[zaloguj się]
[pdf]

NIENAGŁY (65) ai

W pisowni łącznej (63), w rozłącznej (2).

e jasne, a pochylone.

Fleksja
sg
fNnienågłå

sg f N nienågłå (2). ◊ sg n G skostn z nienågła (63).

Sł stp: z nienagła, Cn brak, Linde XVI – XVII w.: z nienagła s.v. nagle.

I. W funkcji podstawowej (2):
1. O małym stopniu nasilenia, lekki (1): A przeto wiele ich/ polną Rutę wárząc [...] pili w wieczor y w zárań: álbo miáſto Ruty Száłwią/ kiedy ieſt nienagła chorobá SienLek 37v.
2. Nieszybki, niegwałtowny (1): Iako krok mierny barzo przyſtoi mężowi mądremu, tak też y rzec [!] mądremu być ważna á nie nagła. BielŻyw 145.
II. Wyrażenia przyimkowe w funkcji przysłówka: »z nienagła« (63):
1. Powoli, stopniowo, niezauważalnie; o działaniach wojennych też: ostrożnie; pozornie; sensim Mącz; pedetentim Modrz (60): A gdy ią táko námawiał/ Płácż iey znienagłá vſtawał BierEz Q4v, E4; PatKaz III 104; gdyż ſprawa przyrodzenia naprzod znienagła pocżyna, w poſrzodku ſiłna bywa, na oſtatku opuſzcża. GlabGad K5v, E2v [2 r.], F4v, K4, O4v; Także obraż [!] dziecęci [lodowy] z nienagła taiał aż w dzien obrzazania Bożego wſzytek roſtopniał. MiechGlab *4v; *5; Ruſzyli ſie tedy ále znienagłá / by ſie lepiey w ſpráwie obácżyli. BielKron 227; Ná tym mieyſcu był theż niekiedy zamek obronny/ od ktorego z nienagłá zmurowáło ſie miáſto y wzgorę y ná doł. BielKron 282v, 81v, 159, 199, 212v, 229 (15); KwiatKsiąż M2v, N3v; Mącz 382d; SienLek 62, 92v, 141; [niespodziewane rozgniewanie] nierowno gwałtownieyſze ieſt/ niżli tho ktore z nienagłá zápala. GórnDworz K4, H5v, Hh8v, Ii6, L15v; Nieprzyiaćiel [...] vderzy ná nie/ oni z nienagłá máią vyieżdżáć obronną ręką BielSpr 27, 27, 40v, 43, 71, 73, 73v; ModrzBaz 93v; KochPhaen 14; KochPam 85; Pochwili wioſna przyydźie/ Ten śniég znienagłá zéydźie KochPieś 41, 7, 9; KołakCath A3; JanNKarGórn H2.

W przeciwstawieniu: »gwałtowny ... z nienagła« (1): nie dobrze ieſt gwałtowne picie, ale zniełagła [!] iż tak potroſze wſiąka w żołądek aże odwilgnie. GlabGad E8v.

W charakterystycznych połączeniach: z nienagła ciągnąć [= iść], ciec [= płynąć], cofać się [od czego], gubić [= tracić], mienić [co w co], mnożyć się, narastać, niszczeć, obrocić się [w co] (2), osieść, ostydnąć, poczynać, postępować (4), przyciągnąć [= przybyć], przyść (iść, odejść) (6), ruszyć się, sprawić, stąpać, trapić, ujeżdżać, upadać (2), ustawać, ustępować, wkradać się, wprawić (wprawować) [kogo w co] (3), wycisnąć, zapalać (2), zginąć, ziębnąć; z nienagła poćwiczony.

Przysłowie: bo kto máłych rzecży nie waży/ znienagłá vpáda. bo wielkie rzecży bez máłych ſtać nie mogą. GostGosp 2.
Szeregi: »z nienagła, cicho« (1): áby ták zákryli ſobą wſzyſtki vffy zádnie/ iákoby ich nieprzyiaćiel nie bacżył/ á roſkázáć im áby z nienagłá ćicho vff zá vffem wyiedżdżał ná mieyſce gorzyſte BielSpr 26v.

»z lekka, z nienagła« (1): Leni fluit agmine Tybris, Snádnie z lekká z nienagłá ciecze Tybris. Mącz 5d.

»z nienagła a po trosze« (1): Nád to ieſzcże/ będzie mogł znienagła/ á po throſze wpráwowáć páná w dobrotliwość GórnDworz Ee7.

W przen (2): Trzebá tedy Chriſtuſá vkázowáć dźiećiam/ á znáiomość Bożą wnie znienagłá cedźić. ModrzBaz 11v; A przetoż bráćie do dobrego mienia Z nienagłá ſtąpay: bo więc bez wątpienia Kto chce być ſkorem/ y Borzobohátym/ A ſtráći zá tym KlonFlis E.
a. Rozważnie, z namysłem, w sposób wyważony (1): A iż w káżdey R.P. bez wyſtępkow być nie może/ ma być karność cżyniona z nienagłá/ gdzie ich wiele grzeſzy Phil R2v.
2. Nagle, niespodziewanie; natychmiast; obiter Mącz (3): obiter, Znienagłá/ znienacká/ wdochwytki/ przitym. Mącz 256c; Naprzod gdy muchę tho ieſt párch ná koniu obaczyſz/ thedy ony mieſtcá roſpalonym żelázem z nienagłá pożży SienLek 181v; KochPhaen 3; [á gdy to ſpokorą vczynyłá znyenagłá śye yęłá lepyey myeć ták iż drvgyego dnyá wſtáłá zdrowá JanKoszŻyw H2].

Synonimy: II.2. nagle, nienadziale, niespodziewanie, z nienacka.

Cf NAGŁY, NIENAGLE

AŻ