośći. GosłCast 71.

»niebezpieczność podejmować; podejmowanie niebezpieczności« = periculum subire Modrz (1;1): niebyłoby z przygáną dobremu á mądremu cżłowiekowi/ dobrowolnie ſię wtrącáć do rządzenia y ſpráwowánia iey [rzeczypospospolitej] á do chętnego podeymowánia niebezpiecżnośći dla niey [ad pericula pro ea appetenda]. ModrzBaz 43v, 116.

»przyść, wpaść, przychodzić w niebezpieczność; przyść na niebezpieczność« = venire in discrimen Mącz, Modrz, JanStat; in angustum venire, in media fata ruere, in plagas incidere Mącz; in discrimen adduci Modrz [szyk zmienny] (5:2:1;1): Tyś mnye vkazawſſy ták wyelkye trudnośći/ Zem ná takie miał przydź tu nyebeſpyecżnośći/ Lecż zátrwożywſſy mye ku mnyeś ſie náwroćił LubPs Q3v; Mącz 10a, 302c, 361c, 480c; RejPosWstaw [413]; ModrzBaz 123, 125v; SarnStat 273.

»w niebezpieczność przywieść (a. przywodzić, a. wwieść), wprawić; ku niebezpieczności przywodzić, przyprawić; do niebezpieczności przywodzić; w niebezpieczność przywiedzion« = devocare in dubium, in periculum arcessere a. provehere a. vocare, periculum creare a. facessere a. procreare Mącz; in discrimen adducere Modrz; adducere in periculum Calag [szyk zmienny] (5:4;1:1;1;1): Przypominał im też w iáką niebeſpiecżność krol y cżoło wſzytkiey Węgierſkiey źiemie przywiedzion ieſt. BielKron 306v, 100v, 306v; Mącz 14d, 113d, 291c, 477d, 504b, d; ModrzBaz 85v, 113; Calag 299a; Phil G3.

»ratować, ratowanie z niebezpieczności« = sospitare Mącz (1:1): Corona civica, Wieniec który mieſzczánin yeden drugiemu dawał miáſto vpominku rátowánia/ á ſpomożeniá z nieyákiey niebeſpiecznośćy. Mącz 66a, 403d.

»niebezpieczności uchodzić« (1): Iáko był Tobiaſz/ iáko był Dawid/ Iozue/ Lot/ Ionás/ Iudyt/ Heſter/ Dániel/ y inſzych wiele [...]: ktorzy będąc w obronie Páńſkey/ dziwnych niebeſpiecżnośći vchodzili RejPos 131.

»uwiarować się, uwiarowanie niebezpieczności« = cavere insidias Mącz (1:1): Mącz 41d; ták ia też nacżelnieyſzym ſtanom śmiałbych dáć rádę do vwiárowánia niebezpiecżnośći [pericula a nobis propellenda]. ModrzBaz 102v.

»niebezpieczności używać« (1): Ut penes eosdem, pericula belli penes quos praemia essent, Aby ći niebeſzpiecznośćy walki vżiwáli/ którzi pożitek z tego máyą Mącz 289c.

»w niebezpieczność wda(wa)ć (a. udać, a. podać) (się), wyprawić się; na niebezpieczność w(y)da(wa)ć (a. udać) (się), (wy)sadzić (a. wysadzać); wydać się niebezpieczności« = se dare a. offerre discrimini Vulg; aleam subire, casum sibi accersere a. suscipere, adire discrimen, in discrimen venire a. committere se, malum querere, periculum arcessere a. adire, ad periculum opponi, periculis se offerre a. obiicere, securi cervices subiicere Mącz; in discrimen adducere, periculum moliri, periculis exponere a. committere se Modrz [szyk zmienny] (17:1;4:3;1): ktorzy z dobrey woley wyſádziliśćie ſámi ſiebie ná niebezpiecność [!] Leop Iudic 5/9, Iudic 5/15; Aleam subire, W niebeſpieczność ſie vdáć. Mącz 6c; Ipse sibi periculum arcessivit, Sam ſie w tę niebezpieczność/ álbo w vpádek wdał. Mącz 14d, 29b, 36b, 49a, 104c, 123c (14); kto kogo złośćiwie w niebezpiecżność wdawa. ModrzBaz 85v, 79, 106, 118v; SkarJedn 269; SkarŻyw 560, 598; StryjKron 722; SkarKaz 40b, 519a.

»wybawi(a)ć, wyjmować, wyswobodzić z niebezpieczności; wybawić, wyświebodzić, wyzwolić od niebezpieczności; wybawion(y), wyswobodzony od niebezpieczności; wybawiony, wyswobodzony z niebezpieczności« [w tym: wybawić, wyświebodzić (1)] = de periculis liberatus Vulg; explicare periculis; defunctus periculis Mącz; liberare periculo Modrz [szyk zmienny] (5:1:1;2:1:1;2:1;1:1): Ten wyymuie żywot twoy tu z nyebeſpyecżnośći LubPs X4v, Y5; KrowObr 71v, 160v, 172; Leop 2.Mach 1/11; BibRadz Ps 114 arg; BielKron 73v; Mącz 140c, 305b; ModrzBaz 95; Wybaẃ mię ſługę twego z mych niebeſpiecznośći. KochPs 80; ArtKanc Q9v; LatHar 312, 415.

»wywieść z niebezpieczności« = perumpere periculum Mącz (2): Vrádzono tedy áby trzey byli nawiernieyſzy około krolá/ ktorzyby go gdzieby ſie nákłoniło woyſko wywiedli z niebeſpiecżnośći BielKron 307; Mącz 361b.

»od niebezpieczności zachować; niebezpieczności uchować« = conservare Mącz [szyk zmienny] (2;1): kthoreśćie [świece] Gromnicami názwáli/ iżeby Duſzy/ y ćiáłu pomagáły/ ná ziemi tzłowieká/ y w wodzie/ od wſzelkiey niebespietznośći záchowáły. KrowObr 89; Mącz 389b; LatHar 633.

Wyrażenia: »czasu niebezpieczności« (1): zbudowano zamek Papieſki/ ná ktorym vlegáli cżáſu przeſladowania y inych niebeſpiecżnośći. BielKron 25v.

»niebezpieczność morska, morza« [szyk 2:1] (2:1): SkarJedn 269; StryjKron 72; Ciebiem ia Eneaſu w poły vmárłego/ Morſką niebeſpiecżnoſcią wielce ſtrapionego/ Ze wſzytkim towárzyſtwem przyięłá do ſiebie PudłDydo Bv.

»niebeśpieczność pograniczna« (1): Bo nie łacno było [...] wſzytko kroleſtwo wdáć w nie beśpieczność pográniczną v nieprzyiaćioł SkarKaz 40b.

»niebezpieczność śmierci« = periculum capitis Mącz; periculum mortis Modrz (2): Arcessere aliquem in summum periculum capitis. O ſmierć álbo/ ku niebeſpiecżnośći ſmierći kogo prziprawić. Mącz 14d; ModrzBaz 118v.

»niebezpieczność świata, świecka« [szyk 10:1] (9:2): Iże wáſze mieſzkánie od niebeſpiecnoſći ſwieckiey ieſzcże s pocżątku ieſt vſtáwiono [Quoniam in tàlis mundi pericula vestra sedes est ab initio constituta]/ ták iż też do wás cudzoziemcy wnidz nie mogą HistAl K5; RejAp 3v, 175; RejPos 49, 174v, Ooo4; pokoy od zbytkow/ pokoy od inych niebeſpiecżnośći ſwiátá tego/ ten nadobnie ſtátecżnemu á poważnemu ſtárczowi przyſthoi. RejZwierc 164v, 153; LatHar 104, 312. Cf »w niebezpiecznościach świata«.

»wielka niebezpieczność« = magnum periculum Vulg, Mącz; summum discrimen Mącz, Modrz (26): Leop 2.Mach 1/11; Iż go wybáwił z wielkich niebeſpiecżnoſci y pokus. BibRadz Ps 114 arg; BielKron 163v, 330v; res ad triarios rediit, Rzecz prziſzłá ku wielkiey niebeſpiecznośći Mącz 463c, 49a, 163a, 346c, 369b, 387d; wyrwałeś duſzę moię z mięyſcá niſkiego to ieſt mnie zwielkiey niebeſpiecżnośći y s śmierći bliſkiey y pewney. GrzegŚm 22; ModrzBaz 27, 107, 125v; w tákim ſzcżęśćiu/ do ktorego przez ták trudną drogę idziem: á przez wielkie niebezpiecżnośći do więtſzych ſię gárniem. SkarŻyw 76; StryjKron 722; SkarKaz 417a, 519a; SkarKazSej 658b. Cf »w wielkiej niebezpieczności«.

»niebezpieczność wojenna« (1): Ieſt tedy to vrząd zwierzchnych Pánow/ wſzytkie obywátelow ſwoich ſpráwy wiedźieć/ ſtáránia ich/ prace/ trudnośći/ roznice/ ſpory/ nienawiśći/ niedoſtátki/ niebezpiecżnośći woienne [pericula belli]/ ná wet wſzytkich rzecży ćiężar ná ſobie odnośić ModrzBaz 23.

»niebezpieczność żywota, o żywot [= grożąca śmiercią]« = discrimen capitis Modrz; discrimen vitae JanStat (4:1): KrowObr 150; bo z niebeśpiecżnośćią żywothow ſwoich [in periculo animarum suarum]/ przynieſli mi tey wody. Leop 1.Par 11/19; RejPosWstaw [414]v; ModrzBaz 85v; SarnStat 273.

»niebezpieczność żywota [= zagrażająca w ciągu życia]« (1): Niebeſpiecznoſc doczeſnego zywota RejPs 189 marg.

Szeregi: »niebezpieczność albo przeciwność« (1): GosłCast 71 cf »w niebezpieczność głowę podać«.

»przygoda a niebezpieczność« (1): Casum suscipere, W przigodę á w niebeſpieczność ſie wdáć. Mącz 36b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»trudności, (abo, i) niebezpieczności« = molestiae ac pericula Modrz [szyk 3:2] (5): Potym [filozof rozwodził] trudnośći y niebeſpiecżnośći goſpodárſtwá káżdego RejWiz A5v; RejPos Ooo4; MycPrz I [D]; ModrzBaz 107. Cf »w niebezpiecznościach i w trudnościach«. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»trwogi a niebezpieczności« (1): ten był przy wielkich trwogach á niebeſpiecżnoſciach w Rzymie cżáſu Oſtrogotow BielKron 163v.

Wyrażenie przyimkowe: »w niebezpieczności« = in discrimine Mącz, Modrz; in periculo Modrz (26): WYſłyſzeć rácż miły Pánie [...] pilną modlitwę moię w tey niebeſpyecżnośći LubPs D3v; KrowObr 162v, 167; BielKron 28, 106; GrzegRóżn Ov; PaprPan Ggv. Cf »być w niebezpieczności«.

~ w niebezpieczności czyjej [w tym: pron poss (5), G pron (2)] (7): chrońcie ſie káżdey złośći/ Gdyż Pan ſtrzeże duſz ſwych ſwiętych tu w ich niebeſpiecżnośći LubPs V6; RejAp 56v, 192; RejPos 27v; RejZwierc 200v; ModrzBaz 125v; GosłCast 56.

W połączeniu szeregowym (1): Niech ćię wiernie y prawdźiwie ſzukamy [...] w opuſzczeniu y wzgárdźie tych widomych dobr/ w pokuſách y niebeśpiecznośćiách świátá tego: w pracách y w iáłmużnách SkarKaz 520b.

W charakterystycznych połączeniach: straż w niebezpiecznościach, zbawienie (2); lękać się w niebezpieczności, nie odstępować, opuścić, posługi używać, przepędzić młodość, szukać, trwożyć się, urodzić się, zachować we zdrowiu, nie zmienić wiary a nadzieje, żywot wieść.

Zwrot: »w niebezpiecznościach bronić« (1): Y prozna ieſt o tem nádźieiá/ áby ći Rzecżypoſpolitey w wielkich niebezpiecżnośćiách ſpolnie bronili [in summis discriminibus una defendant]/ ktorzi ták nieprzyiaćielſkie o ſobie z obopolnie y rozumieią/ y mówią. ModrzBaz 20.
Wyrażenia: »w niebeśpiecznościach świata« (1): SkarKaz 520b cf W połączeniu szeregowym.

»w wielkiej niebezpieczności« = in summo diserimine Modrz (7): BielKron 31, 161; RejAp 56v; RejZwierc 200v; że żaden ich posługi nieużywa/ áż w wielkiey niebezpiecżnośći ModrzBaz 126v, 20; GosłCast 56.

Szereg: »w niebezpiecznościach i w trudnościach« (1): W iákich niebeſpiecżnoſciach ſwiátá vżywáią/ Y w iákich vſtáwicżnie trudnoſciach bywáią. RejWiz 54. ~
W przen (18): iżeby żadna niebeſpietzność náprzećiwko im zwyćięſtwá niemiáłá KrowObr 67v; Variis exemptus periculis, Z rożmaytych niebespiecznośćy wybrnął. Mącz 102d; Subiecta sub varios casus virtus, Cnotá wielkim niebeſpiecznośćiam yeſt poddána. Mącz 163a; Periculo circumventus, Niebeſpiecznością ogárnión Mącz 482c; toć ieſt lekárſtwo pewne od Páná náſzego roſkazáne ná káżde wrzody y ná káżde niebeſpiecżnośći náſze RejAp 132v; iż othom ia nędzniku odpłynął od brzegu/ á ná głębią wſzytkich niebeſpiecżnośći ſwiáthá thego RejPos 174v; ieſteſmy vmocnieni/ ná nieprzyiaćiele y niebeſpiecznoſći náſzé BiałKat 263v; niemnieyſzaby ſtąd niebeſpieczność vroſłá StryjKron 722.
Zwroty: »topić się w niebezpiecznościach« (1): ále gdy ſie topi á nurza w tych niebeſpiecżnoſciach ſwiátá tego/ tedy mniey o to dba RejPos 49.

»z niebezpieczności wyrwać, wyrwany« = de periculis liberatus Vulg; eripere ex periculo Mącz [szyk zmienny] (3:1): Leop 2.Mach 1/11; Mącz 346c; GrzegŚm 22; Panu Bogu naprzod dźiękuie iż go on ſam [...] ze wſzech iego nieprzyiaćioł y niebeſpiecżnośći wyrwał. CzechEp 162.

Wyrażenia: »niebezpieczność duszna, dusze« [szyk 2:1] (2:1): ábyſmy ſobie przes nie záſlużyli być wybáwieni/ od ćieleſnych y duſznych niebeſpietznośći. KrowObr 172; LatHar 633; ieſt to [...] wielka/ dla zdrády y chytrośći ſzátáńſkiey/ duſze niebeśpieczność. SkarKaz 417a.

»niebezpieczność głowy, o gardło« [szyk 1:1] (1:1): A ći ktorzi krzywdę ćierpią/ nietylko o máiętność/ ále y o gárdło w niebezpiecżności być muſzą [sed de capite periclitari coguntur] ModrzBaz 96v; StryjKron 617.

a. Groźba popełnienia błędu (1):
Szereg:»śmiałość a niebezpieczność« (1): Do ktorego [Pisma Św.] [...] przydáwáć co ábo od niego vymowáć/ wielka ieſt śmiáłość/ á oſtátecżna niebeſpiecżność. CzechRozm 34.
2. Poczucie zagrożenia, niepokój (1):
Szereg: »strachy i niebezpieczności« (1): Ale skąd panom ty złości, Strachy i niebespieczności. BierRozm 9.
3. Zuchwałość, brawura [czyja] (1):
Szereg:»męstwo i niebezpieczność« (1): Poczynał iednák mężnie broniąc ſię/ y odpieráiąc Ruſakom/ y Węgrom Bolesław Chudziec z máłą drużyną ſwoich/ [...] A gdy zá rzecz ſromotną vciekáć poczytał/ przedſię niechciał vmrzeć/ nie pomſćiwſzy ſię nád nieprzyiaćioły/ áż z przygody pod nim Koń wielą ran vkłoty/ y vſtrzelány/ vpadł. (marg) Męſtwo y niebeſpiecżność Krolá Bolesławá. (–) StryjKron 220.

Synonimy cf NIEBEZPIECZEŃSTWO.

Cf BEZPIECZNOŚĆ, NIEBEŚPIECZEŃSTWO, NIEPRZEŚPIECZNOŚĆ

ASt