Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEOSUSZONY

Następne hasło: NIEOSZCZĘDNIE »

NIEOSZACOWANY (35) part praet pass pf

W pisowni łącznej (29), w rozłącznej (6).

e, oba o oraz pierwsze a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie); -any (32), -åny (1); -any : -åny LatHar (14:1).

Fleksja

sg
m	N	nieoszacowany	f	N	nieoszacowanå	n	N
	G			G	nieoszacowan(e)j		G	nieoszacowan(e)go
	A	nieoszacowany		A	nieoszacowaną		A
	I	nieoszacowan(e)m		I	nieoszacowaną		I
	L			L	nieoszacowan(e)j		L
	V			V	nieoszacowanå		V

pl
N	subst	nieoszacowané
G		nieoszacowanych
A	subst	nieoszacowan(e)
I	n	nieoszacowan(e)mi
L		nieoszacowanych

sg m N nieoszacowany (6). ◊ A nieoszacowany (2). ◊ I nieoszacowan(e)m (1). ◊ f N nieoszacowanå (1). ◊ G nieoszacowan(e)j (3). ◊ A nieoszacowaną (3). ◊ I nieoszacowaną (4). ◊ L nieoszacowan(e)j (1). ◊ V nieoszacowanå (3). ◊ n G nieoszacowan(e)go (1). ◊ pl N subst nieoszacowané (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G nieoszacowanych (3). ◊ A subst nieoszacowan(e) (3). ◊ I n nieoszacowan(e)mi (1). ◊ L nieoszacowanych (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

W funkcji przymiotnika: Bezcenny, nie dający się przeliczyć na pieniądze (35)
- a. O wartościach materialnych: tak cenny, że trudno jest podać jego wartość w pieniądzach (7)
  - α. O bogactwach danych przez naturę (1)
- b. O wartościach niematerialnych; niekiedy: niewyobrażalnie wielki (26)
  - W przen (12)

W funkcji przymiotnika: Bezcenny, nie dający się przeliczyć na pieniądze; inaestimabilis Calep, Cn; incensus Mącz; superans omne pretium Cn (35): Incensus [...], Nieoſzácowány. Mącz 167c; Calep 516a.

a. O wartościach materialnych: tak cenny, że trudno jest podać jego wartość w pieniądzach (7): dał ná kośćioł ktory ſyn iego zbudował/ práwie wſzytki ſkárby ſwoie krolewſkie: ták iż śćiány kośćiołá onego złotemi bláchámi obite były. okrom innego nieoſzácowánego ochędoſtwá SkarKaz 456a.

Wyrażenia: »bogactwa nieoszacowane« (1): prędzey przyiaćiołmi/ dziećmi/ żonámi/ bogáctwy nie oſzacowánemi/ niżli my iednem okrawkiem ſukná dla Chryſtuſa y zbáwienia ſwego wzgardzali. SkarŻyw A3v.

»nieoszacowane koszty« (1): ná co ſtárzy óni ludźie nákłádáli bárzo wiele/ áby łáźienné álbo ćiepliczné páłace/ były co na koſztownieyſzé/ á co naweſelſzé/ [...] z tąd wonné perfumy/ wódki/ máśći/ łożá/ kąpánia/ y inſzé nieoſzácowáné koſzty Oczko 18v.

»nieoszacowana summa« (1): tákże Ormiánie y kupcy wſzyſcy [niechby płacili pewną sumę do skarbu] ktorzykolwiek rzeczy drogie [...] z cudzych ziem do Korony przywożą/ á zá nie pieniędzy nieoſzácowáną ſummę wynoſzą VotSzl D2v.

»nieoszacowana szkoda (jest)« (2): Wſzákże Tátárowie tegoż Roku 1575. [...] wielkie á nie oſzácowáne ſzkody w Ziemiach Ruſkich/ Wołyńſkich/ y Podolſkich vczynili. StryjKron 777; PowodPr 78.

α. O bogactwach danych przez naturę (1):

Wyrażenie: »bogactwa nieoszacowane« (1): Leśne bogáctwá nieoſzácowáne/ Hoynym Polakom od Bogá ſą dáne. KlonFlis C2.

b. O wartościach niematerialnych; niekiedy: niewyobrażalnie wielki (26): SkarŻyw [407], 597; O Pánie Boże/ ktoryś cudá męki twoiey wznowił/ [...] rácż nam to dáć/ áby przez nieoſzácowány pożytek drzewá żywot noſzącego/ doſtąpiliſmy vcżeſtnictwá żywotá wiecżnego. LatHar 388, 146, 233, 259; O nieoſzácowána dobroći y ku Rzeczypoſpo: miłośći/ kto ćię dziś náśláduie? SkarKazSej 669a.

W charakterystycznych połączeniach: nieoszacowana(-y) chwała, dobroć, krew [Chrystusa], łaska, miłość (2), pożytek, wielkość wiary, zacność.

Wyrażenia: »w cenie nieoszacowany« (1): Biegayże [...]: áż ſobie wytchnieſz [...] w chwale/ mowię/ oney wiecżney/ niedośćigłey rozumem ludzkim/ á w cenie nieoſzácowáney. LatHar 192.

»szkoda nieoszacowana« (1): gorſzyć ſię z ták wielkich innych bez miáry zbytkow/ [...] ktore ſię w Polſzcże ná káżdy dźień nowe pokázuią/ [...] z ſzkodą nieoſzácowáną zbáwienia właſnego y cudzego WysKaz 44.

»nieoszacowana zapłata« (4): Boże/ cżyſtośći nieoſzácowaną zapłátę dáiący/ zmiłuy ſię nádemną. LatHar 609, 240, 341, 578.

»nieoszacowane zasługi« (1): niechay nie truchleie nádźieiá/ nie w nędznych y drobnych vcżynkách moich/ ále [...] w nieoſzácowánych zaſługách twoich polegáiąca LatHar 643.

Szeregi: »bogaty a nieoszacowany« (1): SkarKaz 154b cf W przen.

»nieprzebrany i nieoszacowany« (1): LatHar 511 cf W przen.

»wielki a nieoszacowany« (1): SkarŻyw 363 cf W przen.

W przen (12): Chwalimy ćię/ o droga náſzego odkupienia zapłáto/ ofiáro pokoy cżyniąca/ ktoráś ſámá nieoſzácowáną wdźięcżnośćią wonnośći twoiey/ Oycá niebieſkiego do tego ſkłoniłá/ żeby weyźrzał miłośćiwie ná te niſkośći LatHar 98.

Wyrażenia: »nieoszacowany dar« [szyk 1:1] (2): [miłość Chrystusa] wiele przemogłá/ y bogáte á nieoſzácowáne dáry y vpominki zoſtáwić ſwoim nie trudno iey było. SkarKaz 154b; SkorWinsz A3.

»klenot nieoszacowany« (1): Cnotá ieſt klenot nie oſzácowány/ Bo thá ozdobi vbogie y pány. RejZwierc 211.

»nieoszacowany koszt« (1): Thenze Inflanti ktorich krwia Polaci doſtali y nieoſzacowauem [!] koſztem/ tak iako ſam chciał ſzafowal. PaprUp I3v.

»nieoszacowany skarb« [szyk 4:3] (7): którą [wodę] BOG/ iáko ſkarb nieoſzácowány/ ludźióm do zdrowia dał. Oczko A4; ktore [ciało Marka Ewanjelisty] po tym do Wenecyey do ziemie Włoſkiey/ iáko wielki á nieoſzácowány ſkarb przenieśione ieſt. SkarŻyw 363, 68; cżemuż odkupićiel náſz/ nieprzebránych y nieoſzácowánych ſkárbow mądrośći Boſkiey pełny/ iednę modlitwę trzykroć w ogroycu powtarza? LatHar 511, 187, 264, 678.

Synonimy: niezaceniony, niezapłacony.

Cf OSZACOWANY

LWil