[zaloguj się]
[pdf]

NIEPRZEŚPIECZNOŚĆ (63) sb f

nieprześpieczność (7), nieprześpieczność a. nieprzespieczność [zapis -ſ- (54), -ſz- (1), -s- (1)] (56); nieprześpieczność BierEz; nieprześpieczność a. nieprzespieczność BartBydg, FalZiol (9), WrobŻołt, RejPs, LibLeg, HistAl (8), MurzHist, BielKom (2), Mącz (2), LeovPrzep (2), StryjKron (3), WerKaz (2), ArtKanc; nieprześpieczność : nieśpieczność a. nieprzespieczność Leop (1:1), BielKron (2:12), KwiatKsiąż (2:1), SarnStat (1:8).

W pisowni łącznej (61), w rozłącznej (2).

Wszystkie e oraz o jasne.

Fleksja
sg pl
N nieprześpieczność nieprześpieczności
G nieprześpieczności nieprześpieczności
D nieprześpiecznościåm
A nieprześpieczność nieprześpieczności
I nieprześpiecznością nieprześpiecznościami
L nieprześpieczności nieprześpiecznościåch
inne sg a. pl G - nieprześpieczności

sg N nieprześpieczność (5). ◊ G nieprześpieczności (1). ◊ A nieprześpieczność (15). ◊ I nieprześpiecznością (2). ◊ L nieprześpieczności (7). ◊ pl N nieprześpieczności (2). ◊ G nieprześpieczności (9). ◊ D nieprześpiecznościåm (2); -åm (1) Leop, -ąm (1) BielKron. ◊ A nieprześpieczności (7). ◊ I nieprześpiecznościami (3). ◊ L nieprześpiecznościåch (8); -åch (5) RejPs, HistAl, BielKom, Leop, KwiatKsiąż; -ach (2) WerKaz, SarnStat. ◊ G sg a. pl nieprześpieczności (2).

Sł stp: nieprzezpieczność, Cn, Linde brak.

Stan, sytuacja, położenie grożące czymś złym, zagrażające komuś; periculum BartBydg, HistAl, Mącz, JanStat; incommodum, obstaculum HistAl; periclitatio JanStat(63): gdyby Pękatka bliźnięta noſiła/ á iednaby telko pierſ iey zcieńcżała á opadła [...] Tedy onemv dziecięciu co pod taką pierſią leży, wadę á nieprzeſpiecżnoſć znamionuie. FalZioł V 31, IV 10b, 48b, V 32 [3 r.]; LibLeg 11/13v; ktokolwiek chce dáley idz ma ſie ná lewą ſthronę obroćić/ á ktoby chciał ná práwą ſtronę/ wiele naydzie nieprzeſpiecżnoſći [zawath HistAl 1510 451]/ ktore przekáżą iego ſcie. HistAl L3v, B7, M6v, M7v; iuſz tam był poczuł bożą pomoc i wſpominał nieprzeſpieczności wktorych był MurzHist H4v; BielKom nlb 3; Biſkup ma pilen náuki być náprzećiwko przyſzłym nieprzeſpiecżnośćiam/ y ſam dla ſiebie/ y dla poddánych/ by niebyli zwiedzeni. Leop 2. Tim 4 arg; gdźieſmy w tákim ſtráchu byli/ iż nigdyſmy ſie nie nádźiali do domu przyiecháć; iákie nieprzeſpiecżnoſci tám á nas przychodźiły/ iż tego żadny áni wymowić áni wypiſáć może BielKron 444v; przeto tám wielka nieprzeſpiecżność ná wodźie/ ták iż na trzech kotwicach ledwie okręt ſtánie. BielKron 452, 3, 18, 92, 237, 247v (9); KwiatKsiąż M4, P; Cum orco rationem habere, Wdáć ſie w táką niprzeſpieczność [!] która głowę płáći. Mącz [267]d, 272b; LeovPrzep Dv; á Niemcy obaczywſzy nieſpodziewáną zdrádę/ y gwałtowną nieprzeſpieczność/ tym leniwiey náćieráli StryjKron 390; widząc króleſtwu náſzému więtſzé teraz y ćiężſze niż kiedy przedtym nieprzeſpiecznośći nálégáć [...] obiecuiemy SarnStat 110, 386, 891, 985, 1119.

nieprześpieczność od kogo (1): wybieray ſobie s tych trzech rzecży złych iedno złe ktore chceſz/ álbo trzy dni mor wielki ná lud twoy/ álbo trzy mieſiące nieprzeſpiecżność mieć od nieprzyiacielá/ álbo ſiedḿ lat głod BielKron 73v.

nieprześpieczność z czego (1): ieſtli ſie brzemienna bogi nieprzeſpiecżnoſci, z wielkiego á długiego kaſzłania FalZioł V32.

nieprześpieczność czyja [= od kogo, od czego] [w tym: G sb i pron (9), ai (2)] (8): FalZioł V 31; WróbŻołt pp7v; O mężowie y rycerze moi namocnieyſzy ktorzyſcie do thych czáſow woienne nieprzeſpiecżnoſći podeymowali HistAl D2, B8v; BielKom kt; Leop Eccli 28 arg; Szli dáley ná południe/ wpádli w tháką nieprześpiecżność wiátru BielKron 448; który widząc ſye być w wielkiey nieprzeſzpiecznośći morſkiey na ſye nárzekał LeovPrzep H4.

nieprześpieczność czyja [= dla kogo, dla czego] [w tym: G sb (4), pron poss (2), ai poss (1)] (7): Tho vkazuie wielką płodu nieprzeſpecżnoſć [!] FalZioł V 31v; RejPs 23v; BielKron 407v; O zieździe Litewſkim z Krziżaki á nieprzeſpiecznośći Iágiełowey/ [...] gdy Krol ſam [...] łowem ſie źwierzu báwił/ máło nie wpadł w śidła Comendatorá Ráſtemberſkiego StryjKron 547, 230; Abowiem iáko nowy żeglarz/ nie świádom będąc wody/ cżęſto przychodźi o nieprzeſpiecżność zdrowia ſwego WerKaz 276; SarnStat 593.

W połączeniach szeregowych (7): Niema przecż z świátá żałowáć: Ktory pełen wſzelkiey złośći/ Szkod/ wrzodow/ nieprześpiecżnośći. BierEz O3v; Ale to być niemoże prze trudne mieyſcá wod/ láſow/ gor/ álbo rozboiow y innych nieprzeſpiecżnośći. BielKron 263, 195v; WerKaz 304; ArtKanc T4v; SarnStat 952, 1086.

W charakterystycznych połączeniach: nieprześpieczność ciężka (2), gwałtowna, niewymowna, trudna, uczciwa, wielką; od nieprześpieczności wybawiać (2), wyjmować; nieprześpieczność mieć (2), oddalać, pożyć; w nieprześpieczność przychodzić, przywodzić (2), wdać się (2); w nieprześpieczności być.

Szeregi: »nieprześpieczność, (i) szkoda« [szyk 1:1] (2): BartBydg 111; y wydawałem ſaniego ſiebie dla was w wielu nieprzeſpiecżnoſciach y ſzkodach [in multis periculis et tormentis]. HistAl G6v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»nieprześpieczność i trudność« (1): ktorzi ſię tedy tak wpracach przizwycżaią/ ći vmysłu y ciała łatwie będąc moc vżywać/ gdy potrzeba będzie gdy by na nie nieprześpiecznośći y wſzyſtki trudnosći przypaść miały. KwiatKsiąż M3. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»nieprześpieczności i uciśnienie« (1): Iako Alexander z wielkiemi nieprzeſpiecżnoſciámi y vćiſnienim [cum magnis periculis et angustiis; sz wyelkymy szkodamy I vczysznyenyem HistAl 1510 301]/ ciągnął z woiskiem ſwym HistAl H4.

»walki (a. wojny) i nieprześpieczności« (2): iż Frydrych Kliążę Mántue/ gdzie miáło być Koncilium w thy walki/ á nie przeſpiecżnośći oſádził Miáſto mocnie BielKron 216; SarnStat 1095.

Synonim: szkoda.

Cf NIEBEŚPIECZEŃSTWO, NIEBEZPIECZNOŚĆ, NIEPRZEŚPIECZEŃSTWO, PRZEŚPIECZNOŚĆ

JB