[zaloguj się]
[pdf]

NIEWIARA (79) sb f

Zawsze w pisowni łącznej.

e oraz oba a jasne.

Fleksja
sg pl
N niewiara niewiary
G niewiary
D niewierze
A niewiarę niewiary
I niewiarą
L niewierze, niewiarze
V niewiaro

sg N niewiara (12). ◊ G niewiary (20). ◊ D niewierze (1). ◊ A niewiarę (27) [w tym: -e (1)]. ◊ I niewiarą (7). ◊ L niewierze (7), niewiarze (1) PudłDydo. ◊ V niewiaro (1). ◊ pl N niewiary (2). ◊ A niewiary (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. niewierność, Linde XVI w.

1. Nieuznawanie prawd objawionych, nieuznawanie Boga, bezbożność; incredulitas PolAnt; infidelitas Cn (54): OrzQuin L2, Qv marg, Q2; Do tego Miáſtá/ piſze Cypryan S./ przyſtępu nie mogłá mieć/ po Apoſtolſkiey náuce żadna niewiárá. ReszList 190; WujNT 31.

niewiara przeciw komu (1): Iáka ieſt ſproſność nyewyáry przećiw P. Bogu/ s ktorey ſrogie ſzemránie y bluźnirſtwo pochodzi. LubPs R6 marg.

niewiara czyja [w tym: pron poss (13), ai poss (2), G pron (2)] (17): Tákże y dziś ieſli ſie w niewierze ſwey nie obacżymy/ á Kriſtuſá Páná y náuki iego ſłucháć nie będziemy/ pewnie iż nie wnidziemy do wiecżnych roſkoſzy á vſpokoienia ſwoiego. LubPs V4, R5v; Bo wſzytko to co widziſz też byli Anyeli/ [...] Ale prze ich niewiárę márnie ſą ſtrąceni/ A w piekielnych ciemnoſciach wiecżnie oſądzeni. RejWiz 86; OrzList b2v; OrzQuin C4, Yv, Aa3; RejPos 29v [2 r.], 81, [290]v [2 r.], 300; Abowiem ná to dobra á proſta odpowiedź ieſt/ iż Kryſtus wſzem Ciáło y Krew ſwoię dáie/ ále iż niewierni záwieráią drzwi ſzcżodrobliwośći Páńſkiey ſwoią niewiárą y złośćią. Przetoż nie biorą tego co im bywa podano. WujJudConf 261; CzechRozm 198v; WujNT 139, 365.

W połączeniach szeregowych (7): Wſſytek narod Iozephow [...] Odegnał Pan w gnyewye ſwym od oblicża ſwego/ [...] Iż w nich vpor nyewyárę złość wrodzoną bacżył LubPs S2, R5v; OrzRozm T2v; ná przećiwniká z buntem twoim iedźie/ iemu nieprawdę/ niewiárę/ y nieſpráwiedliwość zádáie OrzQuin Cv; Tu iuż wieſz okrucieńſtwo ono pirwſze/ niewiárę/ y wſzytki złe ſpráwy Páwłá onego RejPos 284v; A nam záś zá niewiárę y zá pogárdzenie łáſki nam pokazáney/ y zá odpádnienie od raz ſkoſztowánych dárow duchownich niebieſkich/ ſtráſzliwe iákieś ocżekawánie ſądu [...] ieſt náznácżone. CzechEp 368; Abowiem zgádzáć ſię w niewierze/ w Haeretyctwie/ ábo w ktorymkolwiek innym grzechu ieſt pokoy fałſzywy WujNT 44.

W przeciwstawieniu: »wiara ... niewiara« (5): A thák widźiſz/ że nie twoiá wiárá cżyni ćiáłem Sákráment ten/ áni twoiá niewiárá ono pſuie OrzList b2v; OrzQuin 13, K4v marg, L3v; áby wiáry S. y iey wyznániá y náuki niebieſkiey był opoką/ pośilenim/ y vkrzepcżenim/ vkázuiąc co wiará/ á co niewiárá SkarJedn 121.

W porównaniu (1): niewiárá zá niewolą záwſze chodźi/ ták iáko záśie zá ſwobodą chodźi wiárá z dobrego ſercá/ y z vprzéyméy miłośći pochodząca. OrzQuin Qv.

Zwroty: »mieć w sobie niewiarę« (1): [jest potępiony] iż ma w ſobie niewiárę/ iáſną przyczynę ſwego potępienia WujNT 314.

»nawrocić się z niewiary« (1): y wſzythek dom iego náwroćił ſie z niewiáry ſwoiey RejPos 244v.

»okazać (a. pokazać) niewiarę« [szyk zmienny] (2): Wnet okazáli nyewyárę w ſobye złą przyſádę/ Nie cżekáyąc wnet wzgárdzili ná wſſem Páńſką rádę LubPs Y2v; NiemObr 45.

»porzucić niewiarę, przestać niewiary« = przestać być bezbożnikiem (1:1): Aby oni poznawſſy ty yego hoynośći/ Porzućili nyewyárę y ſproſne ſwe złośći. LubPs P5; Ták iákoby tho y káżdemu wiernemu przyſłuſzáło ſprzećiwić ſie niewiernemu/ á vpomináć go s tego/ áby przeſtał niewiáry ſwoiey/ á ſtánął wiernie przy Pánu ſwoim. RejPos 29v.

»w niewierze uczynić, uczyniony« = uczyniony przez człowieka niewierzącego (1:1): Prawdáć ieſt/ że ich vcżynki dobre w niewierze vcżynione/ nie były im płatne ku zbawieniu WujJud 64; Ktory pierwey byłem bluznierz/ y prześiádownik/ y krzywdzićiel/ ále iuż doſzedłem miłośierdzia/ iżem niewiedząc vcżynił wniewierze [quia ignorans feci in incredulitate]. BudNT 1.Tim 1/13.

Wyrażenia: »błąd niewiary« (1): Heretyk ten ieſt; ktory poięty nowego błędu niewiáry vpornie broni. WujJud 20.

»niewiara kacerska« (1): y Przywileie Króleſtwá Polſkiégo poſpolité/ [...] popiſáné/ y w Polſzce ná wieczné czáſy poſtáwióné/ przećiwko Niewierze wáſzéy Kácérſkiéy/ ku obrónie Polſkiéy Korony. OrzQuin Aa3.

»niewiara pogańska« (1): Iednak Ewángelikowie dziśieyſzy przećiw temu ſpor trzymáią/ iáko dziedzicy y obrońcy niewiáry pogáńſkiey. WujNT 365.

»sprosna niewiara« (1): Nie chcyeycieſz ſerc wáſſych ſproſną niewiárą zátwárdzáć LubPs V4v.

»zatwardziała niewiara« (1): ſámi byli przyczyną dobrowolney y zátwárdziáłey niewiáry ſwoiey. WujNT 139.

Szeregi: »niewiara i błąd« (1): tylko ſam ieden był y ieſt Kośćioł Rzymſki/ do ktorego niewiárá y błędy [...] nigdy przyſtępu mieć niemogły WujJud 121.

»głupstwo i niewiara« (1): W cżym głupſtwo ſwe y niewiárę pokázuią: bo kiedyby w nich byłá prawdźiwa wiárá/ doználiby Chriſtuſá w ſobie mieſzkáiącego NiemObr 45.

»niewiara i grzech« (2): A ty rácż oświećić z miłoſierdzya ſwego ſwiętego/ ty záwſciągnione niewiárą y grzechem ocży náſze RejPos 113v, 110v.

»krnąbrność i niewiara« (1): Oznáymuie przecż ták długo odwłácżał/ iż ich nie karał zá ich krnąbrność y niewiarę. BibRadz Ez 48 arg.

»wiara i (a(l)bo) niewiara« (3): [czego się dzierżeli] poki ty nowe wyáry álbo nyewyáry były nyepowſtáły : A dobrze ſye im wodźiło KromRozm III K6v; OrzQuin Yv; A ieſli złe [będą w kim uczynki] ábo żadne: tedy też ſą znákiem złey wiáry/ ábo niewiáry. CzechRozm 214. [Ponadto w przeciwstawieniach 5 r.]

Wyrażenia przyimkowe: »z niewiary« (2): Iáko Pan wrzekomo ſpi gdi ſie do niego z nyewiáry ludzye vciekáią/ iż iákoby nigdy nie ſłyſał LubPs Sv marg.

~ W przeciwstawieniu: »z niewiary ... wiarą« (1): W obietnicy też Bożey z niewiáry nie wątpił: ále ſię vmocnił wiárą/ oddawſzy chwałę Bogu [In repromissione etiam Dei non haesitavit diffidentia, sed confortatus est fide dans gloriam Deo] WujNT Rom 4/20. ~

»prze niewiarę« (2):

~ prze niewiarę czyją (1): Iż błogaſłáwiona to mátká ktora nigdy nie rodziłá/ y ty pierśi ktore nigdy nie karły tákiego cżłowieká/ ktoryby prze niewiárę ſwoię/ [...] miał przyść ná ták okrutny dekret/ á ná thák ſrogie wyroki Páná ſwoiego. RejPos 106.

Szereg: »prze niewiarę albo niedowiarstwo« (I): Abowiem nieprzez iákiſzkolwiek grzech ále iedno przez ſámę niewiáre álbo Niedowiárſtwo z Kośćiołá Bożego ludźie wypadáią. WujJud 138. ~

W przen (4): w ktorym [Kościele Pańskim] ſą nieomylnye káżdemu odpuſzeżone grzechy/ á sſtawáią ſie ſercá zátwárdzone w nyewierze/ cżyſthe á przeźrocżyſthe ku wierney chwale Bożey. LubPs T2v; á niżli śiekiérá gniewu tego Bożégo/ który iuż wiśi nád námi/ oſtrzem vderzy w korzeń czérwiwy wiáry/ y owſzem niewiáry náſzéy. OrzQuin Yv; RejPos 110v, 113v.
2. Niedowierzanie, nieufność; incredulitas PolAnt (10):

niewiara w czym (1): Pátrzże co to cżyni niewiárá á wątpienie w obietnicach Páńſkich. RejZwierc 257.

niewiara czyja [w tym: pron poss (3), ai poss (2), G sb (1)] (6): gdźie téſz dźiwowáł śię/ prze niewiarę (marg) niewierzenié ( —) ich. MurzNT Mar 6/6; Też thu zwykłym obycżáiem w tym vpominániu przekłáda nam niewiárę żydowſką/ iż oni zá ſwe niedowiárſtwo nie vſzli pomſty LubPs V4, P6v marg, Y3v marg; BudNT Mar 16/14; CzechRozm 198v.

Szeregi: »zła sława a niewiara« (1): Bo wieſz iż długo krzywdá/ nierádá záżywie/ [...] Y nie bacżyſz pożytek/ iákić s tego roſcie/ Zła ſławá/ a niewiárá RejZwierz 123.

»upor i niewiara« (2): Hárdé to pytánié twoie/ vpor u y niewiáry pełné. OrzQuin G; CzechRozm 198y.

»niewiara a wątpienie« (2): Iż z nyewyárą á z wątpyenim wzywał Páná ſwego. LubPs Y3v; RejZwierc 257.

»niewiara i zatwardzenie serca« (1): y wymáwiał (iym) niewiárę ich/ y zátwárdzenie ſercá [incredulitatem eorum et duritiam cordis]/ iż tym ktorzy iy widzieli w zbudzonego/ nie wierzyli. BudNT Mar 16/14.

3. Niewierność, nierzetelność, wiarołomność, niestałość, przewrotność; perfidia Cn (15): O niewiáro niewierna á nieſzcżeſna/ O niemiłośći wielka HistRzym 15; Iuż tyśiąc lat temu będzie, Iák niewiáry pełno wſzędzie. W vśćiech miod: Iák mleko mowá: W ſercu żołć: Iáłowe słowa. KlonWor ded * *2 v.

niewiara czyja [w tym: pron poss (4), G sb (2)] (6): BierEz L4: Ieſtliże też ſie ożęniſz, wiecżna pracza tobie zawſze naſtanie, narzekanie, fukanie, poſagu na ocży wymiatanie, niewiara żony z żenſkimi przyiaciołmi gniewanie BielŻyw 50; Diar 23; Záłobá á vſkárżenie ná niewiáry przyiacioł obłudnych/ iáko byli Achitofel á Iudaſz. LubPs L3 marg; RejPos 347; Więc chocia mi zle życżyſz: ia więcey miłuię/ A ná niewiárze twoiey/ miłość ſwą buduię. PudłDydo B.

W połączeniach szeregowych (5): Ocży cżyrwone y też we łzach pływaiącze znamionuie ſwą wolą, pychę okrucienſtwo, wzgardzanie drugich, niewſthyd, niewiarę, kłamſtwo GlabGad N7, P3v, P7v; Dáley Pan thu wſpomináć racży plugáwce á cudzołożniki. [...] Bo tám mężoboyſtwa/ bo tám opilſtwá/ bo tám zdrády/ niewiáry/ y wſzytki niecnoty ſie zámykáią. RejAp 179v; GórnDworz Mm4.

Zwrot: »doznawać niewiary [w czym]« (1): Wałaszy także acz z nami są sprzymierzeni, ale doznawalichmy nieraz ich niewiary w tym, jako nam statecznie takowe przymierze chowają. Diar 23.
Szereg: »niewiara i (a) zdrada« [szyk 1:1] (2): Vcżże ſie też ty wyznawácżu ſłowá Páńſkiego/ [...] á iáka ieſt zapłatá twoiá/ á iáka też ieſt ſroga pomſtá twoiá/ zá niewiarę á zdrádę twoię. RejPos 347; Doświadcżyli y goſpodarze/ ktorzy wielką zdrádę y niewiárę wcżeládźi właſney potym poználi WujJud 89v.
Wyrażenie przyimkowe: »z niewiary« (1): GDyż táki błąd z niewiáry pánuie ná ſwiecie PaprPan Ff4v.

Synonimy: 1. ateizm, bezbożność, niezbożność, przezbożność; 2. niedowiarstwo, nieufność, wątpienie; 3. niestałość, przewrotność.

Cf NIEWIARSTWO, NIEWIERNOŚĆ, WIARA

IM