[zaloguj się]
[pdf]

NIEDOWIARSTWO (154) sb n

Zawsze w pisowni łącznej.

Wszystkie samogłoski jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N niedowiarstwo
G niedowiarstwa
D niedowiarstwu
A niedowiarstwo niedowiarstwa
I niedowiarstw(e)m
L niedowiarstwie
V niedowiarstwo

sg N niedowiarstwo (34). ◊ G niedowiarstwa (57). ◊ D niedowiarstwu (10). ◊ A niedowiarstwo (24). ◊ I niedowiarstw(e)m (7). ◊ L niedowiarstwie (18). ◊ V niedowiarstwo (1). ◊ pl A niedowiarstwa (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII(XVIII) i XVIII w.

1. Brak (całkowity lub częściowy) wiary, zaufania; niedowierzanie (3): niedowiárstwo/ nietelko cżáſem nie záwádzi/ ále wielekroć śiłá pomaga. GórnDworz Ii7.

niedowiarstwo czyje [w tym: G pron (1), ai poss (1)] (2): GórnDworz Ii7 cf W przeciwstawieniu; RejPos 121 cf W przen.

W przeciwstawieniu: »wiara ... niedowiarstwo« (1): więcey złego z wiáry/ niż z niedowiárſtwá páńſkiego roſcie [...]. Wſzákoż y w tym trzebá áby pan miał dobry rozſądek/ á znał ludzie/ komu wierzyć/ á komu nie wierzyć przyſtoi. GórnDworz Ii7.

W przen (1): O błogoſłáwionyſz tho był Thomaſz/ y to ſwięte niedowiárſtwo iego/ kthore nam vcżyniło tę nádzieię o tym Pánu náſzym RejPos 121.
2. Brak mocnej wiary, częściowa negacja lub całkowite odstępstwo od zasad religii; incredulitas Vulg, PolAnt, Cn; diffidentia Vulg, Cn; ineredibilitas Cn (145): ato ſię karanie rozumie wieczne potępienie Yeſly wniedowiarſtwie zemrzem SeklKat P4; Aza ſye nye náyduye w Moizeſſu nyedowyárſtwo/ dla ktorego mu Bog do źyemye obyecáney wniſć nyedopuſćił? KromRozm I C3v, Hv [2 r.]; LibMal 1554/188v [2 r.]; LubPs Yv marg, gg2; Ale iſz Kácerſki duch tym Kxięgam wyrozumieć nie może/ to cżyni ich zátwárdziáły y pyſſny duch y niedowiárſtwo Leop VV v; BibRadz I 9b marg, 1.Tim 1/13; Tu pátrzay co tho ieſt zá grzech niedowiárſtwo/ á iáko záſlepia ocży káżdemu cżłowiekowi RejPos 86, 48, 67, 86 marg, 113v, 114v (10); BiałKat 336; RejZwierc 231v; WujJud 218; SkarJedn 144, 292, 309, 354; SkarŻyw [197]; NiemObr 102; Albowiem tákowe przemiany/ tych co wierzą do niedowiárſtwá/ tych co nie wierzą do okrućieńſtwá przywodzą. ReszPrz 95; Y przetoż niechćiał tám cudow czynić/ gdzie ták wielkie niedowiárſtwo było/ że im cudá żadnego pożytku przynieść nie mogły. WujNT 147, przedm 35, s. 69, 147 marg, 188, 189 marg (18); WysKaz 29.

niedowiarstwo czemu (3): Ewányelia Niedzyele pyąthey w poſt/ [...] Przeciwko niedowiárſtwu ſłowom Páńſkim. RejPos 83, 131v, 143.

niedowiarstwo o czym (1): Krotka Roſpráwá o iedynym Boſtwio we trzech perſonach [...]. Przećiwko niedowiárſtwu pogáńſkiemu o Troycy ſwiętey. RejPos 148.

niedowiarstwo czyje [w tym: G sb i pron (29), pron poss (22), ai poss (5)] (56): OpecŻyw 173; [Mówi Bóg:] Byłem gniewien, dla ich niedowiarſtwa y ſzemrania. WróbŻołt ggv; KromRozm II f3; Przipominánie pirwſzego nyedowyárſthwá przodkow náſzych LubPs V4 marg, V4, Y3v; Leop Mar 6/6, Rom 3/3; BibRadz Matth 17/20, Rom 3/3; BielKron 93; RejAp 157, 172v; Pan ku więtſzey lekkośći niedowiárſthwá ich/ wzbudził á okazał więtſzą wiárę w pogániech RejPos 35v, 2v, 29, 67v, 85v [2 r.], 112v (19); CzechRozm 131v; SkarJedn 4; SkarŻyw 69, 277, 493, 566; MWilkHist L4v; wymawiał im niedowiárſtwo ich y zátwárdzenie ſercá/ iż tym ktorzy go widźieli zmartwychwſtáłego/ nie wierzyli. WujNT Mar 16/14, Matth 13/58, 17/20, s. 81, 139, 143 (16); PowodPr 29.

W połączeniach szeregowych (8): RejKup p5v; Aza nye pełno w was pychy/ łákomſtwá/ obżárſtwá/ piyańſtwá/ obłudnoſći/ zazdroſći/ nyenawiſći/ nyemiłoſyerdźya/ á ſnadź y nyedowyárſtwá/ y wſſelákyey złoſći á łotroſtwá? KromRozm I C3; A gdzie niemáſz pokoiu thám niemáſz weſela y żadney poćiechy/ ále ieſt niewiádomość/ niedowiárſtwo/ niełáſká Boża/ przeklęctwo/ gniew Boży/ wątpienie/ roſpátz/ piekło/ y wietzne męki y potępienie KrowObr 54; RejPos 79; BiałKat 73v; CzechRozm 104v; SkarJedn 149; PowodPr 42.

W przeciwstawieniu: »wiara ... niedowiarstwo« (7): Abowiem tv na tym ſwiecie/ żywot wiecżny bywa nalezion/ przes wiarę/ albo ſtraczon przes niedowiarſtwo SeklWyzn g2v; KrowObr 56v; RejZwierc B3v, 231; CzechRozm 198v; nie wezmie zá wiárę ſwą zápłáty/ ále zá ſwe niedowiárſtwo/ karanie odnieśie. SkarJedn 4; WujNT Aaaaaa3.

W wyjaśnieniu przenośni (2): Iuż ſie będzye ſtrzegł ciemnośći/ á to ieſt káżdego niedowiárſtwá á káżdego wyſtępku/ ktorymby miał obráźić Páná ſwego RejPos 147v; Przez opuſzcżenie Páná możemy rozumieć odſzcżepieńſtwo: [...] przez odwrocenie ná wſtecż/ niedowiárſtwo żydowſkie ábo pogáńſkie PowodPr 29.

W charakterystycznych połączeniach: niedowiarstwo bluźnierskie, każde (2), małe, rozmaite, uporne, wielkie; niedowiarstwo apostolskie, heretyków, pogańskie (2), przeciwnikow, przodkow, sakramentarzow, Tomasza św. (Tomaszowe) (2), żydowskie (2); niedowiarstwo obietnicam pańskim, słowom pańskim (2); pomsta za niedowiarstwo; niedowiarstwo Trojcy Świętej; kaźń niedowiarstwa, lekkość, pełen (2), przyczyna, przykład, skaranie, wina, zwyczaj; do niedowiarstwa przywodzić; niedowiarstwo odpądzać od siebie, pokarać, strofować, wymawiać [komu]; z niedowiarstwa sądzić, strofować, wywieść; w niedowiarstwie chodzić, naśladować, trwać, zemrzeć (umrzeć, umarły, pomrzeć) (5), zostać.

Zwrot: »zgrzeszyć niedowiarstwem« (1): Tu zgrzeſzył niedowiarſtem [!] iż więcey nádzieię ſwą pokłádał w mocy ludzkiey ániżeli w Bogu. BibRadz I 196b marg.
Wyrażenie: »grzech niedowiarstwa« (7): áby Duch ſwięty [...] przeſtrzegał ſwiát z grzechu niedowiárſthwá/ gdyż w tym grzechu niedowiárſthwá náſzego zależy wſzytko y złe y dobre náſze. RejPos 129v, 129v [2 r.], 130 [2 r.], 131v.
Szeregi: »bałwochwalstwo abo niedowiarstwo« (1): Iáko tedy Zakon Boży naprzod tákowego Báłwochwálſtwá ábo niedowiárſtwá zákázuie: ták ie też nayćiężey karze PowodPr 29. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»grzech a niedowiarstwo« [szyk 5:1] (6): LibMal 1554/191; RejAp 172v; Iż wy w tych grzechoch wáſzych á w tym niedowiárſtwie wáſzym wiecżnie pomrzeć muśicie. RejPos 29, 3, 85v [2 r.]. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.; w połączeniach niewspółrzędnych 9 r.]

»niedowiarstwo i herezyja (a. heretyctwo)« (2): SkarJedn 144; wiele ieſt w woyſku tákich/ ktorzy [...] w niedowiárſtwie y herezyey ze czći ſwey P. Bogá wſzechmocnego łupią SkarKazSej 686a.

»niewiara albo niedowiarstwo« (1): Albowiem nieprzez iákiſzkolwiek grzech ále iedno przez ſámę niewiáre álbo Niedowiárſtwo z Kośćiołá Bożego ludźie wypadáią. WujJud 138v.

»niezbożność i niedowiarstwo« (1): odwroceni ſą od dobrego/ [...] będąc pełni niezbożności wſzelákiey/ y niedowiárſtwá WujJudConf 63.

»wątpienie i niedowiarstwo« (1): dożycżá dotykatz blizn ciała ſweégo/ dlá oddaleniá wątpieniá ij niedowiarſtwa każdégo. OpecŻyw 171. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»wątpliwie i z niedowiarstwem« (1): Ten ktory wątpliwie y z niedowiárſtwem prośi/ pobobny [!] ieſt wáłom morſkim/ ktore ſię wiátrem y tám y ſám vnoſzą. LatHar [+9]v.

»niedowiarstwo i zła dufność« (1): Ewányelia Niedzyele Cżwartey po wielkiej nocy [...]. Przećiwko niedowiárſtwu y złey dufnośći o Pánu náſzym. RejPos 128v.

W przen (15): I[e]zu ktorys iżby naſze niedowiarſthwa rany vlecżył/ rany twoie od apoſtoła zwolennika Tomaſza racżył dać dotknąć. TarDuch C8v; á zaż niedowiárſtwo ich wynicuie wiarę Bożą? BibRadz Rom 3/3; iż grzech á niedowiárſtwo záſlepi ocży ich RejPos 3; przecż ſie Pan rozmawiał z zwolenniki o tey męce ſwoiey/ y przecż był zákrył to niedowiárſtwo ich y to nierozumienie ich RejPos 67v; Rácżże [...] Boże náſz [...] zyąć z nich [oczu] thę márną łuſkę proſtoty á niedowiárſtwá náſzego RejPos 284v; A ćić tho ſą/ [...] ktorzy zwlekli s ſiebie ſtáre odzyenie niedowiárſtwá ſwego/ á przyoblekli ſie odzyeniem nowym RejPos 339; iż Rzymſka ſtolicá Piotrá S. zábłądzić nigdy nie może: ponieważ do niey niedowiárſtwo przyſtępu nie ma. SkarJedn 104; w ktorey [łódce = stolicy rzymskiej] kto ſię ná on brzeg wiecżney oycżyzny przewozi/ nigdy żaden niedowiárſtwem y Heretyctwem pogrążony być nie może. SkarJedn 144, 104; Ták P. Bog iáwwnymi [!] y ſtráſzliwymi cudy niedowiárſtwo żydowſkie lecżył SkarŻyw 277; nowym piątnem/ iáko owiecżkę ſwoię/ náznácżył ćię/ od kozłow niedowiárſtwem ſmierdzących támże oddzielił ćię LatHar 677; Abowiem zámknął Bog wſzytko w niedowiárſtwo (marg) w niedowiárſtwie. (–) WujNT Rom 11/32; precz wſzytko niedowiárſtwo/ ktore ſłowom y mocy Bozkiey vwłoczyſz. SkarKaz 160a.
Wyrażenie: hebr. »synowie niedowiarstwa« (1): według Kxiążęćiá mocy powietrznei duchá tego/ ktory teraz moc ſwą okázuie w ſynach niedowiárſtwá [in filios diffidentiae] Leop Eph 2/2.
3. Niewyznawanie religii chrześcijańskiej (5): byłem/ powiáda [św. Paweł] bluzniercą/ przenáſládownikiem/ y Hánbićielem: álem doſtąpił miłośierdzia/ przeto żem niewiádomie cżynił/ w niedowiárſtwie. SkarŻyw 80, 153; WujNT 564.

niedowiarstwo czyje (1): gdy vſłyſzą o tey pogánce/ iż oná będąc ták długo w złoſciach ſwych á w niedowiárſtwie ſwym/ przyſzłá ku thákiey łáſce przez wiárę ſwą RejPos 74.

Szereg: »pogaństwo i niedowiarstwo« (1): Abyśćie ſię w żadnych ſektách/ okrom iedney powſzechney wiáry/ zbáwienia duſznego nie ſpodźiewáli/ ktore w pogáńſtwie y w niedowiárſtwie być może. ReszPrz 111.
4. coll. Niewierni, poganie (1): A gdźieś ſię dźiś tydźień włocżył? Kiedym ia tu v drugich był. Wáłeſaſz ſię z niedowiárſtwem Zaż nie lepiey z towárzyſtwem? MWilkHist L2v.

Synonimy: 1. nieufność, niewiara; 2. niewiara, niewierność.

Cf DOWIARSTWO, [NIEDOWIERNOŚĆ], NIEDOWIERZANIE

AŻ