[zaloguj się]

NIEBYTNOŚĆ (160) sb f

Zawsze w pisowni łącznej.

e oraz o jasne.

Fleksja
sg
N niebytność
G niebytności
A niebytność
I niebytnością
L niebytności

sg N niebytność (9).G niebytności (11).A niebytność (18).I niebytnością (5).L niebytności (117).

stp, Cn notuje, Linde XVIII w.

1. Nieobecność; brak w danym miejscu; absentia Mącz, Modrz, Calep, JanStat, Cn (154): Desiderium pro absentia, Niebitność. Mącz 83a, 1c, 429c; Calep 8a.
a. O ludziach (147): Na przyiacioły w niebytnoſci pamiętay. BielŻyw 44.

niebytność czyja [w tym: G sb i pron (73), pron poss (37), ai poss (20)] (130): ComCrac 15v; HistAl G; Commiſſarze máią gránice czynić/ nie bacząc nic ná niebytnoſć Sthároſty álbo tego co ſkárży o gránice UstPraw I2v; BielKron 100v, 302; HistRzym 35v, 77v; Ale wneth Pánu powiáda przycżynę: cżemu iey brát vmárł/ y nienayduie inſzey/ iedno niebytność Páńſka. BiałKaz C3v; PaprPan [Hh5]v; ſex aut ſeptem ab Aula abſentium niebytnośćią/ innych władza nie ma ſie przerywáć. SarnStat 443; tedy nie bacząc ná niebytność Sędźiégo/ [...] Piſarz y Komornicy będący przy leżeniu Ksiąg o zbiegłégo Kmiećiá będą ſądźić y ſkázowáć. SarnStat 918, 20, 198, 363 [2 r.], 467, 481 (20). Cf niebytność czyja w czym, Wyrażenia przyimkowe.

niebytność czyja w czym (1): A iżby dla iego niebytności w ſądziech iákie omieſzkánie niebyło/ niechby iy tedyż do drugich ſędziow odesłał. ModrzBaz 93.

W porównaniu (1): Więc nie od rzecży mowi Publius, rownaiąc Piiáńſtwo z niebytnośćią. KlonWor 70.

W charakterystycznych połączeniach: niebytność biskupia (2), cesarska, deputata (2), drugich, in(n)ych (4), komornikow, krola (krolewska, IKM) (17), marszałkow, mężowa, mistrzow, ojca, opatow, pana (pańska, paniej) (10), pana podskarbiego (koronnego) (5), pisarska (2), podsędka (5), pozwanego, przełożonych, sędziego (8), starosty (2), starszego, strony (4), wojewodza (2), zakonnikow; przyczyna niebytności (2); na niebytność nie baczyć (6); przez niebytność mieć kłopot, mieć wiele smutku, upaść; w niebytności obrany (wybrany) [kim, na kogo] (6), sądy odprawować, osądzić [kogo] (3), rozkazać [komu], być wskazan.

Wyrażenia przyimkowe w znaczeniuw czasie nieobecności; zaocznie’:»pod niebytność [czyją]« (3): A tych którzy [...] pod tę niebytność náſzę/ chęći y ſłużby znáczné będą nam pokázowáć/ [...] nam wedle powinnośći [hetman] zálécáć powinien będźie. SarnStat 437, 6, 119.

»prze(z) niebytność [czyją]« (3): iż to [Luter] nie bez przycżyny vcżynił/ gdyż przez iego niebytność/ wielkie záwichrzenie/ działo ſie w Kościele Witemberſkim BielKron 198, 378; Aczći tu w Polſcze prze niebytność iego, Działy ſię zwády y niemało złego. KlonKr E2v.

»przy niebytności [czyjej]« (2):

~ W przeciwstawieniu: »przy obecności ... niebytności« (2): SKázuiemy/ iż ieśliby ſtroná práwuiąca ſie przed námi/ álbo przy inych Pánów obecnośći/ ábo też niebytności [praesentia vel absentia JanStat 649] śmiał mówić: że Sędźia źle poſtąpił SarnStat 560 [idem] 796. ~

»w niebytności« (105): Indicta caussa damnari, W niebytnośći być wskazań. Mącz 87c; Ten to ieſt Papież Mikołay pierwſzy/ który w niebytnośći ná Papieſtwo obrány/ potyſię krył od tego doſtoieńſtwá vćiekáiąc/ poki mogł. SkarJedn 217; SkarŻyw 317 marg; StryjKron 777; ActReg 157; WujNT 588.

~ w niebytności czyjej [w tym: G sb i pron (47), pron poss (29), ai poss (15)] (91): ComCrac 15v; LibMal 1544/88v, 1547/133v; SeklWyzn A, g4; ZapWar 1545 nr 2646; postanowili, żeby się w niebytności JKM sprawiedliwość nie odwłaczała. Diar 80, 23, 24, 27; DiarDop 111; GroicPorz p4, aa4; A wſwey niebytnoſći [starostowie]/ mogą Sędźiego práwnego á oſiádłego w onym ſtároſtwie mieć UstPraw A2v, F4v; widząc to zámieſzánie wyelkie drudzy Kárdynali/ dáli Papieſtwo Adryanowi nieznáiomemu w niebytnośći iego BielKron 198v; potkáli ſie [ludzie cesarscy] s Fráncuzy mocnie w niebytnośći Ceſárzkiey BielKron 201v, 119 [2 r.], 130v, 190v, 197v, 198 (17); Absentem cogitatione complecti, Myślić o kim w niebytnośći yego. Mącz 304a, 77c, 215b, 303a, 372d, 378b, 429c, 469b; OrzQuin M, M2; GórnDworz M3; RejPos 311v; ále go [zamek] [...] w niebytnośći Páná Duninowey/ Szwed nieodpowiednie pośiadł. KwiatOpis Bv; BudNT r6v; ModrzBaz 36v, 37; SkarJedn 98; wniebytnośći ſtárſzego/ żaden Mnich wniść do kláſztoru Pánieńſkiego nie śmiał SkarŻyw 211, 317, 576; StryjKron 120; ReszPrz 103; Ciężar tákże dómowy [...] w méy niebytnośći muśi nieść ſámá KochPieś 52, 19; PaprUp C2v; GostGosp 24, 108, 148; KochFrag 48; Toż czynili záwſze potomkowie iego Rzymſcy Biſkupi [...] nie tylko ſámi przez ſię/ ále y w niebytnośći ſwey przez legaty ſwoie. WujNT 461, 582, Philipp 2/12; SarnStat 6, 34, 44, 47, 118 (25); CiekPotr 1, 87.

w niebytności od czego (1): By snadź w niebytności JKM tu od Korony granice koronne od nieprzyjacioł pogranicznych nie były przegabane Diar 23.

w niebytności gdzie (2): Tegoż roku to ieſt 1520. vrodźił ſie ſyn Królowi Zygmuntowi pierwſzego dniá mieſiącá Sierpnia/ w niebytnośći krolewſkiey w Krákowie BielKron 418v, 198v.

W przeciwstawieniach: »przy (a. w) bytności (5), obecnie (3), w przytomności (przytomnym będąc) (2), kiedy jest, przy obliczności, oglądawszy ... w niebytności« (13): [syn ma być męczon] przy oblicznoſći Oycowfkiey/ álbo też w niebytnoſći z wiádomoſćią iego GroicPorz ii2v; Iulius w rádzye áby mieyſce miał/ ták w niebytnośći iáko przytomnośći. BielKron 131; [potrzeba aby dworzanin był uczynnym] thák/ kiedy przyiaciel przy tym ieſt/ iáko też w niebytnośći iego. GórnDworz M3; iákośćie záwżdy poſłuſzni nie iáko wbytnośći moiey tylko/ ále teraz dáleko więcey wniebytnośći moiey BudNT Philipp 2/12; ktory [ja sam Paweł] ácz obecnie ieſtem podły miedzy wámi/ ále w niebytnośći ieſtem śmiáły przećiwko wam [qui in faciem quidem humilis sum inter vos, absens autem confido in vobis]. WujNT 2.Cor 10/1, 2.Cor 9/11, 13/10, Philipp 1/27, 2/12; SarnStat 336, 425, 1204; SkarKaz 419a.

Przysłowie: Nie vrągay vmarłemu ani też w niebytnoſci żadnemu. BielŻyw 20.
Szereg:»w niebytności i w niewiadomości« (1): Me absente atquae insciente, W niebytnośći y w niewiadomośći moyey. Mącz 372d. ~

Przen: Nieświadomość, nieprzytomność, nieobecność duchem [czyja] (1): Kto ſię z piiánym ſwárzy/ obraża owego Co go ná ten cżás niemáſz/ w niebytnośći iego. KlonWor 70.
α. O Bogu (1):
Wyrażenie przyimkowe: »w niebytnośći [czyjej]« (1): á y w niebytnoſći twoiey przed ſie okazuieſz dobrotliwoſći ſwoie wpośrzodku ludu ſwego. RejPs 166.
b. O rzeczach [czego] (3): ku vczyniéniu téy vſtáwy byliſmy poruſżeni ſzkodámi y krzywdámi poddánych náſzych/ któré przychodźiły piérwſzych lat dla niebytnośći kśiąg Grodzkich SarnStat 538 [idem] 938.

W przeciwstawieniu: »bytność ... niebytność« (1): [słońce jest ciało] bytnoſćyą ſwoyą dźyeń/ nyebytnoſćyą noc czynyące KromRozm III B6v.

2. Nieistnienie, brak pojawienia się (4):
Wyrażenie przyimkowe: »w niebytnośći [czyjej]« = przed stworzeniem, narodzeniem się (4): y zachouana yey [Maryjej] czyſztoſzoz wboſthwye yeſcze w yey nyebythnoſzczy, boczyem ona pyeruey wboſthwye ſthworzona y począta PatKaz II 69, 23, 39, 53v.
3. Czas, gdy coś się nie odbywa [czego] (2):
Wyrażenia przyimkowe: »przy niebytności« (1): constitutia koronna [...] chczemi extendowacz thak około vielkich rokow niedosczia albo przi ich niebithnosczi iako thes i ziemskich nie sandzenia ZapWar 1545 nr 2646.

»w niebytności« (1): Abowiem kto obęcnego karania nieſczierpiwa/ ten niełatwie w iego niebytnośći bywa wymawian. KwiatKsiąż D4v.

Synonimy: 1. nieobecność, nieprzytomność.

Cf BYTNOŚĆ