Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEPRZEŚPIECZNOŚĆ

Następne hasło: NIEPRZEŚPIEWANY »

NIEPRZEŚPIECZNY (18) ai

nieprześpieczny (3), nieprześpieczny a. nieprzespieczny [zapis: -ſp- (14), -ſzp- (1)] (15); nieprześpieczny BierEz, BielSpr; nieprześpieczny a. nieprzespieczny FalZioł (2), RejRozm, HistAl (3), BielKom, GroicPorz, LeovPrzep (2), SarnStat; nieprześpieczny : nieprześpieczny a. nieprzespieczny BielKron (1:4).

W pisowni łącznej (16), w rozłącznej (2).

Wszystkie e jasne.

comp nieprześpieczni(e)jszy (1).

Fleksja

sg
m	N	nieprześpieczny, nieprześpieczni(e)jszy	f	N	nieprześpiecznå	n	N
	A	nieprześpieczny		A			A	nieprześpieczn(e)
	I	nieprześpiecznym		I			I

pl
N	m pers	nieprześpieczni
N	subst	nieprześpieczn(e)
G		nieprześpiecznych
A	subst	nieprześpieczn(e)

sg m N nieprześpieczny, nieprześpieczni(e)jszy (3). ◊ A nieprześpieczny (1). ◊ I nieprześpiecznym (1). ◊ f N nieprześpiecznå (2). ◊ n A nieprześpieczn(e) (1). ◊ pl N m pers nieprześpieczni (3). subst nieprześpieczn(e) (3). ◊ G nieprześpiecznych (1). ◊ A subst nieprześpieczn(e) (3).

Sł stp: nieprzezpieczny w innym znaczeniu, Cn, Linde brak.

Znaczenia

1. Grożący czymś złym, zagrażający komuś (13)
2. Taki, któremu zagraża coś złego (5)

1. Grożący czymś złym, zagrażający komuś; periculosus HistAl [komu] (13): HistAl E8v; BielKom B7; iáko ſie máią obrácáć ſthoiąc w ſpráwie gdy tego potrzebá vkaże/ ále to ſą nieprześpiecżne rzecży/ [...] boby przes to iákie zámieſzánie mogł vcżynić w woyſcże/ á w then cżás mogłby ſie nieprzyiaćiel rzućić/ á przełomić woyſko BielSpr 33v.

nieprześpieczny dla czego (1): y zá oćiążeniém ſądu Ziemſkiégo onéy źiemie/ y nieprzeſpiecznym przeiázdem dla wód/ [...] roki Ziemſkié Kołomyyſkié in eode^m vigore przenośimy do Háliczá SarnStat 731.

nieprześpieczny komu (1): Brzegi morzá Nordweyskiego [...] cżáſu Wioſny nieprzeſpiecżne ſą tym ktorzy ná morzu w okręćiech iádą BielKron 293v.

Wyrażenia-, »czas nieprześpiecżny« [szyk 3:1] (4): SIrpnia mieſiącza ieſt cżas nieprzeſpiecżny/ nie zachowaſzli ſie od zimna: z niemocznieeiſz [!] FalZioł V 47v; BielKron 229, 451v; LeovPrzep C2.

»miejsce nieprześpieczne« (3): Iako Alexander przyiechał do ſtroⁿ Lathrimáriyskich opuſćiwſzy mieyſcá nieprzeſpiecżne [locis periculosis; myeszczcza szkodlywe HistAl 1510 322]. HistAl H7, H7v; GroicPorz t2.

Szeregi: »straszliwy a nieprześpieczny« (1): á tak tam długo mieſzkać: ieſt rzecż ſtraſzliwa á nie przeſpiecżna. FalZioł V 73v.

»szkodliwy a nieprzespieczny« (1): Potym z onąd ruſzywſzy ſie/ opuſćili mieyſcá ſzkodliwe á nieprzeſpiecżne [loca periculosa; meyszczcza szkodlywe HistAl 1510 323] HistAl H7v.

2. Taki, któremu zagraża coś złego (5): Ichći [bogaczy] żywot nieprześpiecżny/ Máiąć pracą y ſtrách wiecżny BierEz L2v; RejRozm 406; BielKron 221v.

nieprześpieczny na czym (2): gdzie wiele vbogich ludzi proſtych kmieći przez nie [Cyganów] wźięło wielką ſzkodę/ y ſtrzegąc ſie ich káżdey godziny nieprzeſpiecżni ſą/ wnocy ná gárdlech y na ſthátkach ſwoich/ gdy ie w źiemi cżuią. BielKron 262; Wieleć ieſt Krolow y Kśiążąt/ ktorzy tákie národzenia ſwoie máią/ dla kthorych wielce nieprzeſpieczni ná zdrowiu będą LeovPrzep Dv.

Synonim: 1. szkodliwy.

Cf BEZPRZEZPIECZNY, NIEBEŚPIECZNY, PRZEŚPIECZNY