[zaloguj się]
[pdf]

NIEWCZEŚNOŚĆ (28) sb f

niewcześność (1), niewczasność (5), niewcześność a. niewczesność [zapis: -ſ-] (22); niewczasność OpecŻyw (4); niewcześność a. niewczesność BielŻyw, RejPs, RejJóz, KromRozm II, BielSat (2), BielSpr (4), BielSjem (2), BielRozm, KołakSzczęśl; niewcześność : niewcześność a. niewczesność ArtKanc (1:1); niewczasność : niewcześnośća. niewczesność BielKron (1:7).

W pisowni łącznej (26), w rozłącznej (2).

Pierwsze e, o oraz a jasne; drugie e prawdopodobnie jasne (tak w wczesność).

Fleksja
sg pl
N niewcześność niewczasności
G niewcześności niewcześności
D niewcześności niewcześnościåm
A niewcześność niewcześności
I niewcześnością
L niewcześności

sg N niewcześność (5). ◊ G niewcześności (2). ◊ D niewcześności (1). ◊ A niewcześność (5). ◊ I niewcześnością (1). ◊ L niewcześności (3). ◊ pl N niewczasności (2). ◊ G niewcześności (3). ◊ D niewcześnościåm (1). ◊ A niewcześności (5).

Sł stp brak, Cn s.v. niewczas, Linde XVI w. s.v. niewczas i wczesność.

Niedogodność, niewygoda, trud, trudność, utrapienie, niepokój, przykrość, cierpienie; acerbitas, asperitas, cordolium, damnum, dividia, incommoditas, incommodum, molestia, stomachus, stridor Cn (28): OpecŻyw 43v; OpecŻywPrzedm C3v; Męża dobrego ieſt znak vmieć cirpieć nie wcżeſnoſć. BielŻyw 88; niechay opatrzy [syn] cżas twoiey ſtaroſći Abys w mey ziemi nie miał żadney nie wcżeſnoſći RejJóz Q2; Wychwala go Iozephus [św. Jakuba apostoła] iż był cżłowiek cnotliwy/ ciáſny żywot wiodąc/ winá nie pił/ mięſá nie iadł/ w łaźni nie bywał/ſzáty iego s płotná/ máſcią ſie nie mázał/ y wiele inych niewcżáſnośći podeymował BielKron 145; [Jagiełło] Cżłowiek był ſercá dobrego/ [...] niewcżeſnośćiam przywykły: iáko ieſt/ źimnu/ głodu/ wiátru/ dymu/ prágnieniu/ łáknieniu/ y gorącu. BielKron 387, 254v, 255, 414; BielSat D2v; Ná walce kthory nawięcżſzą niewcżeſność wyćirpi/ cżuyność ma o ſobie/ ma dobre znáki zwyćięſtwá. BielSpr 35v; BielSjem 31; ArtKanc A11v, Q8v; BielRozm 27.

niewcześność czego [= czyniona, przysparzana przez co] (1): RejPs 95v cf »troska i niewcześność«.

niewcześność czego [= w czym] (1): Nic v nich [Turków] [...] głod/ nic niepogodá/ nic niewcżeſność wyleżenia álbo ſpánia/ [...] wſzytko ſkromnie ćierpią. BielKron 259v.

W połączeniach szeregowych (10): iż ci ij na ſwoię milą matuchnę [...] niewcżaſnoſcij/ ſmętki ij kłopoty dopuſſcżál OpecŻyw 28, 32v; BielKron 247v, 259v; Głod/ mor/ źimno/ niewcżeſność/ nigdy im [moskwiczanom] nie ſzkodzą BielSat M4 [idem BielSjem]; [Tatarzy] głod/ źimno/ nie ſpánie/ y wſzyſtkę niewcżeſność nád obycżay Ludzki wytrwáią. BielSpr 67v, 2, 28v; BielSjem 34; KołakSzczęśl A3.

W porównaniu (1): RejPs 95v cf »troska i niewcześność«.

W charakterystycznych połączeniach: niewcześność wielka (nawięcsza) (2); niewcześności zażyć; niewcześność(-i) ci(e)rpieć (4), dopuszczać (przepuszczać) [na kogo] (2), mieć (od kogo) (2), podejmować (2), wytrwać; z niewcześnością używać; w niewcześności być.

Szeregi: »głod i niewcześność« (1): Nye ćyerpyelićby byli ták długo głodu y nyewczeſnoſci bez wyelkyey przyczyny KromRozm II d3v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 4 r.]

»troska i niewcześność« (1): Acz on [Bóg] czáſem doſwiadcza nás iáko złotnik ſrzebrá przez ogień przepuſſczáiąc ná nas czáſem troſki y niewczeſnoſći żywota náſſego. RejPs 95v.

»trudność a niewcześność« (1): [Ulisses] wielekroć w żebrácżym odzyeniu chodził wywiáduiąc ſie położenia w Troiey/ z wielką trudnoſcią á niewcżeſnoſcią tego vżywáiąc. BielKron 25v.

Synonimy cf NIEWCZAS.

Cf NIEWCZAS, WCZESNOŚĆ

KK