Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEPOWINNOŚĆ

Następne hasło: [NIEPOWLECZONY] »

NIEPOWINNY (19) ai

niepowinny (15), niepowinien (4).

W pisowni łącznej (13), w rozłącznej (6).

e oraz o prawdopodobnie jasne (tak w nie- oraz powinny).

Fleksja

sg
m	N	niepowinien, niepowinny	f	N	niepowinnå
	G	niepowinn(e)go		G
	A			A	niepowinną

pl
N	m pers	niepowinni
N	subst	niepowinn(e)
G		niepowinnych
A	subst	niepowinn(e)

sg m N (praed) niepowinien (4), niepowinny (1); -en (1) RejZwierc: -en : -y Mącz (1:1). ◊ G niepowinn(e)go (1). ◊ f N niepowinnå (1). ◊ A niepowinną (3). ◊ pl N m pers niepowinni (3). subst niepowinn(e) (3). ◊ G niepowinnych (2). ◊ A subst niepowinn(e) (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde brak.

Znaczenia

1. Do którego ktoś nie jest obowiązany (8)
2. Który nie jest do czegoś zobowiązany (8)
3. Który się nie należy, nie zasłużony (2)
4. Który nie musi być; niekonieczny (1)

1. Do którego ktoś nie jest obowiązany (8): Dla dłvgv/ yż niema ſkąd/ albo cżym vbogi cżłowiek zapłacić [...] iako dla ſwięto pietrza/ kolędy/ y inych niepowinnych wymyſłow/ niecżytałem tego wpiſmie ſwiętym/ aby dla tego miano vbogiego cżłowieka kląć SeklWyzn d2v, d2v; WujNT 238 marg, Cccccc2v; SKARB zniſzczał, á POTROYNY vchowány zguby, Doſtał ſię w obce kráie, y choć niepowinną Ma przedśię cenę miedzy monetą gościnną. CiekPotr )?(2.

niepowinny czemu (1): Pánno do Kośćiołá Sálomonowego/ niepowinną płći twoiey drogę/ co rok z Iozephem y Pánem IEzuſem nabożnie podeymuiąca LatHar 502.

W przeciwstawieniu: »niepowinny ... powinny« (1): [sumnienie rozbierać ma przed spowiedzią] Ieſli dla rzecży niepowinnych/ nie opuſzcża powinnych: y z iákim nabożeńſtwem oboie zwykł odpráwowáć. LatHar 134.

Szereg:»niepowinny ani przykazany« (1): iż ſą niektore vczynki dobre nie powinne áni przykazáne/ ktore tym ſą wdzięcznieyſze Pánu Bogu WujNT 238.

2. Który nie jest do czegoś zobowiązany; immunis Mącz [w tym: komu (4)] (8): Proximus sum egomet mihi, Bliſzſzym ſam ſobie/ Nikomum ták wiele nie powinien iż yednák więcey ſam ſobie. Mącz 326a, 237b; bo dobry nád złego więcey nie powinien. GostGosp 18.

niepowinien czego (3): Cżego iſcie złym ták iáko inym źwirzętom nie powinien. RejZwierc 148; Oycá przeto nazwał Bogiem/ iż on tego nikomu nie powinien co ieſt. CzechEp 240, 302.

niepowinny na co (2): yzeſmy niepowynni na cerimonie zydowſkie/ dla tego nieſwięcym ych ſabbatu SeklKat G; SeklWyzn f2v.

3. Który się nie należy, nie zasłużony; indebitus Cn (2): A kogo chce zátwárdzi [Rom 9/18]. Rozumiey ſpráwiedliwie go opuſzczáiąc/ to ieſt/ pomoc mu niepowinną odeymuiąc WujNT 556; Vbrawſzy ſię w on vrząd iák w ſtráſzydło iákie: Wymyśla więc fortele tákie y owákie [...] Y przywodźi w Sequelę niepowinne groſze/ Nie pátrząc winnieyſzego: ále nieboraká/ Gdy widźi iż ieſt co ſkuść/ ſkubie więc proſtaká. KlonWor 18.

4. Który nie musi być; niekonieczny (1): niech nam będzie wolno ták śmiele zámknąć/ ábyſmy rzekli/ że to nie powinna rzecż áby ſie rodźił Sláchćic z śláchćicá [ex nobilibus quoque nobiles nasci non oportere]/ gdyż ſie cżęſtokroć rodzą ſynowie niepodobni oycom ModrzBaz [41]v.

Synonimy: 1. nieprzykazany; 2. niezasłużony.

Cf POWINNY