Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: NOSZON

Następne hasło: [NOSZOWAĆ] »

NOSZONY (26) part praet pass impf

Pierwsze o jasne. ◊ W formach niezłożonych: -on (1), -ón (1) Mącz (1:1); -ono Mącz (2), -óna (1) BiałKat. ◊ W formach złożonych: -on-.

Fleksja

sg
m	N	noszony, noszon	f	N	noszonå, noszona, noszon(a)	n	N	noszono, noszon(e)
	V	noszony		V			V

pl
N	subst	noszon(e)
A	subst	noszon(e)

sg m N noszony (7), noszon (7); ~ (attrib) -ony (5); ~ (praed) -on (7), -ony (2); -ony Calep; -on : ony WujNT (1:1). ◊ V noszony (1). ◊ f N noszonå (1), noszona (1), noszon(a) (1); ~ (attrib) -å (1); ~ (praed) -a (1). ◊ n N noszono (3), noszon(e) (2); ~ (attrib) -(e) (1); ~ (praed) -o (3) Mącz (2), RejPos; -(e) (1) WujJud. ◊ pl N subst noszon(e) (2). ◊ A subst noszon(e) (1).

Składnia dopełnienia sprawcy: noszony od kogo (5).

Sł stp s.v. nosić, Cn brak, Linde XVII w. s.v. nosić.

Znaczenia

1. Przenoszony, przemieszczany z miejsca na miejsce (16)
- W przen (1)
- Przen: Znoszony (1)
- a. Przenoszony z miejsca na miejsce (3)
- b. Dźwigany (1)
2. Miany przy sobie; wkładany na siebie (także dla ozdoby) (9)
3. Dotyczy ciąży (1)

1. Przenoszony, przemieszczany z miejsca na miejsce; gestatus Mącz, Calep; importatus, portatilis Mącz (16): Hexaphorus, Nieco tákowego co bywa od ſześćy noſzono/ yáko ſą máry álbo łoże. Mącz 155d, 145a, 313c; że [Donatysty łotry] połamáli byli kielichy: w których kreẃ Páná Chryſtuſowá rozdawaná y noſzóná byłá BiałKat 326; Calep 454a; Chwałá tobie Pánie IEzu Chryſte/ ktoryś ná dźiatki niewinne/ do ćiebie od rodźicow noſzone/ ręce twe ſwięte kłáść y onym vćieſznie błogoſłáwić racżył. LatHar 538; WujNT Act 3/2.

noszony do kogo (2): WujJud 264; Doſyć też tákowych Bractw ſię znaydźie/ ktore naświętſzy Sákráment/ gdy do chorych bywano ſzon [!]/ prowadza/ y do kośćiołá záś odprowadza ReszHoz 131.

noszony w czym (1): RejPos 284 cf W przen.

Wyrażenie: »z daleka noszony« (1): Importanda longe, Z dáleká tu mogą być noſzone álbo z dáleká tu do nas przichodzą. Mącz 313d.

W przen (1): iżeś ty iuż ieſt ſąd moy wierny á przebrány/ w ktorym záwżdy będzye noſzono á záchowano ſwięte imię moie. RejPos 284.

Przen: Znoszony (1):

Wyrażenie: »krzyż noszony« (1): Krzyż ćierpliwie weſołym ſercem ma być noſzony. WujNT Zzzzz3v.

a. Przenoszony z miejsca na miejsce (3): A był noſſon przez ánioły iako latáiący/ á przez nawietſſe wiátry zruſſony. RejPs 24; Fluctuo ‒ Odwalow burzliwich ieſtem noſzony. Calep 425a.

noszon na czym (1): Y iezdźił ná Cherubie/ á latał będąc noſzon ná ſkrzydłách wiátru [et volavit volavitque super pennas ventorum]. BibRadz Ps 18/11.

b. Dźwigany (1): Ieſtli też w ktorim poſpolſtwie ſprawce mdłego rozumu będą: ſą iakoby głowa boleſciami rozdęta, ktora z wielką cięſzkoſcią od ciała noſzona bywa. BielŻyw 84.

2. Miany przy sobie; wkładany na siebie (także dla ozdoby) (9): A ieſtli będzie noſzon [smaragdus] przy zgwałczeniu panny/ tedy ſię złamie. FalZioł IV 57d; Też powiedaią niektorzy ludzie, iż krziżmo noſzone od cżłowieka cirpiączego niemocz przerzecżoną/ broni barzo moczno. FalZioł V 76, IV 56a; Tiara, Nięyáki zawoy álbo czapká Perskich białych głów/ potym tilko od królów á kápłanów noſzona/ zawóy álbo kiwior turecki. Mącz 455c; Miecże/ y inſze wſzelákie nácżynia do obráżenia vcżynione/ niemáłą [!] być noſzone w Rzecżypoſpolitey ſpokoyney [non esse ferenda]. ModrzBaz 63v.

noszony na czym (4): Pierſtien z kopyta albo z goleni oſlowey na palczu noſzony/ niedopuſzcża padać wielką niemocz cirpiączym. FalZioł IV 4d, I 49d; Spira, Nieyáki ubiór/ łáńcuch/ álbo ynſzy klenot/ który ná ſzyi álbo ná głowie bywa noſzon ták ſie w okoł wiyąći/ może być zwan też Turecki zawóy. Mącz 408b, 459b.

3. Dotyczy ciąży (1):

Wyrażenie: »w żywocie noszony« (1): Iezu z Duchá S. cudownie pocżęty/ y przez dźiewięć mieśięcy w pánieńſkim żywoćie noſzony/ zmiłuy ſię. LatHar 336.

Cf NOSIĆ