Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NIEWZRUSZON

Następne hasło: NIEWZWOD »

NIEWZRUSZONY (19) part praet pass pf

niewzruszony (18), niewzruszon (1).

W pisowni łącznej (11), w rozłącznej (8).

e jasne; w formach złożonych o jasne, forma niezłożona z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja

sg
m	N	niewzruszony	f	N	niewzruszonå, niewzruszona	n	N	niewzruszon(e)
	G			G	niewzruszonéj		G
	I			I	niewzruszoną		I
	L			L	niewzruszony		L
	V			V	niewzruszon(a)		V

pl
G		niewzruszonych
A	m pers	niewzrusz(e)ni
A	subst	niewzruszoné, niewzruszon(e

sg m N niewzruszony (4). ◊ f N (praed) niewzruszonå (1) ZawJeft, niewzruszona (1) SkarŻyw. ◊ G niewzruszonéj (3); -éj (1), -(e)j (2). ◊ I niewzruszoną (2). ◊ L niewzruszony (1). ◊ V niewzruszon(a) (1). ◊ n N niewzruszon(e) (1). ◊ pl A m pers niewzrusz(e)ni (1). subst niewzruszoné (2); -é (1), -(e) (1). ◊ G niewzruszonych (1). ◊ A subst niewzruszon(e) (1).

Sł stp, Cn brak, Linde XVII – XVIII w. s.v. wzruszyć.

Znaczenia

W funkcji przymiotnika (19)
- 1. Nieruchomy (6)
  - a. Taki który nie musi opuszczać miejsca swego zamieszkania (1)
- 2. Mocny, trwały (11)
  - a. Stały w swoich zasadach (3)
- 3. Taki, którego nie wolno naruszyć (2)

W funkcji przymiotnika (19):

1. Nieruchomy (6): KochMon 29; ón [Bóg] rękámi ſwémi Grunt ná morzu záłożył niewzruſzonéy źiemi. KochPs 33, 69; A do corki ſię obroćiwſzy rzecże: Boże ktoryś gory niewzruſzone vmocnił: rácż teſz ſerce iey w boiazni twey pośilić. SkarŻyw 224; Dopiero gdy ćiáło podnieść chćieli/ połowicá ſie tylko mar podnośiłá/ á połowicá niewzruſzoná ſtałá. SkarŻyw 528.

W charakterystycznych połączeniach: gory niewzruszone(-a) (2), ziemia (2).

a. Taki który nie musi opuszczać miejsca swego zamieszkania (1): Ziemia też Polſka albo Wandalſka ieſth tak ludna, iż z niey wychodzi ſzeſcidzieſiąt tyſięci ludu zbroynego, cżaſem ſtho thyſiąc, wſzakoż prze to kroleſtwo polſkie nie bywa puſte aby nie mieli zoſtać mieſzcżanie, kupci y wieſni kmiecie nie wzruſzeni [cives mercatores et coloni agrorum in oppidis et villagiis intacti permanent], tak iż niebywaią mieſtca puſte, ludu poſtronnemu ku poſiedzeniu gotowe. MiechGlab 51.

2. Mocny, trwały (11): SkarJedn 400; KochPs 185; znamy/ iż pan ná ſwey mądréy pieczy/ Sam zátrzymawa náſzé wſzytkié rzeczy. Y ztąd w nádźiei nigdy niewzruſzony [lege: niewzruszonej]/ Serce mé kwitnie ná wiek nieſkończony. GosłCast 69.

W charakterystycznych połączeniach: fundament niewzruszony(-a, -e), Kościół, nadzieja, podpora, przywileje, zakon.

Wyrażenie: »opoka niewzruszonej wiary, niewzruszona« [szyk 2:1] (2:1): zle [Michał cesarz] zpotwarzał wiárę S. zachodnych Chrześćian/ y Piotrá S. opokę nie wzruſzoney wiáry. SkarJedn 220, 387, 395.

Szeregi: »mocny a niewzruszony« (1): Fundáment koſciołá prawdziwego mocny á niewzruſzony. LubPs F3v marg.

»niewzruszony ani zwyciężony« (1): To ſam Bog dać może grzechow odpuſzcżenie/ á iżby Kośćioł ktory miał być/ miedzy tákimi nawáłnośćiámi/ nie wzruſzony áni zwyćiężony zoſtał. SkarJedn 22.

a. Stały w swoich zasadach (3): SkarŻyw [197]; Niewinnośćią zmocniona niewzruſzoná ſtoię. ZawJeft 46.

W porównaniu (1): A on ná ty ſłowá iáko ſłup niewzruſzony/ żywotem y męką ſię Páná Iezuſa bronił SkarŻyw 56.

3. Taki, którego nie wolno naruszyć (2): Vpominam/ mowi/ świątobliwość wáſzę/ około Niceńſkich niewzruſzonych dekretow/ áby ſię kośćiołj przy ſwoich práwách ták iáko oni trzy ſtá y ośmnaśćie oycow z duchá S. poſtánowili/ záchowały. SkarJedn 182.

Szereg: »niewzruszony i święty« (1): Pierwey ſeymowe ſtánowienie było iáko Bozkie nie wzruſzone y święte: teraz moc tráći/ powagi nie ma. SkarKazSej 659b.

Synonimy: 2. mocny, trwały; 3. święty.

Cf WZRUSZONY