[zaloguj się]

NIEPŁODNOŚĆ (45) sb f

W pisowni łącznej (41), w rozłącznej (4).

e oraz oba o jasne.

Fleksja
sg
N niepłodność
G niepłodności
A niełodność
I niepłodnością
L niepłodności

sg N niepłodność (9).G niepłodności (14).A niełodność (15).I niepłodnością (4).L niepłodności (3).

stp, Cn notuje, Linde brak.

1. Niemożność posiadania potomstwa, rozmnażania się, wydawania owoców; nieurodzajność; infecunditas, sterilitas Mącz, Cn (42): FalZioł V 50; Terram fructiferam in ſalſuginem: [...] A położył ziemię płodną na niepłodnoſc WróbŻołt 106/34; w ſtárym zakonye nyepłodnosć byłá wyelka háńbá y ſromotá GliczKsiąż C3; BielKron 62v; Infoecunditas, Płonność Niepłodność. Mącz 132d, 414e; SkarŻyw 13; áby niepłodność miedzy wámi nie byłá/ áni w ludźiách/ áni w bydlętach/ áni ná roli ReszPrz 113; Tyś ieſt oná błogoſłáwiona niewiáſtá [...] ſławna y po długiey niepłodnośći/ cudownie vrodzoną corką [...] Modl ſię zá námi S. Anno LatHar 464.

niepłodność czyja [w tym: pron poss (10), G sb (1)] (11): y yąla [św. Anna] wzdychacz rozmyſzlayącz nyeplodnoſzcz ſwoyą PatKaz II 63v, 62v, 63, 76, 86; iż poznáią oni wdzięczną oſiádłoſć ſwoię ktorzy iuż ią byli prze iey niepłodnoſć mieli opuſćić. Y znowu rozmnażali nániey goſpodárſtwá ſwoie ſſczepiąc y ſieiąc rozliczne pożytki RejPs 160v; LibMal 1551/160v; BielKron 62; gdy oná ſláchetna żoná Sará/ widząc niepłodność ſwoię/ dopuśćiłá mężowi ſwoiemu Abráámowi mieſzkáć s ſłużebnicą ſwoią/ áby było nie záginęło potomſtwo iego RejPos 42; SkarŻyw 162; iż ſię niepłodność Helżbiety cudownie nápráwiłá SkarKaz 419b.

W charakterystycznych połączeniach: niepłodność długa, wielka; przyczyny niepłodności.

Zwroty: »niepłodność czynić, działać« [szyk zmienny] (2:1): Oczet naſienie męzkie pſuie á nie płodnoſć działa : cżęſto pożywany. FalZioł II 18d, II 6b; Trzecie cżyni nie płodnoſć to ieſt, nie dopuſzcża żadnego roſnienia tak w ziemi gdzie ſolą polewaią iako y mięſie w ciele. GlabGad 17.

»mieć niepłodność [z czego]« (1): ty/prochy weſpołek poranu/ tedy paniam niepłodnym pło⟨d sprawuie⟩ mocznie/ á to ma być ⟨rozumiano⟩ tym paniam ktore m⟨aią niepło⟩dnoſć zwilkoſci FalZioł I 9b.

»niepłodność oddalić« (2): yſz ona [św. Anna] nyeplodną bądącz oto yuſz począla dzyeueczką ktora yey nyeplodnoſzcz oddalyla PatKaz II 76; Bo y Anná mátká Sámuelá proroká ſyná P. Bogu poſlubiłá/ iesliby niepłodność iey oddalić racżył. SkarŻyw 162.

»odjąć [od kogo] sromotę niepłodności« (1): Wſpámiętał też Pan Bog ná Rachel/ otworzył żywot iey/ ktora pocżęłá y porodziłá ſyná/ [...] s cżego Pánu Bogu dzyękowáłá y mowiłá: Odiął Pan Bog odemnie ſromotę niepłodśći. BielKron 15.

»przeklęstwo niepłodności wziąć« (1); iſz Rzymſka [stolica] záwżdy rodzi iáko płodna/ [...] á Cárogrocka iáko od matki ſwey odſtąpiłá/ ták przeklęſtwo niepłodśći wzięłá SkarJedn 398.

»rozwodzić się o niepłodność« (1): Rozwodzą ſie też [Turcy] o niepłodność. BielKron 261.

»smącić się (a. być smutną), zasmącenie z niepłodnośći; uskarżać się na niepłodność swoję« (2 : 1; 1): PatKaz II 64, 86; dla czego [Mieszko I] częſto ſie vſkarżał ná nieſzczęſliwą niepłodność ſwoię StryjKron 150; Oto Helżbietá pocżęłá/ Práwie iuż w twoiey ſtárośći/ ſmutną będąc z niepłodnośći. ArtKanc A5.

»żywot zamknąć niepłodnością« (1): Abowiem Pan dla Sary żony Abráhámowey/ wſzytki żywoty w domu ABimelechowym zámknął był niepłodnośćią [Quia clauden do clauserat Dominus super omnem vulvam domus Abimelech]. BibRadz Gen 20/18.

Wyrażenia: »niepłodnością nawiedzony« (2): SkarJedn 387; ktory będąc niepłodnośćią zſwoią małżonką od Paná Bogá náwiedżony [!]/ prágnął bárzo tey poćiechy áby był mógł być oycem názwány SkarŻyw 13.

»przygana (z) niepłodnoáci« (2): A przeto y szwyąta anna y zmązem ſwym yoachymem były wzgardzeny od byskupa nauyſſzego kyedy szrzuczyl ych ofyarą zoltarza dayącz ym przyganą znyeplodnoſzczy PatKaz II 86; SkarŻyw 242.

»przyrodzona niepłodność« = natalis et ingenita sterilitas Mącz (2): Mącz 241c; iáko y owo prożna by robothá byłá/ kiedyby ktho ná ſzcżyrym piaſku poſiał dobrą pſzenicę: bo przyrodzona niepłodność ná thákowym mieiſczu/ wzniść by iey nie dopuśćiłá. GórnDworz Kk2.

»sromota niepłodności« (2): vydzyalem ſrom twoy y ſlyſzalem ſromotą nye plodnoſzczy tobye uyrzuczoną PatKaz III 105. Cf »odjąć [od kogo] sromotę niepłodności«.

»niepłodnością zjęty« (1): Częſtokroć małżeńſtwo niepłodnośćią zięte fráſunek ma záśierocenia [!] ſwego SkarŻyw 180.

Szeregi: »niepłodność i owdowiałość« [szyk 1:1] (2): iam iuż Mátká porzucona/ wzięłám zá grzechy moię dwoie karánie/ owdowiáłość y niepłodność SkarJedn 403, 387.

»starość i niepłodność« (1): iż Elżbietá [...] ſyná w ſtárośći y w niepłodnośći pocżęłá LatHar 326.

»śmierć to jest niepłodność« (1): zyemiá to dobra ieſt/ ále wodá wzdroiow cżyni ią niepłodną. Który [Helizeusz] wzyąwſzy gárniec nowy włożył ſoli y wpuśćił w ſtudnicę/ á rzekł: To mowi Pan Bog/ vzdrowiłem wody ty/ nie będzye w niey iuż dáley śmierć/ to ieſt niepłodność [et non erit ultra in eis mors neque sterilitas Vulg 4.Reg 2/21]. BielKron [852].

2. Okres czasu, w którym bardzo małe plony (3) : Siedḿ wołow cudnych y tłuſtych tákież kłoſow/ známionuią ſiedḿ lat wielkiey vrody zboża y wſzelkiey żywnośći. Drugie ſiedḿ wołow chudych á kłoſow wyſchłych/ znácżą drugie ſiedḿ lat wielkiey niepłodnośći BielKron 17, 18.
Szereg: »niepłodność a głod« (1): Oto ſiedḿ lat przydą wyelkiey obfitoſtzi [...] po ktorych będą drugye ſiedḿ lat tákiey nyepłodnoſtzi á głodu [septem anni tantae sterilitatis Vulg Gen 41/30]. HistJóz B2.

Synonimy: 1. nieurodzajność, płonność; 2. nieurodzaj.

Cf NIEPŁOD, PŁODNOŚĆ

JB