Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [NOSICZ]

Następne hasło: NOSIĆ SIĘ »

NOSIĆ (1502) vb impf i prawdopodobnie pf

impf (1496), pf (6) [w tym: praes (2), part praes act (4)] OpecŻyw 43, RejKup p7v, BielKron 454, RejZwierc 214, WujNT Act 5/16, Hebr 8/3.

o jasne.

Fleksja

indicativus
inf	nosić
praes
	sg	pl
1	noszę	nosimy, nosi(e)my, nosim
2	nosisz	nosicie
3	nosi	noszą

praet
	sg		pl
1	m	-em, -m nosił, -em nosi(e)ł	m pers	nosiliśmy, -smy nosili, -chmy nosili
1	f	-m nosiła, ja nosiła	m an
2	m	nosiłeś, -eś, -ś nosił	m pers	nosiliście
	f	-eś, -ś nosiła	m an
	n	-ś nosiło	subst
3	m	nosił	m pers	nosili
	f	nosiła	m an	nosili
	n	nosiło	subst	nosiły

fut
	sg		pl
1	m		m pers	nosić będziemy, będzi(e)m nosić
1	f	nosić będę, będę nosiła	m an
2	m	będziesz nosił, nosić będziesz, będziesz nosić	m pers	nosić będziecie, będziecie nosić
3	m	będzie nosił, nosić będzie, będzie nosić	m pers	będą nosić, nosić będą, będą nosili
	f	będzie nosiła	m an	będą nosić
	n	będzie nosiło	subst

imperativus
	sg	pl
1		nośmy(ż), niech nosim
2	noś	noście(ż)
3	niech, niechåj nosi	niech noszą

conditionalis
	sg		pl
1	m	nosił bych, bych nosił, bych nosi(e)ł, bym nosił	m pers	bysmy nosili, bychmy nosili, bychom nosili, by my nosili
2	m	byś nosił, by ty nosił	m pers
2	f	byś nosiła	m an
3	m	nosiłby, by nosił	m pers	by nosili
	f	by nosiła	m an	by nosiły
	n		subst	by nosiły

con praet
	sg
3	m	by był nosił

impersonalis
praes		nosi się
praet		noszono
con		by nosz(o)no
participia
part praes act		nosząc, nosząć

inf nosić (269). ◊ praes 1 sg noszę (54). ◊ 2 sg nosisz (31). ◊ 3 sg nosi (257). ◊ 1 pl nosimy (18), nosi(e)my (2) Calep, RybGęśli, nosim (2) SkarŻyw, SkarKaz. ◊ 2 pl nosicie (6). ◊ 3 pl noszą (201). ◊ praet 1 sg m -em, -m nosił (11), -em nosi(e)ł (1) ZapKościer. f -m nosiła (1), ja nosiła (1) OpecŻyw (1:1). ◊ 2 sg m nosiłeś, -eś, -ś nosił (10). f -eś, -ś nosiła (5). n -ś nosiło (1). ◊ 3 sg m nosił (133). f nosiła (56). n nosiło (8). ◊ 1 pl m pers nosiliśmy, -smy nosili (6), -chmy nosili (1) RejPos. ◊ 2 pl m pers nosiliście (1). ◊ 3 pl m pers nosili (90). m an nosili (12) [cum N pl: krucy, ptacy (8), gołębie, muły, słonie, wielbłądy (4)]. subst nosiły (13). ◊ fut 1 sg f nosić będę (1) SkarŻyw, będę nosiła (2) KochSob. ◊ 2 sg m będziesz nosił (4) BibRadz, BielKron, HistRzym (2), nosić będziesz (2) KrowObr, SkarŻyw, będziesz nosić (1) BierEz. ◊ 3 sg m będzie nosił (21), nosić będzie (6), będzie nosić (2); będzie nosił BibRadz (2), HistRzym (3), RejPos (3), SarnStat (3); nosić będzie BiałKat, BudBib; będzie nosił: nosić będzie: będzie nosić FalZioł (7:1:2), BielKron (1:2:–), RejAp (2:1:–). f będzie nosiła (1). n będzie nosiło (1). ◊ 1 pl m pers nosić będziemy (3), będzi(e)m nosić (1); nosić będziemy RejPos (2); nosić będziemy : będziem nosić WujNT (1:1). ◊ 2 pl m pers nosić będziecie BudBib (3), będziecie nosić (2) KrowObr, RejPos. ◊ 3 pl m pers będą nosić (12), nosić będą (7), będą nosili (2); będą nosić RejWiz, BibRadz, BielKron, RejAp, GórnDworz, RejPos (2), RejZwierc, SarnStat; nosić będą LubPs, BudBib, CzechRozm, SkarJedn; będą nosili MurzNT; będą nośić : nosić będą : będą nosili KrowObr (1:2:–), Leop (1:–:1), WujNT (1:1:–). m an będą nosić (1) [cum N pl: kruki]. ◊ imp 2 sg noś (11). ◊ 3 sg niech, niechåj nosi (3). ◊ 1 pl nośmy(ż) (8), niech nosim (1); nośmy(ż) : niech nosim SkarKaz (2:1). ◊ 2 pl noście(ż) (11). ◊ 3 pl niech noszą (4). ◊ con 1 sg m nosił bych, bych nosił, bych nosi(e)ł (8), bym nosił (1) OrzRozm; -ił (8), -(e)ł (1) ZapKościer. ◊ 2 sg m byś nosił (6), by ty nosił (1) OpecŻyw. f byś nosiła (1). ◊ 3 sg m nosiłby, by nosił (36). f by nosiła (2). ◊ 1 pl m pers bysmy nosili (8), bychmy nosili (1) RejPos, bychom nosili (1) OpecŻyw 146v, by my nosili (1); byśmy : by my Skarkaz (1:1). ◊ 3 pl m pers by nosili (28). m an by nosiły (2) [cum N pl: ptacy]. subst by nosiły (1). ◊ con praet 3 sg m by był nosił (2). ◊ impers praes nosi się (1). ◊ praet noszono (16); -ono (2), -(o)no (14). ◊ con by nosz(o)no (7). ◊ part praes act nosząc (79), nosząć (1) FalZioł.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Powodować przemieszczanie się jakiejś rzeczy lub osoby poruszając się i jednocześnie trzymając to (kogoś) przy sobie (627)
2. Powodować przemieszczanie czegoś za pomocą zwierząt jucznych, wozić (12)
3. Mieć coś przy sobie, na sobie lub w sobie (610)
4. Piastować, nosić na rękach, opiekować się (51)
- W przen (28)
5. Być brzemienną, chodzić w ciąży; portare PolAnt, Vulg (83)
- W przen (2)
6. Trzymać, dzierżeć (też w ręku) (7)
7. Przynosić, dawać (o roślinach, zwierzętach) (5)
- W przen (2)
8. Znosić jajka (o ptakach) (2)
9. Być reprezentantem kogoś lub czegoś (ideologii, religii) (41)
10. Wypełniać powinności, spełniać funkcję, sprawować władzę, piastować urząd (41)
11. Zezwalać na coś; w przen (1)
12. Postępować w jakiś sposób (3)
13. Przeżywać, odczuwać, doświadczać (2)
14. Wynosić, obejmować, zawierać (1)
15. Chodzić, stąpać (o koniu) (4)
16. Ubierać kogoś, stroić kogoś (9)
*** Bez wystarczającego kontekstu (w przekładzie z łaciny lub greki 1.Cor 15/49) (3)

1. Powodować przemieszczanie się jakiejś rzeczy lub osoby poruszając się i jednocześnie trzymając to (kogoś) przy sobie; portare Mącz, Calag, PolAnt, Vulg, JanStat; ferre Miech, Calag, Modrz, PolAnt, Vulg; gestare Mącz, Calag, Cn; circumferre Vulg, Cn; gestitare Calep, Cn; portare Vulg, Cn; deferre, portitare, supportare Mącz; afferre, ducere PolAnt; adferre Vulg [w tym: kogo, co (587)] (627): Potym rzekł/ by záſtoł śiedli/ A kiedy cżás áby iedli. Xántus śiadſzy kazał nośić/ Chcąc ſwe gośćie dobrze vcżćić: Ezop im przynioſł ięzyki/ Z octem/ z pieprzem/ y z gwoździki BierEz D, Bv, D, K2v; Nieieſt podobno aby ty noſil ſwé loże w ſwięto. OpecŻyw 58v, 2, 42v, 43, 135v, 137 [2 r.] (12); Symona krzyż noſitz przypędzili OpecŻywSandR nlb 5; HistJóz A4v; aby pękatka thę pilnoſć cżyniła czo nawiętſzą/ aby ſie barzo nie poruſzała/ [...] Thakieſz cięſzkie brzemiona noſzącz by ſie nie obraziła. FalZioł V 32; MiechGlab 11; SeklKat Y2v; KromRozm I C3; MurzNT 11, Ioann 12/6; KromRozm II y; KrowObr 121 v [2 r.], 122 [2 r.], 237v; RejWiz 14v; Pod koroną będą obrącżki złote/ á przewlecżez [!] przez nie drąſzki/ áby możono ten ſtoł nośić. Leop Ex 25/27; álić oto lud wielki/ ktoremu niebyło licżby/ á oni noſſą drábiny y tárány y ine przypráwy ku dobywániu/ chcąc dobyć twierdze Leop 1.Mach 5/30, Num 1/50, Iob 9/13; RejZwierz 121, 136v; A thenći będźie ich vrząd przy poſłudze Przybythku zgromádzenia/ áby noſili Deſzczki od Przybytku/ Drążki/ Słupy y Podſtáwki iego. BibRadz Num 4/31; Y rzekł ku ſłudze ſwemu kthory nośił broń iego [ferenti vasa sua (marg) armigero suo (–)]/ Dobądz mieczá twego á przebiy mię BibRadz 1.Reg 31/4; Bo łácniey ieſt noſić piaſek/ ſol/ y bryłę żelázá/ niż cżłowieká rozſądku niemáiącego. BibRadz Eccli 22/18, Num 4/25, Deut 31/9, 25, Iudic 9/54, 1.Reg 31/6 (11); niechay będą wiecżnymi ſłużebniki v nas/ áby drwá rąbáli á wodę nośili ná ſłużbę bożą BielKron 47v; Drudzy chodzą po vlicách noſząc wodę ſwieżą dáiąc pić kto ich o nię żąda dla Bogá BielKron 260, 38v, 39v, 45v, 76, 78 (15); Levare aliquem onere et levare alicui onus. Złożić z kogo brzemię álbo pomágáć komu nośić brzemieniá. Mącz 190a; Saccarius, portitor saccorum, Który wory álbo miechy nośi. Mącz 363a, 8a, 64b, 145a [2 r.], b, 185a (14); HistRzym 24v, 25, 111v; RejPos 78; BiałKat 33v, 258v; ſiadł zá ſtoł/ kazał pánom ſieść/ kazał ieść nośić RejZwierc 154, 235; BielSpr 5, 10v, 12v [3 r.], 13 [2 r.]; WujJud 264; A oblicżył/ ſiedmdzieſiąt tyſięcy tych co noſili [virorum portantium]/ á ośmdzieſiąt tyſięcy tych co kámień ćioſali w gorze BudBib 2.Par 2/2, 2.Esdr 13/15, 16, Am 5/26; HistHel Cv; Strum Gv; CzechRozm 228v, 257; Tragen. Nośić. Portare, ferre. Calag 481b; ále ie y potomſtwo ich/ ná poſługę kośćielną Iozue oddał: áby drwá rąbáli/ y wodę ná ſłuſzbę Bożą nośili. SkarŻyw 503, 75 [2 r.], 101 [2 r.], 126, 354; CzechEp 192, 334; KochPieś 43; A wy młodſzy nośćie ſnopy/ Drudzy vkłádayćie w kopy. KochSob 62; PRózno mię maſz do śiebie ná wieczerzą prośić/ Wolę chodźić piechotą/ niż mię máią nośić. PudłFr 33; Lectica – Stołek na ktorim chore noſzą. Calep [588]b, 454a [2 r.], 481a, 1051b; GostGosp 82; WujNT Matth 3/11, Ioann 5/10, Act 5/16, Apoc 17/7; CHORĄZY. Tego vrząd chorągiew ſwégo powiátu nośić ná woynie. SarnStat 233, 377; SiebRozmyśl H3v; Ia nieborak pod ratuſz wſtawſzy ráno bieżę, To noſzę, to ſzrotuię, to dzwigam, to robię: A co zárobię, tym cię karmię CiekPotr 33; Wſtawſzy idźie do Kárcżmy/ ieſli ma co groſzy. Tám każe piwo nośić KlonWor 34, 56 [2 r.], 62.

nosić do kogo, do czego (3): tyś to vdziáłáłá/ Ześ mię z młodu nie karáłá. Kiedym żakom ich kśięgi krył/ A do ćiebiem wſzyſtko nośił. BierEz L4; BielKron 234; BielSpr 14v.

nosić od kogo (1): Napierwey Kápitulny ſługá będzie dzwonił ná trzy godziny w onym zámknieniu ná mſzą do káplice/ [...] będą też noſić pulpit od iednego Kárdynałá do drugiego BielKron 234v.

nosić komu (1): y ktokolwiek gdy złodźieiá ſpoſobi ryby krádźione ſobie nośić może/ o to wiśieć ma iáko o wołu GostGosp 142.

nosić ku komu (1): [dziecię] Inym żakom kśięgi kryło/ A ku máćierzy nosiło. BierEz L4.

nosić przed kogo (3): HistJóz D2; Y kazał przed nim piſkáć/ bębnąc/ y rozlicżne weſele cżynić y karmie rozlicżne przedeń nośić HistRzym 94; WerGośc 246.

nosić czym (11): Więc ſie nápić nie może byś mu cebrem nośił/ Mláſka gębą ieſzcże day prze Bog będzye prośił. RejWiz 120v; BielKron 33; Mącz 260c; Y włożyſz drąſzki w kolcá ná bokach ſkrzynie áby niemi noſzono ſkrzynię. BudBib Ex 25/14, Ex 30/4, 38/7; Calep 125b. Cf »na ramionach; ramiony nosić«, »rękoma nosić«.

nosić przed kim, przed czym (23): kthory [Papież Paweł] ſie takieſz w Koronę/ w Perły/ y w kámienie drogie vbrał/ y mietz przed ſobą nośić kazał KrowObr 27v, 26, 27v [2 r.], 239 [2 r.]; gdyżeś noſił ſkrzynię páńſką przed Dawidem oycem moim BibRadz 3.Reg 2/26; BielKron 105v, 119, 156, 308; RejPos 347; BielSpr 69; BudBib 1.Reg 2/28, 3.Reg 2/26; SkarJedn 262; SkarŻyw 306; Fascis ‒ Ocziepka. Choinka z rozg do ſie kieri prziwiazaną ktorą vrzimiąn przed bormiſtrzem noſzono. Calep 409a; WujNT Act 9/15; [Kanclerz] Laſkę też nośi przed Królem w niebytnośći Márſzałków. SarnStat 322, 2v; KmitaSpit C4v; Kośćioł ś. Kátolicki/ chorągwie iákoby żagle iákie duchowne/ przed hufem zgromádzenia Chrześćiáńſkiego nośi y pokázuie KlonFlis A 3v.

nosić za kim, za czym (14): GliczKsiąż H5; KrowObr 239v; Konwie miáſto proporcow zá rycerzmi noſzą RejWiz 97v; OrzRozm Q; BielKron 261v; Armiger, Páchołek/ álbo/ Chłopiec który drzewo zá panem nośy. Mącz 16c, 104a; RejPos 170v; Byli Ferentarii, co nośili zá Woyſkiem Brzemioná wſzyſtkich potrzeb. BielSpr 11; ták iſz dla ćiſzby kázálnicę zá nim nośić/ á tám ią ſtáwiáć gdzieby vćiśniony niebył muśiano. SkarŻyw 372; GórnRozm L2; SIMON Cyreneyczyk/ ktory nośił krzyż zá Ieſuſem. WujNT Bbbbbb4; SarnStat [6]. Cf »nosić za sobą«.

nosić na kim, na czym (40): Mnię ſie żdało zem noſił trzy koſze na głowie We dwu mąkę a w trzećim wſzytko czom piekł ſobie RejJóz I8v; KrowObr 239; Leop Ex 25/14; Potym przyſzli pod zamek Legnic/ kazáli ij ſobie otworzyć mowiąc: Oto wáſz pan Henryk ktorego głowę noſili ná drzewcu. BielKron 361, 16v, 361, 453v; Mącz 50b [3 r.], 122b; HistRzym 110; BielSpr 69; ćiężary ná grzbiećie y na oſzcżepie noſząc chodźili ModrzBaz 110v; ArtKanc D11v; Gestor ‒ Ten ktori na ſobie noſzy, noſicziel. Calep 453b; y zbiegawſzy wſzytkę onę kráinę/ poczęli nośić ná łożách złe ſię máiące/ ſkoro vſłyſzeli iż tám był. WujNT Mar 6/55; SkarKaz 677a. Cf »nosić na łonie«, »nosić na ramionach«, »nosić na ręku«, »nosić na sobie«.

nosić po czym (4): LibMal 1544/85; BielKron 251; Swięto owo niezbożne/ kiedy ſwoię monſtráncyą/ po rynku y vlicách noſzą/ przed nią vpádáiąc NiemObr 76; Onę poſługę/ ktorą Złyduch [!] ſynowi Bożemu wyrządzał/ noſząc go po powietrzu/ po gankách/ po gorách PowodPr 52.

nosić po czym [= między kim] (1): Klaudyus brátá Hásdrubalá dał ściąć/ iż ſie nád iego wolą potykał z nieprzyiacielem/ potym głowę iego noſzono po woyſku wołáiąc BielKron 120v.

nosić w czym (19): OpecŻyw 70; á podcżáſzi noſili picie w kupkach złotych y w perłách barzo koſztownych [Pincerne vero pocula in vasis aureis et gemmis predosissimis deferebant HistAl 1510 205]. HistAl F2; RejWiz 18; BielKron 260v, 268v; Mącz 17d, 509d, [513]a; HistRzym 52v; RejPos 283; PudłFr 78; Calep 1144b [2 r.]; ogniá też z głownią nie nośić/ ále chędogo w gárncu GostGosp 22, 104; WujNT 630. Cf »nosić w łonie«, »nosić w ręce«.

nosić dokąd [w tym: do czego (18), na co (1), w co (1), „tam” (2)] (27): Mrowká śrzod látá robilá/ Zyto do iámy nośiłá: Ná źimę ſie przycżyniáiąc/ A przyſzły cżás przeglądáiąc. BierEz Mv, R3v; OpecŻyw 33, 136v; iż cżtyrze Windelici krolowie poimani, na więtſzą lekkoſć, muſili kothły y garnce miedziane v niego do kuchnie noſić gdy było w ſwięto albo iaka kołacia znamienita. MiechGlab 45; RejZwierc 105v, bb3v; BibRadz Os 12/1; Nośili do okrętow łupy Grekowie/ ktorych doſyć nábráli w mieſcie BielKron 55; ná niekthorych mieyſcách noſzą źiemię ná ſkáły á ſieią ná niey. BielKron 279v, 323; Mącz 50b; BudBib Deut 12/6; KochOdpr C3v; SkarŻyw 225, 487, 583; KlonŻal D2; KochSob 70; Do cżeládney izby y do káżdego złożenia/ pilnie tego ſtrzedz/ áby ſłomy nie noſzono GostGosp 22, 108, 142. Cf »do grobu nosić«, »do stołu nosić«.

nosić skąd (5): Náiada ſye mleka doſić/ nyepotrzeb mu go ſtárgu nośić. March¹ A3; BierEz D2v; Item powyedzial yſch Zeliſławſkiemu gdi v nyego myąſkal, Stawſky y Markovicz ſtrawi ſdworu noſził LibMal 1544/80; Mącz 50b; Acż owá Dryakiew/ co ią z zamorza noſzą w fáſecżkach ná to ieſt dobra GostGosp 104.

cum inf (2): KrowObr 197; wſzákże dopuśćił im po gránicach kroleſtwá ſwego iść/ á lud iego nośił im żywnośći przedáwáć więcey dla zyſku niż z miłoſierdzya BielKron 41v.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): [Judasz] miéſſki maiątz/ w których noſił to tzo milému Iezuſowi ſlano a wſſakoż dzieſiątą cżęſtz zawżdy vkrádl OpecŻyw 70.

W charakterystycznych połączeniach: nosić arkę (Przybytek, Skrzynię Przymierza (a. Pańską), Świętości Świętych) (11), biblię, broń (4), brzemię(-ona) (6), buty (trzewiki) (3), chorągiew (3), ciężary (2), deszczki, drabiny, drwa (2), jeść (3), kamienie (3), karmię, kije, konwię, kord, koronę, kotły, krzyż (znak krzyża, Boże umęczenie) (19), księgi, laskę, łoże (łożko) (3), miechy, miecz (6), miotły, mleko, młoty, monstrancyją, naczynie, napoje, niemocne, ogień (3), oliwę (olej) (2), ołtarze, piasek, picie (2), pieniądze, piwo, pokarmy, pułmiski, ręcznik, roszczki, ryby (2), siekiery, skrzyneczkę, snopki (snopy) (2), sol, sprzęty, stoł, strawę, strzały, szubienicę, świece (7), tłumoki, torbę, towary, umarłe (3), wino (4), wory (3), iyto, żywność; bez przestanku nosić, ustawicznie (2).

Zwroty: »ciało, umarłe do grobu nosić« [szyk zmienny] (1:1): Necrophorus, Ten który vmárłe nośy do grobu. Mącz 244a; Widząc thy dźiwy kſiążętą [!] y Papież/ nośili ſámi ćiáło święte^go Alekſzego do grobu. HistRzym 126.

»drzewa (a. drzew) nosić« (2): niektore ćwicżą rzecżam rycerſkim/ z łukow ſtrzeláć/ drzewá noſić/ thárcży/ ſzabel/ y inney zbroie. BielKron 261v, 425v.

»nosić do grobu« [szyk zmienny] (3): Sandapilarius, Ten który vmárło chowa/ do grobu nośi. Mącz 367a. Cf »ciało, umarłe do grobu nosić«.

»na ramionach; ramiony nosić« = (h)umeris portare Vulg; subferre PolAnt [szyk zmienny] (13;2): OpecŻyw 138v; Iezu kthorys powrozem związany za ręcze y za ſziję/ krzyż thwoy właſnemi ramiony noſił. TarDuch [C4]v; nie potrzebuie cżłowiek takiego grzbietu iako v konia, gdyiż nanim nie ieżdzą, takież j żadnego brzemienia nie noſzą tilko na ramionach á na pleczach. GlabGad D8; LubPs gg4; Leop Num 7/9, 2.Par 2/2; BibRadz Bar 6/3; RejAp 153, iż cie [Chrystus] ieſzcże ſzuka ſam iáko owce ſtráconey/ po głuchym á po obłędliwym leſie ſwiátá tego/ á nośi cie ná rámionach ſwoich RejPos 167v, 122v, 168v, [226]; Podpierayże ſie mocnym drzewem ſthałośći ſwoiey/ á noś Kriſtuſá nie tylko ná rámionach ſwoich/ ále vſtháwicżnie y w ſerczu ſwoim. RejZwierc 177; BudBib Num 7/9; Zábiwſzy ná rámionach thák vmárłą nośił/ Potym ſpráwiedliwośći v Senatu prośił. PaprPan Gg3.

»na ręku (a. rączkach), w ręce (a. rękach), ręką (a. rękoma) nosić« = gestare in manibus a. in sinu Cn [szyk zmienny] (4:2:2): Vciekál tedy król niebieſki przed ſlugą/ matuchna téż panna młodziutká noſila go na ſwych rącżkách OpecŻyw 28, 26, 33, 136v; KrowObr 89; Bo w iedney ręce picie nośi w drugiey iedło RejWiz 26; RejPos 119; SkarKaz 42b.

»do stołu nosić« (2): IEden w dom kſiężey prośił/ [...] Y cżeſtował ie iście doſyć známienicie/ Wſzytkiego im do ſtołu noſzono obficie. RejFig Ee2v; Calep 125b.

»nosić za sobą« (1): Iechał [...] cżłowiek otyły/ á iákiś mędrek vźrzawſzy on ie^go wielki brzuch/ powiedział/ Drudzy ludzye zá ſobą ſumki noſzą/ ále ie then ma przed ſobą GórnDworz Qv.

»nosić na sobie« [szyk zmienny] (4): RejKup Bbv; Ci też záſię noſzą ią [sól] ná ſobie nád iednę rzekę przemieniáć álbo przedáwáć/ przeto ná ſobie noſzą/ iż tám koń áni żadny dobytek nie może wytrwać BielKron 450, 77.

»i tam i sam nosić« (1): Circuitor, Który co y tám y ſám nośi/ Kramárczik/ Króbecznik. Mącz 104d.

»wkoło nosić« = circumferre Calep, Cn; circumgestare Calep (2): Circunfero ‒ Wkoło noſzę. Calep 197b, 198a.

Szeregi: »dźwigać i nosić« (1): O Iezu námiloſciwſſy/ ienżes dlá mnie cżlowieka mizernégo/ krzyż twoy wielmi cięſſki wláſnymi ramiony ſwymi/ dzwigatz ij noſitz rácżyles OpecŻyw 138v.

»nosić a nosić« (1): Portito, frequentativum, Bez przeſtanku noſzę á noſzę. Mącz 313b.

»wodzić albo nosić« (1): Twoia rzecż ieſt tey náſwiętſſe pannie zabieżetz a proſitz pokornie/ abytz dala ſwégo ſynacżka wodzitz albo noſytz OpecŻyw 29v.

»wozić albo nosić« = duecre vel portare JanStat (2): BielSpr 14v; Ieſcze zákázuiemy [...] áby od tego czáſu y nápotym/ żadnych rzeczy przedáynych/ zwłaſczá ołowu/ zbróy/ y innych potrzeb ku iedzeniu y pićiu/ do Czech nie śmieli woźić/ álbo nośić. SarnStat 219.

»nosić i wynosić« (1): Y rzekł/ záiſte lud to moy/ ſynowie niekłámáiący/ y był im zbáwićielem. [...] w miłośći ſwey y w łáſce ſwey ten ie okupił/ nośił ie też y wynośił po wſzytkie dni wieku [et tulit eos et portavit eos cunctis diebus seculae] BudBib Is 63/9.

W przen (29): Nábożná ſlużebnicżko bożá/ wzbierz ſie z matuchną bożą/ pomoży iey noſitz onego ſyna roſkoſſnégo. OpecŻyw 25v, 18v, 28, 29v, 139; LubPs T5v, gg4; OrzRozm Q; Vcżże ſie też ty wyznawácżu ſłowá Páńſkiego/ ieſliżeś ktory ieſt/ iáko ie wiernie ſzáfowáć á nośić przed krolmi á przed kſiążęty maſz RejPos 347, 122v, 167v, 168v, 170v, [226], 283; RejZwierc 177; BudBib Is 63/9; Lodzi bukowa ktoraś głádkiey Twarzy páſterzá Pryámcżyká Mokremi ſłonych wod śćieſzkámi Do przezrocżyſtych Eurotowych Brodow nośilá KochOdpr C3v; CzechEp 323; KlonŻal D2; ábowiem ten mi ieſt naczyniem wybránym: áby nośił imię moie przed narody y krolmi y ſyny Izráelſkimi. WujNT Act 9/15, s. 630; SkarKazSej 677a.

nosić między kim (1): A noście imię Páńſkie miedzy ludźmi wſzędzye. RejPos c4v.

W porównaniu (1): Widźieliśćie com vczynił Egiptcyánom/ y iákom was práwie noſił iáko ná Orlich ſkrzydłách [Et elevavit vos super alas aquilarum]/ á przywiodłem was do ſiebie. BibRadz Ex 19/4.

Zwroty: »nosić na łonie, w łonie« = in sinu portare PolAnt [szyk zmienny] (1:1): LubPs T5v; Iáko páſterz ſtádo ſwoie paść będzie/ rámieniem ſwem zgromádzi bárány/ a włonie ſwym nośić będzie/ kotne (też) owce (legucżko) poprowádzi. BudBib Is 40/11.

»rzeczy ręką nosić« = doświadczyć, praktycznie poznać (1): Więcey ieden ſtáry ktory rzeczy ręką nośił/ porádźić może/ niżli ſto młodych z iężycznemi [!] dyſzkurſámi. SkarKaz 42b.

»snopy nosić« = zbierać żniwo (1): Kto śiał w płáczu/ żnie w rádośći: Náſzá śiéẃ byłá w gorzkośći: Oto zdarzył pan/ że y my Z weſelem ſnopy nośimy. KochPs 191.

Przen (220):

a) Ponosić odpowiedzialność, dźwigać, brać ciężar kłopotów, zmartwień, winy, powinności; znosić, cierpieć, wytrzymywać; ferre, sustinere, tolerare. Mącz; portare Vulg [co] (200): Będzieſs miły Iezu vwiązán/ vplwán/ij policżkowán/ vbit/ vkoronowán/ przeto będz poſilon/ bo na wyſokiégo ſluſſá znamienité a trudné rzecży noſitz OpecŻyw 101; BierRozm 17; ofiarowan ieſt iż ſam chciał/ y złoſci naſze ſam noſił/ był vdręcżon dla grzechow naſzych y vmarl. SeklKat D; Y nie ſmiałbych w ocży poyrzeć żadnemu cżłowieku A ten bych wſtyd muſiał noſić aż do ſwego wieku RejJóz F5; Iuż nyech będą oblecżeni w wyelkye záwſtydzenye/ Ci pothwarce/ á nyech noſſą ſwe zeſromocenye LubPs Z2, T4; KrowObr 68; Przethoż y thy noś pohańbienie thwoie/ kthoraś przeſlá ſioſthry thwoie ſproſnemi grzechy twemi/ ſproſniey cżyniąc niżli one: bo tyś ie vſpráwiedliwiła á ták y ty bądź pohánbioná/ á noś zelżywość twoię Leop Ez 16/52, Ez 16/54, 58, 32/24, 25, 30; BibRadz Hebr 13/13; Kálęnd (to ieſt pirwych dniow mieſięcżnych) y ſwiąt wáſzych nie nawidzi duſzá ma. Sſtáły mi ſie cięſzkie. Sprácowałem ſie noſząc ie [laboravi sustinens Vulg Is 1/14]. BielKron 94, 40v, 87, [332²]; Praecium ob stultitiam fero, Zápłátę dla ſwego ſzaleńſtwá noſzę. Mącz 256a; Tolero, Cierpię/ trwam w czym cięſzkim/ noſzę. Mącz 457a, 121c; RejAp 52; RejPos 13, 258, 327 [2 r.], 327v; BiałKat 216; dzień zá rok (licżąc) noſić będziećie niepráwośći wáſze BudBib Num 14/34, Num 18/1; Iż ći oſtatecżni iednę godzinę robili/ á rownymi nam vcżyniłeś ie coſmy nośili ćiężar dniá y znoy. BudNT Matth 20/12; ktorzi wſzelákie ſpory/ ſpráwy/ y inſze Rzecżypoſpolitey trudnośći/ wwſpołek znim ná ſobie nośili [qui lites, negotia, onera rei publicae una cum illo sustinerent] ModrzBaz 3v, 86, 106v, 110v; KochPs 181; SkarŻyw 3, 32, 501; KochTr 25; WisznTr 14; KochPam 83; W téy ſławie/ y mniémániu/ przyſzedł ku ſtárośći/ Którą ón ſnádnie nośił/ króm żadnéy przykrośći KochTarn 78; ArtKanc C16v; gdyż nie zawżdy Krol może bydź táki/ ktoryby ćiężar ſądow mogł nośić ná ſobie GórnRozm K4v; GórnTroas 66; Ná tym rzecz wſzytká/ żebyſmy nośili Skromnie cokolwiek ná człowieká prziydźie/ A w niefortunie názbyt nie teſknili. KochFrag 17; LatHar 434; Wynidźmyſz tedy do niego przed oboz: noſząc vrągánie iego. WujNT Hebr 13/13, Matth 8/17, 2.Cor 4/10; A druga połowicá dochodów pieniężnych/ y wſzyſtkié iné pożytki z imión onych przychodzącé ná ſię otrzymáią: z których będą ſłużby rzeczypoſpolitéy/ y woienną wypráwę ná ſobie nośić [sustinebunt JanStat 213.] SarnStat 209; GDyż piſmo S. mowi/ iż Syn nie będźie nośił złośći Oycowſkiéy [Quod filius non portabit iniquitatem patris JanStat 564] SarnStat 586, 83, 495; SkarKaz 349a; y bez tego dogadzánia y vſtępowánia ieden drugiemu/ o ktorym Apoſtoł mowi/ (ieden drugiego ćiężar noś [Alter alterius onera portale Vulg Gal 6/2]:) zgodá być nie może. SkarKazSej 676b.

nosić za kogo (1): Iam ſie grzéchu dopuſcil/ tys za mię pomſtę noſil. OpecŻyw 134.

nosić za kim (3): Ták teſz ſwoim Zwolennikom roſkazał/ áby przeſládowánia y vdrętzenia rozmáite ćierpieli/ y krzyſz ſwoy zá nim noſili/ ieſliżeby do kroleſtwá niebieſkiego wniść chćieli. KrowObr 237v; CzechRozm 225v; LatHar 308.

nosić na czym (54): Przeſladowanie ćierpimy/ále nie bywamy opuſzczeni [...] Záwſze vmartwienie Páná Iezuſowe noſząc na ćiele [Semper mortificationem Domini Iesu in corpore circumferentes] BibRadz 2.Cor 4/10; HistRzym [89]v; RejPos 326v marg, marg 327; BudNT 2.Cor 4/10; KochPs 100; Bydlę ćiáło iego/ ná ktorym on nośił grzechy náſze: Goſpodá ieſt kośćioł: á Goſpodarze kápłani y ſłudzy iego. WujNT 237, 1.Petr 2/24. Cf »nosić na duszy«, »nosić na głowie«, »nosić na sobie«, »nosić na sumieniu«.

W charakterystycznych połączeniach: nosić boleść,ciężar [czego, jaki] (5), czyrwoność grzechu, dobre, gniew Boży, karanie, klątwę (3), kłopot, nieprawość, nieprzyjaźń, pohańbienie (2), pomstę, posromocenie, potrzeby, potwarz, przeklęctwo, starość, strach, teskność, troski (2), trudności (trudne rzeczy) (3), umartwienie, urąganie, utrapienie, winę i pomstę grzechu, wstyd (3), występki świata tego, zbolałą myśl, zelżywości (6), zesromocenie, złości (6), znoj; nosić w cierpliwości (z cierpliwością) (2), dobrowolnie, ochotnie, pokornie (z pokorą) (3), w posłuszeństwie (z posłuszeństwem) (4), przystojnie (5), skromnie, w skrytości.

Zwroty, »brzemię (a. bierzmo) nosić« = onus portare PolAnt, Modrz, Vulg; onus ferre Modrz, JanStat; onus recursare Modrz [szyk zmienny] (24): BierEz S3v; Acżkolwyekći piſmo ſwyadſſy że nye może żaden zá drugyego ćirpyeć/ á cudzego brzemyenyá nosić/ ále kożdy podług żywotá ſwego ſwoyę właſną ſzkodę podeymować musi GliczKsiąż F7v; LubPs S4v; áby oni z tobą noſili brzemię ludu tego/ á nietylko ty ſam. BibRadz Num 11/18; BielKron [332²]v; GórnDworz C8v; Pámiętayże też/ że vſtáwicżnie nośiſz bierzmo ſproſnych vcżynkow ſwoich przed ocżymá ſwoiemi RejPos 173; KuczbKat 95, 225; Iuż nie mowię o Biſkupy/ ktorzy wżdy y w rádzie ſiadáią/ y dwory ſwe cżáſem ku potrzebie poſyłáią y w poſelthwiech ieżdzą/ y inſze wżdi brzemioná Koronne iáko táko noſzą y podeymuią. RejZwierc 187; RejPosRozpr [c2]v; Łácnieybyſmy złącżywſzy ſię dáli ſpolnemu náſzemu nieprzyiaćielowi odpor: niżli roſtárgnąwſzi ſię/ iedniby brzemioná nośili/ á drudzyby prożnuiąc cudzey ſię nędzy dziwowáli. ModrzBaz 125v, 58, 58v, 139; SkarŻyw 25, 333; ArtKanc P4v; Iedni drugich brzemioná nośćie: á ták wypełnićie zakon Chriſtuſow. WujNT Gal 6/2, s. 447, Xxxxx3v; SarnStat 110, 985, 1214.

»nosić na duszy« (1): abych tego długu nyenoſzyel na swy duſzy y dal napiſzacz dlug swoy Ktorym by myal zaplaczycz ZapKościer 1589/86.

»nosić na głowie« (1): Brzydzę ſie próżną chwałą márną pychą v ſiebie/ A co w dzyeń okazánia ſwego nád ſobą widzę/ Noſząc to ná głowie ſwey [quod est super caput meum Vulg Esth 14/16] bárzo ſie zá to wſtydzę. LubPs hh5v.

»grzech(y) [czyj(e)] nosić« = brać na siebie, gładzić; peccata tollere PolAnt, Vulg [szyk zmienny] (22): Iám niepoſluſſen byl/ tys moy grzéch s poſluſſeńſtwem noſil. OpecŻyw 134v, 23; Oto baranek boży ktory grzéch świata nośi (marg) gładźi. (‒) MurzNT Ioann 1/29; Ná oſthátku ten Pſalm záwiera w ſobye proźbę á modlitwę Páná Kriſtuſowę/ ktory ná ſobye nośił wſzytki grzechy ſwiátá tego LubPs L; iż on ieſt Báránek/ ktory grzech noſi ſwiátá. A ieſli grzech nośi/ tedyć teſz nośi/ y wſzyſtki niebeſpietznośći/ y chytrośći y zdrády Dyábelſkie/ ktore zá grzechem idą? KrowObr 68, 155, 182; A on grzechy náſze nośił ná ciele ſwym/ gdyż dla nas nędznych á grzeſznych vmárł. HistRzym [89]v; RejPos 9, 12, 211, 321; Aaron nośił grzechy ludzkie. SkarŻyw 491 marg, 491; CzechEp 304 [2 r.], 317; WujNT 237, 303 marg, 1.Petr 2/24.

»jarzmo nosić« = subiugare Calag [szyk zmienny] (6): SkarJedn 333; Calag 115a; Był y ćięſzki bárzo ná ludzie zakon ſtáry/ [...] y gęſtośćią y trudnośćią Ceremonyi/ y obrządkóow ſwoich nieznośne iárzmo kładł na ludzie: o ktorym Piotr S. mowi: Iż go áni ſami/ áni oycowie ich nośić nie mogli. SkarŻyw 3; Iam wam przycżyną był tákiego ſmutku: ále tá mię Ewangelia náucżyłá nośić w ćierpliwośći ſłodkie iárzmo Chryſtuſowe. SkarŻyw 136; WujNT Zzzzz; gárdźiliśćie kápłanem/ y krolem/ y innym przełożenſtwem/ wolnośćią ſię Beliálſką pokrywáiąc/ á iárzmá wdźięcznego Chryſtuſowego y poſłuſzeńſtwá nośić niechcąc. SkarKazSej 674a.

»krzyż(e) nosić« = baiulare crucem Vulg [szyk zmienny] (28): vczinki dobre czinią wedluk przikazania bożego pocwierdzaiąc wiarę ſwoię/ krzyż ſwoy zpokorą noſſą SeklKat Q2v, K3; LubPs B3; KrowObr 11v, 63, 237v, 239v; wſzákże [Bóg] chce áby káżdy ſwoy krzyż nośił przez pracą y ćirpliwość BielKron 4; RejPos 107 marg, 289v; A coż ty krzyżem názywaſz? ábo rádſzey/ co Chriſtus przez krzyż rozumiał/ gdy gi zá ſobą noſić kazał? CzechRozm 225v, 226v [4 r.], *2; SkarŻyw 398, 399, [474]; ná káżdy dźień noſząc krzyż ſwoy/ ſámych ſię śiebie záprzawſzy chodzą zá Pánem ſwym. CzechEp 62; WerKaz 291; ArtKanc C17 [2 r.]; LatHar 308; A kto nie nośi krzyżá ſwego/ á idźie zá mną; nie może być vczniem moim. WujNT Luc 14/27, s. 161 marg; WysKaz 13; Zli też Chrześćijánie płákáć będą/ iż krzyżá y vmartwienia Iezuſowego ná ſobie nie nośili SkarKaz 5b.

»w sercu nosić« (1): Smęćił ſię áż do ſwey śmierći/ w ſercu ſwym noſząc boleśći ArtKanc E3v.

»nosić na sobie« [szyk zmienny] (42): Rozweſel myę w tych troſkach co ná ſobye noſſę. LubPs T2, L; KrowObr B2v; BibRadz I 88d marg, 100d marg; GórnDworz C8v; á on będąc ſpráwiedliwy w vmieiętnośći ſwoiey/ vſpráwiedliwi wiele ſług moich/ á złośći ich będzie nośił ná ſobie. RejPos 9v, 16v, 211, 234v, 321, 327, 342; BielSat Gv; Wſzák nie táyno wam wſzytkim żem ia zá żywotá/ Niechcąc nosić ná ſobie żadnego kłopotá HistLan E2; ták onę záboláłą á záfráſowáną myſl ná ſobie vſtáwicżnie nośi. RejZwierc 87v, 166; Niewiem przeco Koroná to ná ſobie nośi/ A s ſwych kráiow poháńcow iże nie wypłoſzy. MycPrz I C3v; CzechRozm 182, 226, 226v, *2; Ták wolał ſam zginąć/ á niſzli by lud on iemu polecony/ gniew Boży ná ſobie nośić miał. SkarŻyw 482, 25, 502; CzechEp 23, 165, 200 [2 r.], 304 [2 r.], 317; ArtKanc B6v; RybGęśli B2; WujNT 303 marg; SarnStat 190, 713, 750, 782, 898, 931; SkarKaz 5b.

»na sum(n)ieniu nosić« [szyk zmienny] (2): RejFig Cc7; A gdyżeś ſie iuż doſyć náſłuchał o pewnośći długu ſwego/ iż gi záwżdy nośiſz á vſtáwicżnie ná ſumnieniu ſwoim przed Máyeſtatem Páná ſwego/ ták iż żadna ſpráwá twoiá/ [...] nigdy tego zárownáć nie może. RejPos 248v.

»nosić w zanadrzu« (1): Wſpomniſz Pánie ná pohańbienie ſłużebnikow twoich/ ktore noſzę w zánádrzu moiem [quod fero in sinu meo] od wiela narodow możnych BibRadz Ps 88/51.

Szeregi: »nosić a cirpieć« [szyk 1:1] (2): Iákoby tho okázáć racżył/ iż tho ſkaránie ktore ty teraz nośiſz á cirpiſz ná ſobie/ sſtáło ſie tobie zá grzechy twoie. RejPos 234v, 326v.

»nosić i podejmować« (1): będźie powinná iuż od tego czáſu y ná potym Szláchtá Kśięſtw onych brzemię woiennéy wypráwy weſpółek ze wſzyſtkiémi inémi króleſtwá náſzégo poddánémi nośić y podéymowáć. SarnStat 1214.

b) Podnosić do góry, dźwigać coś; baiulere Mącz; portare Vulg [kogo, co] (16): Pozdrowion bądz nádroſſy krzyżu ſwięty/ ktorys był doſtoien noſitz krola niebieſkiégo OpecŻyw 158, 158, 160v; Drzewo iedno ſláchetne/ ſlothkie drzewo/ ſlotkie gwozdzie/ ſámoś ty tylko było godne nośić ſwiátá zapłátę KrowObr 162; Był theż w Arkádyiey Atlás cżłowiek wyſokiego rozumu/ ktory Aſtronomią/ tho ieſt/ bieg ſpraw niebieſkich/ wynalazł/ y Greki náucżył/ dla tego máluią go z niebem á on ie noſi. BielKron 273, 18v, 82; Milo, Właſne ymie Rzymiániná yednego/ też ymię sławnego zápáśniká z Crotá/ który cáłego wołu nośił/ któregoż ná oſtátek pięścią zábił Mącz 221c, 22d; Ledwie wchorobie poſtąpić mogłá/ y zbládłą twarz/ ledwie ćienka ſzyiá nośiłá á przedſię ábo Proroká/ ábo Ewánielią wręku trzymáłá. SkarŻyw 195; WujNT Rom 11/18.

nosić czego [składnia zależna od „dostojny”] (1): O ſlodkié drzewo/ [...] tys ſám byl tego doſtoyny noſitz odkupieniá ſkarbu/ náſwiętſſą krwią przelany. OpecŻyw 158.

Przysłowie: Nie godni práwi / ći Sákrámentarze/ áby ich źiemiá noſiłá ReszPrz 66.

Zwrot: »nosić na sobie« [szyk zmienny] (3): zadek á biodra ſą tłuſte, przeto też vdy nieiako im ſą przyrownane, bowiem byłaby rzecż gruba gdyby cienki cżłonek noſił na ſobie tłuſty á miąſſzy. GlabGad F3; GórnTroas 70; GDźie cztérzy filary dom iáki ná ſobie noſzą, tám muśi bydź dom tęn mocny y trwały. SarnStat 550.

c) Obmawiać, wyszydzać; exagitare Calep [kogo] (4): A ći dwá zátym wſtáli od ſtołu mowiąc/ Y ſzydzić to z nas/ ten dobry pan/ A coż kiediby był wygrał/ dopieroćby nas był nośił. GórnDworz T2v.

Zwroty: »nosić po kolędzie« (1): Bo będzieć ſie zdáło iż cie wnet wſzyſczy chwalić y miłowáć bedą/ miedzy ſię cie pociągáć będą/ áno wierz im iż cie thák będą nośić po kolędzie/ iż ſie długo nie obacżyſz czo ſie s tobą dzieie. RejZwierc 25.

»nosić żartownie« (1): Exagito ‒ Tribuluię, czechrzſsidząc [!] noſze drgiego [!] zartownie. Calep 380b.

Szereg: »strofować i nosić« (1): A iż ſię mieyſcá tego Hebr. 1. zmianká ſtałá/ z ktorego mię też X.K. ſtrofuie y dźiwnie nośi/ tedy mu też tu krotko ná to odpowiem: aby nie mniemał iż prawdę ma: ábo żeby plác otrzymał. CzechEp 266.

a. Chodzić, lecieć, płynąć z czymś trzymając to na grzbiecie, w pysku, dziobie (o zwierzętach) [w tym: kogo, co (58)] (62): Bog osłá w proźbie wysłuchał/ Do gárncarzá go w służbę dał: V ktorego ćięſzko robił/ Glinę cegłę záwżdy noſił. BierEz L2; y dał ym dzyeſięc oſlow iż na nie wżyęly bogacztw z Eiptu y tyle oſlyc ktore by noſiły pſſenicę y chleb w drodze HistJóz E; iż nie wſzythki [pszczoły] iednę rzecż robią/ ale nie ktore kwiatki noſzą wązę zakładaią/ drugie materiją na woſk ſprawuią FalZioł IV 27d; miał bowiem Alexander Słoniow tyſiąc ktorzy złoto iego noſili [portabant] HistAl H4v, H5; RejFig Bb2; RejZwierz 115v; BielKron 458; Clitellarius equus, Podwodny kóń/ który ſumki á tłumoki nośy. Mącz 57d; Veterina animalia, Bydlętá których ku robocie vżywáyą yáko konie/ osły/ wielbłądy/ muły/ mulice którzi ná grzbiecie burdy á brzemioná noſzą. Mącz 491b, 4d, [95]a, 236d; Abowiem ten vporny Ośieł/ kiedy wędźidłá ná zęby weźmie/ y ſam ſyebie/ y tego kogo nośi/ ſzalenie zábija. SienLek 2; RejAp 140, 143; HistRzym 111; Gołębie liſty noſili. BielSpr 47v marg; Z oney ſtrugi [Helijasz] wodę pił/ krucy go żywili/ Chleb á mięſo poránu/ y wiecżor nośili. HistHel Bv; GórnTroas 67; wilcy plác y zwyćięſtwo otrzymawſzy nośili w pokoiu/ y noſzą bárány/ iáłowice CzahTr D3v; Trąd nie leći ná pole y nie nośi miodu: Lecż záwſze w vlownicy śiedźi/ pilen chłodu KlonWor 45, 56.

nosić do kogo, do czego (4): zoſtawił im też Pſá ktory Kroliki z źiemie wygrzebał á do nich nośił. BielKron 443; Vertagus, Wyborny polny pies któri ſam nośi zwierz do domu. Mącz 485c; SkarKaz 7a; KlonWor **5v.

nosić komu (10): RejAp 59; kruczy záwżdy ráno y wiecżor nośili chleb y mięſo iemu [Eliaszowi]. RejPos 81v, 127, 167, 218v; Niewie komu nośi pczołá/ Tákże y my też wſzyſcy z gołá. Kiedy kámienie kuiemy/ Niewiem komu buduiey. RejZwierc 236, 124v; SkarŻyw 51 marg, 52; KmitaSpit C6.

nosić za kim (2): WróbŻołt S6v; zá ktoremi napierwey Wielbłądy/ co noſzą wſzelkie żywnośći zá woyſkiem y rzecży woienne ſtawiáią BielSpr 54.

nosić na czym (9): Gdy zdziebłko [jaskółka] błothem oblepiwſzy iedno na drugie przylepia/ A na ſkrzidlach wodę noſi/ ktorą pokrapia aby ſie dobrze trzymało. FalZioł IV 24c; LubPs A4v; Mącz 491b; OrzQuin Q4; HistLan B2v. Cf »nosić na sobie«.

nosić w czym (1): [gołębica] wroczyla ſyą roſczką olywną wuſzczyech ſwych noſącz [!] a pokoy zyemy ukazuyącz PatKaz III 100v.

nosić dokąd [w tym: na co (4), za co (1)] (5): á ná then głos Pcżoły mu miod ná vſtá nośiły. BielKron 20v, 24v; RejAp 59; RejPos 167; Goſćiu/ ſłuchay méy rády/ ſtąp máło do dworu/ Pewnieyſza tu źwierzyná/ gdźie pełné piwnice/ Albo gdźie pſczoły noſzą miód zá okiennice. KochFr 77.

nosić skąd (2): Iáko miod pcżołká z rozmáitych kwiatkow/ Nośi/ thák ſie thy karz s cudzych przypadkow. RejZwierc 214, 269v.

nosić ile czego (1): á Páweł S. rzecże: iuſz ſześćdzieśiąt lat iáko mi ten ptak po pułbochenká co dzień nośi SkarŻyw 51.

cum inf (2): BielKron 84; A iam krokom roſkazał/ żeć będą ieść nośić. HistHel Bv.

W porównaniach (2): KlonWor **5v cf Przysłowia; RejZwierz 71 cf »z wiosny gniazdo nosić«.

W charakterystycznych połączeniach: nosić barany, brzemiona (3), burdy (2), cegłę, chleb (3), glinę, jałowice, jeść, kroliki, kwiatki, listy, mięso (2), miod (5), pszenicę, skrzynie (2), sumki, tłumoki (tłumoczki) (4), trzcinę, wodę (2), zboże, złoto, zwierz, żywność; nosić na grzbiecie (4), na skrzydłach (3), w uściech.

Przysłowia: NOśi Wilk á Wilká też/ záſię w zaiem nioſą/ Albo ſam gdzye w doł wpádnie/ álbo podtną koſą. RejZwierz 129; Wiedź też y złodziey iż wilk nośi á potym go też ponioſą RejZwierc 134.

Ták Iudaſz ná Chriſtuſá pokornego prośił: Lecż ná ſwą ſtronę iáko Wilk do láſá nośił. KlonWor **5v.

Zwroty: »gniazdo nosić« (1): Y Cedry ná Libanie twą ręką ſzczepioné. Tám wróble gniazdá noſzą [illic passeres nidificabunt Vulg Ps 103/17; tám ſie wróble gnieźdźić będą WujBib]: iodłá boćianowi/ Sárnom górá mieſzkánié ſkáłá królikowi. KochPs 155.

»nosić na sobie« (4): gdi źrzebcá dopiro one^go wzyąwſſy s páſtwiſká/ dobrzy goſpodarze oſiadáyąc/ kloc yemu włocżyć przypráwuyą/ aby ſie cyągnąć y ná ſobye ludzi noſić przyłożył y náucżył. GliczKsiąż F6v; PudłFr 20; Veterinus — Wſzelyakie zWierzeta [!] ktore skrzinie naſobie noſzą. Calep 1118b; CzahTr L3.

W przen (4): A też dla tego bo żydowie ſą oſlowie naſzy, ktorzy za nami krzeſciany noſzą kxięgi ſtarego zakonu, przez ktore doſwiadcżamy prawdy naſzey wiary WróbŻołt S6v; w iárzmie ty Litwinie przyrodzónym iáko wół chodźiſz/ álbo iákoby zniewolóna monſztukiem Szkápá Páná przyrodzónégo ná grzbiećie ſwoim nośiſz OrzQuin Q4; KochPieś 35.

Zwrot: »z wiosny gniazdo nosić« = być zapobiegliwym (1): [Gabryjel Grabowiecki] Co rozumku by náplwał/ ále go tu doſyć/ A z Wioſny iáko Gáwron/ pocżął gniazdo nośić. Więc go doſyć y w dworſtwie/ doſyć y w powadze/ Vmie wſzytko zmiarkowáć/ by funtem ná wadze. RejZwierz 71.

b. Poruszać się wprawiając równocześnie w ruch znajduące się w zasięgu przedmioty (o wietrze, wodzie); proicere Vulg [w tym: kogo, co (7)] (8): GlabGad B8; Boć wiátr co domy łamie/ inſzeyć ieſt nátury/ Co broi tym powietrzem/ noſząc ſzpetne chmury. RejWiz 149, 35v; Naviger, Co łódź nośy álbo po czym łódz chodźy. Mącz 242c; Wiátrom ſie nośić nie dáycie/ A do portu ſie pytaycie. RejZwierc Av, 159.

nosić po czym (2): A iáko proch który wicher po powietrzu nośi/ Tak ſpráwá ludzi złośćiwych wſſytká ſie roſproſſy. LubPs Bv; Nie tákći złoſliwy nie ták: ále iáko proch/ ktory noſi wicher po wierzchu źiemie [tanquam pulvis, quem proicit ventus a facie terrae]. Leop Ps 1/4.

W porównaniach (2): LubPs Bv; Leop Ps 1/4 cf nosić po czym.

c. Rzucać czymś, miotać czymś [kogo] (1): Dziećię zcżárowáne/ ktore z kolepki cżart wynośił/ y od pierśi mámki odrywał y miotał chuſtecżką ſwoią zlecżył [...] od dzieći iednego báłwierzá Piotrá/ ktore cżárt po kątách nośił/ [...] onego nieprzyiaćielá odegnał. SkarŻyw 412.

d. Przychodzić z czymś do kogoś, przynosić; afferre PolAnt [w tym: kogo, co (47)] (54): Noſſili theſz y gąſzy y thamze na they goſpodzie pyekli y warzili LibMal 1544/81; Tyryiczycy też ktorzy mieſzkáli w nim noſili ryby y wſzytki iné towáry/ á przedawáli w Ieruzálem ſynom Iudá w Sábáth. BibRadz 2.Esdr 13/6; Nośili też ſkorki kotcże/ Káſtoreum álbo Muſzkat/ y ine rzecży: bráli od nas záſię noże/ igły/ źwierćiádłá/ dzwonki BielKron 451v, 76v; Dorophoros, Poſeł który vpominki nośi. Mącz [95]a; KochFr 134.

nosić do kogo (11): Goſpodarzs kazał yem kraſzcz y do ſzyebye noſſycz y odkupił od nych wyelye rzeczy kradzionych LibMal 1553/173v, 1553/174, 1546/109v, 118; Potym Krol Fráncuſki rozgniewawſzy ſie ná Papieżá/ zá powiedział powſzytkiem Kroleſthwie/ áby żádnych pieniędzy álbo ſkárbow do Rzymá nienoſzono. BielKron 236; GórnDworz Aa5v; Strum Iv; SkarJedn 311; Abowiem iedni kubki y nacżynia złote do Moyzeſzá nośili: drudzy kámieni drogich y pereł nie żáłowáli LatHar +4; Ieſzcze zá czáſow Apoſtolſkich do cieniá Piotrá ś. z dáleká chore noſzono. SkarKaz 41b, 41b marg.

nosić komu (15): Ach moy miły młodzyeńcże yeſzcże cie dziś proſzę/ Chcieyże moy dar otrzymáć ktory ludzyem noſzę BielKom F5V; RejZwierz 100; BielKron 53, 78, 93, 451v; RejPos 81v, 192, 354v; PaprPan Gg2v; ták iſz ſię do niego wiele ich ſchodziło/ ktorzy zá żywność ktorą mu nośili/ niebieſkie potráwy z vſt iego ná ſercu bráli. SkarŻyw 249, 56, 249; ReszList 168; KmitaSpit A3v.

nosić w czym (1): potym dwie śćie Sláchćicow y inſzey Bráćiy teyże Compánijey w ſwoich ſáckách ieść im noſzą/ dobre potráwy/ chlebá/ winá/ ile kto potrzebuie dawáią ReszList 168.

nosić dokąd [w tym: na co (2), w co (2), „tu'' (1)] (5): GórnDworz Aa5v; RejPos 81v; Kto rázem wlecże do kuchnie/ Rad potym ná vkrop dmuchnie. Ia rádzę noś thu po troſze/ Bo tu ſporo giną groſze. RejZwierc 237v; SkarŻyw 249; a teſzyem wyedluk decretu pyęnądzę otdawal y wdom noſzyel Pánu Garczynſkemu ZapKościer 1584/49.

nosić skąd (1): Iuż po ſtronach wielkie głody y ſiła pieniędzy Noſzą ludzie ze wſzytkich ſtron iuż w poczętey nędzy RejJóz L6v.

nosić ile czego (1): Item powyadalyſz goſpodarzs kazal do ſzyebye noſzicz kradzione rzeczy y yemv yſch nyewyelye noſzil kazali bill zdomu precz przed dwyema nyedzielamy. LibMal 1553/174.

W przen (3): RejJóz L6v; západł w zazdrość człowiek płóny/ Nieſpráwiedliwość nosi/ kłam vrodźi/ Dół pod kim kopa/ á ſam weń vgodźi. KochPs 10.

Przysłowie: A nie poſyłam/ powiáda/ poſłow na dyſputácyą y gadánie/ iedno ná przyięćie tego wſzytkiego/ co Papieſz około wiáry poſtánowi. Bo kto do Słońcá świátło nośić ma? SkarJedn 311.

Przen: Przynosić wieści (także plotki), przychodzić z poselstwem; afferre Mącz; carpere, detrectare, lacerare, mordere, obloqui, obtrectare, vellicare Cn [co] (17):

nosić od kogo (2): á to gdy w poſelſtwie iezdził do Grekow Antenor/ iáko go ważyli/ álbo iáką odpowiedź od nich nośił BielKron 59v. Cf nosić od kogo do kogo.

nosić od kogo do kogo (1): GórnDworz Cc5 cf »nosić poselstwo«.

nosić komu (3): OpecŻyw 147; Pater patratus, Nayſtárſzy miedzy kapłáńſtwem w Rzimie/ którego był vrząd odpowiedź nośić nieprziyacielóm. Mącz 283c; MOwiłem ći/ nie noś mi tych fráſzek/ [...] Bo fráſzek/ iáko ſam wiéſz/ mam ſpotrzebę domá KochFr 56.

nosić dokąd (1): śmieią ſię przewozić do ſtolice Piotrowey/ do kośćiołá przodkuiącego/ z ktorego iedność kápłańſka poſzłá/ y tám liſty odſzcżepieńcow y niezbożnych nośić. SkarJedn 104.

Zwroty: »nowiny (a. nowinki) nosić« [szyk zmienny] (7): alie czo ſczie Za łiudzye/ aċ wdzicżnij goſczie Znacż jż nięznaſſeij krajny Noſſącz tak dobre nowiny RejKup p7v; Famigero, Nowiny noſzę. Mącz 117c, 117c; Nád to moy Dworzánin/ niechay nie będzie wſzethecżny/ niechay nowinek nie nośi/ niechay oſſtrożnie mowi GórnDworz K6v, Gg6v; Cżárt ná kazánie nowiny nośi. SkarŻyw 546 marg; Nie ma też być [żona] świegotliwa/ nie ma ſię po goſpodách tułáć/ wieśći á nowin nośić WerKaz 290.

»orędzie nosić« (1): Tedys mi dobré orędzié noſil gdys mi rzékl: Pán s tobą OpecŻyw 147.

»nosić poselstwo« (2): owa proſto/ ſámá oná przed wiergiem ſławá/ nośiłá od niego do niey poſelſtwo GórnDworz Cc5; KochPs 154.

»wieści nosić« = rumores afferre Mącz (4): Máią być ſtátecżni wſzyſcy: By w nich nie był ſmyſł niewieśći/ Ktore rády noſzą wieśći. BierEz O3; Qui de me rumores afferuntur, Co zá wieśći o mnie noſzą/ co o mnie mówią. Mącz 360b; WerKaz 290; Tákże też Báby/ rzkomo mendicatum chodzą: Ták vcżćiwe mężátki y pánienki zwodzą. (marg) Anicularum/ maleficia. (–) Cżáruią y lekuią/ wrożą/ wieśći noſzą/ Stadło łącżą: á w rzecży o iáłmużnę proſzą. KlonWor 50.

e. Obnosić w procesji celem oddania czci i hołdu [w tym: kogo, co (5)] (6): Błądzą nic niewiedząc/ ći co drzewiáne báłwány noſzą/ y modlą ſie Bogu ktory zbáwić nie może. CzechRozm 7, 264v.

Szeregi: »nosić i całować« (1): Gdy [X.K.] przed báłwány klękáiąc/ ony noſząc y cáłuiąc/ ſam ieſzcże przećiw ſobie dekret duchá Bożego obwoływa mowiąc. Niech im podobni będą ći co ie dźiáłáią y co w nich vfáią CzechEp 86.

»nosić i chwalić« (1): Ieſtći też iáwne poháńbienie Wiecżerzey Páńſkiey/ gdy chleb noſzą y chwalą/ gdy chleb on ku inſzemu á práwie przećiwnemu vſtáwie Páńſkiey vżywániu álbo ſpráwie obracáią. WujJudConf 241.

»nosić i (albo) podnosić« (2): Przed Sákrámentem też iáko to ieſt przed ćiáłem Páńſkim/ gdy go noſzono/ álbo podnoſzono/ Sbiſzek Kárdynał vpadał OrzList e2; gdy ono przyidźie święto ich/ ktore ćiáłem Bożym názywáią/ ono ćiáło wſtáwiwſzy w kładkę śrebrną ábo złotą/ ktorą monſtráncyą zowią/ onemu kádzą/ noſząc y podnoſząc ie: przed nim vpádáią CzechEp 191.

f. Znosić do siebie, brać, dostawać od kogoś [co od kogo] (2): Kko [!] by czo od cziebie noſył A boga za czie nieproſył RejKup 17.

2. Powodować przemieszczanie czegoś za pomocą zwierząt jucznych, wozić; afferre PolAnt [co] (12): A gdy gdzie drogę cżynił/ wśiadł ná oſłá nachudſzego wdomu: á ogłowi/ miáſto vzdy vżywał: á ſkorę báránią/ miáſto śiodłá kładł: w worku tylo kśięgi piſmá S. noſząc ná obu ſtronách. SkarŻyw 212.

nosić na czym (9): wźiąłem theż s ſobą Wielbłądow kilko/ ná ktkorych zwykli kupie nośić BielKron 456, 11, 165v, 282v; Hippopera, Sumki álbo yáki ynſzy tłumoczek który ná koniech noſzą. Mącz 156c; BielSat L3v; Dźiał Turcy nie wożą ná kołách iáko v nas/ ále ie noſzą ná Wielbłądźiech rozebráwſzy ie ná ſztuki BielSpr 55; BielSjem 26; GrabPospR M3v.

nosić dokąd [w tym: do czego (2), ku czemu (1)] (3): á kłádąc ná oſły brzemioná/ winá/ iágod/ fig/ y wſzytkich inych potrzeb/ noſili w Sábáth do Ieruzálem BibRadz 2.Esdr 13/15; Záſię ná koniech przez ſkáły kupie noſzą ku Genuiey álbo ku Mediolanu. BielKron 282v; BudBib 2.Esdr 13/15.

3. Mieć coś przy sobie, na sobie lub w sobie; gestare Mącz, Calag, Modrz, JanStat, Cn; portare, tenere Vulg, PolAnt; gerere Modrz; deferre JanStat; ducere Vulg; ferre PolAnt; portitare Cn [co] (610): Dziátki téż żydowſkié noſſątz rozgi oliwné przed nijm ijdątz ſpiewaly OpecŻyw 71v, 102v, 149; TarDuch C3; [Dyjogenes] kaletkę miał miaſto komory, a palczat lepak noſił dla podpierania ciała, z ktorim zawſze chodził podpieraięci ſie BielŻyw 70; LibMal 1547/128; LudWieś A3v [2 r.]; TV ieſt modlitwá przećiwko krzyżowi/ kthory záwżdy wierni nośić muſzą dla wyznánia wiáry ſwoiey. LubPs B3; GroicPorz m3v, pp4; KrowObr 119; RejWiz 41v; A miał Aſá w woyſku ſwoim/ thych co Tarcż nośili y włocżnią/ z ludu Iudſkiego po trzy kroć ſto tyſiąc. Leop 2.Par 14/8, 1.Par 12/8, 2.Par 14/8; GDy hufiec Bábilońſki/ z bitwy mu był vciekł/ Ten Hetmány w niewieſcie ſuknie potym oblekł. Broniey we wſzytkiey ziemi nośić im zákazał RejZwierz 33v; Namilſzy moy ieſth iáko ſnopek mirrhy/ ktory noſzę między pierſiámi memi [inter ubera commorabitur]. BibRadz Cant 1/12, Lev 15/10, 1.Par 12/24; Wyrzekſzy tho/ wyrwáłá [Dydo] noż ktory ná to nośiłá táiemnie/ zábiłá ſie im BielKron 75v, 20, 27, 185, 259v, 329v, 450v; Pugillaris, Woskowe álbo kámienne xiąſzki które dla nácechowánia pámięći nośimy. Mącz 330a, 58a, 93d, 122a, 241b, [274]a (10); Pálmy znák zwycięſtwá/ kthore nośili zá ſtárych cżáſow krolowie álbo hetmáni po zwycięſtwiech ſwoich. RejAp 68; BiałKat 56; RejZwierc 42, 67v; Mieli też to [Rzymianie] w obycżáiu záwżdy/ iż wielkość motyk á rydłow nośili BielSpr 7, 51v; Noſili łuk [Armati arcu] BibRadz 1.Par 12/2; niech ſię też ruſzą rycerze/ ktorzy noſzą tarcż/ y Ludimowie ktorzy noſzą á ćiągną łuk [apprehendentes scutum et Ludim apprehendentes [...] arcum]. BudBib Ier 46/9, Ez 38/3[4], 4[5], Soph 1/11; BudNT Luc 10/4; CzechRozm 189v, 234, 246, 254v; ModrzBaz 63v; SkarJedn 262; Oczko 18: Calag 311a; Iáko gdy Pan Bog prorokom ſwoim roſkázował: [...] Hieremiaſzowi/ áby okowy drzewiáne y żelázne nośił/ á wołáł/ y ſtráſzył ludzie do pokuty SkarŻyw 32; táiemnie [święta] oſtry powroz ná ćiele gołym nośiłá SkarŻyw 580, 312, 413, 509; Dźiwna rzecz iáko ćiężko czczą nośić kálétę KochFr 43, 89; BielSen 6; BielSjem 22; Calep 146a, 798a; Nie nośćieſz mieſzká/ áni táiſtry/ áni botow: á żadnego w drodze nie pozdrawiayćie [Nolite portare sacculum neque peram neque calceamenta] WujNT Luc 10/4, Ioann 12/6, Rom 13/4; SarnStat 233, 499, 500; Nie tobie ten liſt ſłuży bráćie co go nośiſz: Y nie ſłuſznie iáłmużny ná to piſmo prośiſz. KlonWor 54, 36 [2 r.], 46, 75.

nosić na kogo, na co [= przeciw komu] (5): RejRozpr F3; Przeſtań zwodzić bárzo proſzę/ Widziſz co ia ná cię noſzę (marg) Tu vkaże krzyż w kiju. (–) BielKom D3; RejWiz 91; gdźie ſię złość ná głowę złego obráca: że ſię zły miecżem ſwym/ ktory ná kogo inſzego nośił/ przebija: iáko tego ſam zły Saul ná ſobie też doznał. CzechEp 9, WyprPl A3v.

nosić pod czym (2): przeto wyiąwſzy noż ktory táiemnie nośiłá pod ſzátámi/ zábiłá ſie im przed wſzytkimi ſámá. BielKron 104v; Mącz 223b.

nosić z kim (1): OpecŻyw 146v cf W przen.

nosić na kim, na czym (30): Rzekł wilk wolę ia chudym być: Niż wrzećiądz ná ſzyi nośić. Więc przeto bych ſie náiadał/ W táką bych ſie niewolą dał BierEz R2; Torques, obrącz czo na sshygy noszhą, aureus circulus, a collo pendens usque ad pectus BartBydg 161; RejPs 58, 207v; Noſzą iákieś tablicżki/ á gałki ná ſznurze/ A krzyżyki miewáią drudzy ná kápturze. RejWiz 161, 38v; BibRadz II 77a marg; RejPos C4v, [290]v, 326v [2 r.], 339v; CzechEp 100; KochFr 64; Succollo ‒ Na ſzy noſzę. Calep 1024b, 443a; KołakSzczęśl B3; WujNT 97, 382; SkarKaz 700a. Cf »nosić na sobie«.

nosić przy kim, przy czym (8): A krol grecki dobywszy tasaka ostrego, Ktory zawsze przy poszwach nosił miecza swego KochMon 28; KochDz 107. Cf »nosić przy sobie«,

nosić w czym (35): BielŻyw 15; RejPs 61, 182v; MurzHist M; LubPs A3v, ee2; RejFig Ce7; Cistellatrix, Krámarká króbczána co w króbce ſwóy kram nośi. Mącz 54d, 54d; BielSpr 49, 53; SkarŻyw 4, 14; CzechEp 244; KochFr 100; BielSen 7; KmitaPsal A2; WujNT 1.Cor 6/20. Cf W przen »w głowie nosić«, »w sercu nosić«.

W charakterystycznych połączeniach: nosić apostolskie listy, arkabuzy, bibliją, broń (3), cepy, chorągwie, cirniową koronę (2), ewanjeliją, kaletę, kij (3), klucz(yk) (3), kord(zik) (3), kosę, kram, krzyż, książki (księgi) (6), laskę (5), laternę, łuk (2), miecz(e) (10), mieszek (3), motyczkę, noż (2), obrącz, paciorki (3), palczat, pawężę, powroz, procę, psałterz (żołtarz) (4), puszkę, rozgi (roszczki) (4), rusznicę, sajdak (sahajdak) (2), strzałkę, strzelbę, śrebro, tabliczki, tarcz(ę) (6), trcinę, wacek, worki, znaki krolewskie; nosić tajemnie; nosić na czele, na piersiach (2), na szyji (3); w krobce nosić.

Zwroty: »ku pamięci nosić« (1): Ten Demetryus zwykł był z śrebrá odlewác kſztałty onego zacnego koſćiołá Dyány/ y przedawac ie ludziom iż ie ſobie na pierśiách ku pámięći nośili BibRadz II 77a marg.

»u pasa (a. pasów); za pasem nosić« [szyk zmienny] (2; 1): Sam zá páſem na ſwoy grzbyet práwie then kiy nośi RejWiz 91; Też ná potrzeby chodząc dworowe przed namioty/ áby vkopał dołek w zyemi/ á zakrył niecżyſtość ſwoię/ dla chędogośći mieyſcá/ noſząc motycżkę v paſa. BielKron 36v; CzechEp 79.

»w ręku (a. rękach), w prawicy; na ręku (a. rękach, a. ręce) nosić« [szyk zmienny] (14:1; 6): ktorziby ieſſcże niebyli w manżelſtwie/ aby do Ieruzalem do koſciola prziſſli/ każdy noſſątz láſkę w ręku. OpecŻyw 4v, 4v, 5; TarDuch [C4]; Ktoby tego zołtarzá zátrudniony niemogł mowić/ tedy tákowy tzłowiek/ then zołtarz/ álbo przynamniey paćiorki iákie ma ná ſwoiey ręce nośić/ y záwieśić. KrowObr 156, 156v [2 r.], 157v [2 r.]; RejWiz 82v, 142v; BielKron 98v; Enchiridion, Rękoyeść/ álbo co ynſzego/ co ſie w ręku nośi Mącz 103c, 188c; StryjKron 667; KochJez A3; LatHar 354; SkarKaz 610a. Cf W przen »nosić wagę w rękach«.

»nosić na sobie« (10): Azápi/ kthorzy ná ſobie noſzą iákoby niecki drewniáne powlecżone ſkorą dla ogniá/ ći napierwey idą ku ſzturmu BielKron 316; RejZwierc 152v. Cf W przen »obraz [czyj] nosić«.

»nosić przy sobie« [szyk zmienny] (6): KrowObr 67v; RejZwierc 196; A co iedno przyſtoi cnym przy ſobie nosić/ To wſzytko Latycżyńſcy záwſze s ſobą máią PaprPan S4; Wtym on powroſkow ktore nośił przy ſobie/ dobywſzy/ pocżął ią bić y śiec SkarŻyw 462; Ewánielią zawżdy przy ſobie nośił. SkarŻyw 520 marg, 520.

»nosić z sobą« [szyk zmienny] (14): Małż śię pokornie pokłonił/ [...] Miły Pánie rácż mi to dáć/ By^m w ſwy^m do^mv záwżdj mogł trwáć: Choćia bych ſpał álbo chodził/ Bych go záwżdy z ſobą nośił. BierEz P3v; BielŻyw 17; RejKup i8; Ano gdy wyſyłał [Pan Krystus] Apoſtoły ná kazánye/ zákazał im/ áby nye nośili z ſobą workow álbo myeſzkow/ áni pyenyędzy KromRozm II y; GliczKsiąż H4; HistRzym 65v; RejZwierc 67v; Ci Kozacy ktorzy przed Ceſarzem pierwey kilkim dni iádą ná ſwą ſzkodę woiowáć/ noſzą z ſobą w worecżkách mięſo drobne ſiekáne BielSpr 53, 53 [2 r.]; StryjKron 250; Rzepy wędzonéy będźieſz miał puł ćwierći doſyć/ Możeſz ią ták miáſto fig zſobą záwſze nośić. WyprPl C2; LatHar 587; WujNT przedm 2.

»w zanadrzu (a. zanadrach), zanadry nosić« = in sinu gerere Mącz [szyk zmienny] (3:1): RejKup k4v; Mącz 144d; A pátrz bábá zdechła iuż nápoły/ będzye nośiłá pieniędzy máchárzynę w zánádrzu/ á nie ruſzy ich by miáłá zdechnąć od głodu RejZwierc 66; Niech ſię piſmem iáko chcą zdobią/ niech Ewángeliją ná cżele wiążą/ niech Apoſtolſkie Liſty w zanádrách noſzą/ niech CHRYſtuſá wſpomináią/ niech ſię y chrzcżą ReszPrz 99.

W przen (136): ijżbychom s toba [!] twégo ſyna rany noſili/ abyſmy od krzyża nie odſtępowali/ aliżbyſmy przed byli zranienij. OpecŻyw 146v; odpowiedział, wſzitkie ſwe dobre rzecży z ſobą noſzę, noſił ie iſcie w pierſiach ſwoich nie widome. BielŻyw 15; PRáwem blogoſláwieńſtwem to ieſt błogoſláwiony człek/ ktory noſi boiazń bożą przed oczymá ſwemi RejPs 167; RAcz mię wyzwolić [...] od człowieka zuchwale złoſćiwego/ ktory nie ſluſſne^go nienoſi námyſli ſwoiey iedno vmyſl iego záwżdy ſie ſćiąga ku roſtyrkowi. RejPs 207v, 58, 61, 166v, 182v; RejKup v2v; Maſz s ſobą wſzędźie nośic náukę niebieſką/ iaſnie ią wyznawaiąc/ i do oſtatnié^go iéi tchnieniá broniąc MurzHist H3, M; Praca ſpráwiedliwego/ żywot mu przynośi/ Przewrotny ſwe dochody/ ku ſwey ſtrácie nośi BielKom B7, C2; GliczKsiąż P6v; LubPs A3v; GórnDworz M7v; Tu iuż powiedzyał im Pan wſzytkę wádę ich/ y ſkąd ią máią/ y ná cżym ią noſzą. RejPos 327, C4v, 285, 286v, 290v, 326v; Náturá náſzá ieſt goła tablicá/ Co ná niey piſzą to nośi nędznicá. RejZwierc 221, 67v, 112, 152, 156v, 196; ModrzBaz 96; KochPs 140; Wypuść mię Pánie z ćiáłá tego/ wtym pokoiu/ ktory mam/ ktory noſzę. SkarŻyw 113; W iedzeniu ná poſpolitych z bráćią potrawách przeſtáiąc/ żadney oſobliwośći nieużywał: á weſołą twarz noſząc y ſkáżdym ſie vmawiáiąc SkarŻyw 462, 3, 4 [2 r.], 113, 120, 166; tylko ty obiemá rękomá nád námi chciey pánowáć/ w iedney Miecz/ w drugiey łáſkę záwżdy noſząc/ (marg) Decius, Altera manu frameam altera gratiam gestans. (‒) StryjKron 667; CzechEp 9, 100, 244; KochJez A3; chceſz mię miáry w żyćiu Náuczyć/ á ſam/ xięże/ nośiś [!] dyabłá w kryćiu. KochFr 100; O głupi Midá/ widźiſz/ że nietylko vſzy/ Ale y rozum ośli nośiſz przy ſwéy duſzy. KochDz 107; BielSen 7; KochPieś 22; Niechay trwa długo wiek od Bogá dány/ Ktory w ſwych pierśiách nośi nápiſány KmitaPsal A2v; Zem podeyźrzána Oycu: mam lékárſtwo wielkié: Cáłé ſumniénié nośić/ ná przypádki wſzelkié. ZawJeft 22; ActReg 161; Lugeo – Płaczę, ſmętek noſze. Calep 616b; LatHar 587, 668; KołakSzczęśl B3; WujNT l.Cor 6/20; PowodPr 44; ktorzy wiedzą iż y rádá/ y woyná y zwyćięſtwo/ y káżde poſtępki w ręku ſwoich P. Bog nośi: á cżyni wedle woley ſwoiey SkarKaz 610a; Y tychći ia nie lubię/ któré fárbowány Wſtyd noſzą/ w złoté ſłówká ſtucznie zákowány GosłCast 33; SkarKazSej 690a, 700a.

W charakterystycznych połączeniach: nosić bojaźń (Bożą) (2), cnotę (2), gniew (3), imię (Pana, Jezus, święte) (9), łaskę, miecz (6), miłość, naukę, nienawiść, poćciwość, przyrodzenie (2), rany (3), rozum, skażenie, skryty ogień, sławę, smutek, szczęście, umartwienie Pana Jezusa, waśń, zmazę; na myśli nosić, przy duszy, w garści, w piersiach, w ustach, w wargach.

Przysłowie: Lecż zazdrośćiwy Smok/ ktory mniema áby świát wſzyſtek w gárśći nośił/ á przyćiſnąć do złego mogł SkarŻyw 14.

Zwroty: »dług nosić« = mieć na sobie jakieś dziedzictwo, obciążenie; tu o konieczności śmierci (1): Iednáki dług nośimy/ wſzytkich śmierć wyzobie/ Co mnie dziś iutro tobie/ rozmyſl káżdy ſobie. WisznTr 8.

»w głowie nosić« = pamiętać (1): Bo y w wielkich rzecżách dla tego Formularze ſą/ áby cżłowiek wſzyſtkiego w głowie nie nośił GostGosp 1.

»klucz nosić [od czego]« = mieć prawo rozstrzygania, znać się (1): Nie obiecałemći ia wam powiádáć o rzeczách wyſokich/ w głębokiéy Teologiéy zámkniónych: od których ty Kśięże Doktorze klucz ná ten czás będąc Adminiſtratore^m w Przemyſkim Biſkupſtwie/ w niebytnośći Biſkupiéy/ nośiſz. OrzQuin M.

»obraz [czyj] nosić« [w tym: na sobie (8)] [szyk zmienny] (16): RejPos 252v; A iáko nośiliſmy obraz [człowieka] ziemſkie^go/ ponieśiem obraz y niebieſkie^go [Et sicut portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem caelestis]. BudNT 1.Cor 15/49 [przekład tego samego tekstu WujNT, SkarKaz 349a [2 r.]]; Rozumiey iáko ſię wtym kocháłá/ iſz v ludzi iáko grzeſznicá wzgárdzoną byłá/ chcąc Chryſtuſow obraz/ ktory miedzy łotry policżony był/ ná ſobie noſić SkarŻyw 185, 372; WujNT przedm 14 [2 r.], 1.Cor 15/49 [2 r.]; ále pádni ná źiemię á day cześć Troycy ś. á żyi cnotliwie/ obraz iey ná ſobie wedle zakonu Chrześćijáńſkiego noſząc SkarKaz 277b; Niech nośim ná ſobie obraz dobroći y miłośierdźia twego/ ábyſmy tobie podobni byli/ dobrze czyniąc wſzytkim ktorym możem. SkarKaz 280b, 274b, 278a, 349a [3 r.]; Bo nie ták właſnego P. Bogu nie ieſt/ iáko ludźiom wſzytkim dobrze czynić, y kto táki ieſt/ bozkie náśládowánie y obraz ná ſobie nośi. SkarKazSej 665a.

»w sercu, na sercu nosić« = in corde habere Pol Ant [szyk zmienny] (16:1): Tę koronę panna náſwiętſſá nad náwyſſé zaſlużyla/ bo ſie s Kryſtuſem na gorze Kalwarié cirpietz męki wielkié ij boleſci wydala gdzie miecż boleſci w ſwym ſertzu noſila OpecŻyw 188; OpecŻywPrzedm C3; Ano táki káżdy z nas/ ſtanu pocżćiwego/ Ma być/ á w ſercu nośić/ záwżdy Páná ſwego. RejZwierz 113; BibRadz Lev 19/17; Trzecie pomni/ abyś ſłuchał cżego ſłucháć maſz/ á nic nigdy pokrytego nie nośił ná ſercu ſwoim. RejPos 339v, 108v, 172v, 179v; A znáiąc żem zgrzeſzyłá poydę łáſki prośić/ Iżby więcey nie racżył w ſercu gniewu nośić HistLan Dv; KochPs 96; SkarŻyw 4, 283, 362, 440, 452; LatHar 467; Bo iedni ſą ktorzy ná kśiężą y ſtan duchowny waśń głęboką w ſercu noſzą. SkarKazSej 694a.

»nosić na sobie« [szyk zmienny] (8): [niewinna duszyca] Cirpi głod przyrodzony pocżćiwey náuki/ [...] Gdyż oná [dusza] iáko goła tablicá ſie rodzi/ A to nośi ná ſobie co do niey przychodzi. RejWiz 171v; Słowo to człowiek doſyć znacznie okázuie/ iż thu nie tylko/ o Duſzy mowi/ gdyſz cáły człowiek w ſwey doſkonáłoſci Boską zacność noſił ná ſobie. BibRadz I 1d marg; RejAp 122v; RejPos 63, 337v; SkarŻyw 211; Ale ſię duſzą zowie/ gdy rzeczy źiemſkie y ty z bydłem rowne zabáwy/ o żyćiu y dobrym ná tym świećie mieniu/ ná ſobie nośi/ bez ktorych też być w tym żywoćie nie możem. SkarKaz 85a; my co ſie rodźimy/ Część dobrégo/ dwie złégo ná ſobie nośimy. GosłCast 36.

»nosić w sobie« [szyk zmienny] (10): Káżdy ſnich noſi wſobie podobieńſtwo ſrogie^go lwá/ ktory łupem żyw RejPs 22v; RejPos 63, 285v [3 r.], 286v, [290]; RejZwierc 155; żeſmy iuż wſzyſcy z rodzáiu ſwego/ odwroceni ſą od dobrego/ á pochopni y ſkłonni ku złośći [...] noſząc w ſobie wzgárdę/ y nieprzyiaźń á gniew/ przećiwko Bogu ſtworzyćielowi ſwemu. WujJudConf 63; SkarKaz 85a.

»świadka nosić« (1): Nocte diesque suum gestare in pectore testem, Iuvenalis, W nocy y we dnie ſwego świadká nośić Mącz 285d.

peryfr. »nosić wagę w rękach« = być sprawiedliwym (3): bo oni [sędziowie] noſzą wagę w rękach [sed gestant stateram in manibus JanStat 643]/ którą ná ſzalách záwieśiwſzy iednoſtáynie/ áby w rozumieniu y czyniéniu ſkazánia ſámégo Bogá przed oczymá máiąc/ ſławy ſwéy nie zápámiętáli SarnStat 158 [idem (2)] 789, 795.

»żałobę nosić« (1): Y Iákob wnęk iego tákiey troſki z ſynámi vżył/ á zwłaſzczá z Iozephem/ po ktorym áż do śmierći żáłobę nośić chćiał SkarKaz 45a.

a. Mieć coś przy sobie w celach leczniczych, magicznych, celem uzyskania korzyści duchowych lub materialnych, celem uniknięcia czegoś złego [co] (62): Ma [Piwonija] mocz dziwną naprzeciwko ſwiętego walantego niemocz. A tho gdy ią then cżłowiek będzie noſił FalZioł I 97c; Gnoy wilcży takieſz y krew na kolikę barzo pomaga. Ząb iego y paznokty dla chorych ocżu dobrze noſić. FalZioł IV 12c, IV 24d, 53a, 57c, V 63v [2 r.]; Amátiſt vskramia mocnoſć wina/ á nie dopuſzcża tego kto gi noſi s pámięći odchodzić HistAl G3; KrowObr 68v; SienLek 58v [2 r.]; HistRzym 62 [2 r.]; Oczko 17.

nosić u czego (1): A kto gi [kamień topazyjon] noſić będzie v lewego ramienia/ tedy na wielkim zebraniu nicz nie da/ tem kamieniem krowki y inſze chrobacztwo/ y grady od owoczow oddalony będą/ y cieleſne zapalenie gaſi. FalZioł IV 58d.

nosić na czym (4): FalZioł IV 36b; Korzeń y náśienie z piwowoniey [!]/ z iemiołem dębowym/ y wroble proſo w woreczku záſzywſzy/ dobrze ná ſzyi nośić/ komu Boża kaźń bywa. SienLek 60; Pierśćień miał thę moc/ że ktożkolwiek go ná pálcu nośił/ miał łáſkę od wſzyſthkich/ thak że cożkolwick żądał od nich wſzyſtko odzierżał. HistRzym 61, 61.

nosić w czym (3): á tę mocz ma ten kamień: Ieſtli kto vſta wymywſzy będzie gi noſił w vſciech: iż może przyſzłe rzecży przepowiadać FalZioł IV 50d, IV 54a. Cf »w ręku nosić«.

W charakterystycznych połączeniach: dobrze nosić (3), zawżdy; nosić u lewego ramienia, na palcu, na piersiach (2), na szyji (2), w uściech.

Zwroty: »w ręku nosić« (1): W Ręku noſić nieczo wonnego ieſt rzecż pożytecżna FalZioł V 63.

»nosić u siebie« (1): [to ziele] ma moc właſną iadowitość s cżłowieka wymiatać/ gdyby ie kto vſiebie noſił/ truciny ani babich cżar nietrzeba ſie bać. FalZioł I 112b.

»z sobą nosić« (4): FalZioł I 102d; Nie ſtáło ſie to moią mocą/ ále mocą iednego kámieniá ktory záwſze z ſobą noſzę HistRzym 111, 66, 111.

»przy sobie nosić« [szyk zmienny] (31): Powiada pandecta/ gdy ktory cżłowiek noſi przy ſobie koſatzietz: taki nigdy nie wpadnie w niemotz kurcżową/ ani w wielkie płynienie krwie FalZioł I 4a; Vſzi też iey [mulicy] gdy niewiaſta przi ſobie noſi/ nigdy pocżąć nie może. FalZioł IV 12d; iż ieſtliby kto nalazł Iaſpis zielony/ á wnim by był krzyż/ thedy ma taką mocz iże ktoby gi przy ſobie noſił/ thedy takowy nie może nigdy vtonąć. FalZioł IV 54d, I 64a, 127b, 135d, IV 19d, 47a (19); Powyada yſz doſtacz drzewa kthore wmrowiſku roſzczie y ſtegoſch drzewa vczinycz klyn a wwoſz gdziekolwyek wbicz, cząſzcz go theſz prziiſobye noſſicz. LibMal 1549/149; SeklKat Z; RejKup aa8; Záſtąpił mu Prorok y rádził áby s ſobą nie brał Izráelitow/ bo s ſobą nośili boſzki modlárſkie/ áby im dáli zwycięſtwo. BielKron 87, 258v, 371, 464; Gdy Brzemienna ięmioło dębowe przy ſobie nośi/ lekko porodźi. SienLek 59v, 60, 111, 157v, 158v.

W przen (5): Będzieſzli też ná pierſiách to ieſt w ſercu/ nośił ſponki nádzieie/ tedy to co pomyſliſz mieć/ będzieſz miał HistRzym 65; Ale chceſzli áby ćie ten ogień nie obráźił/ muśiſz nośić kámień/ to ieſt páná náſzego Iezu Kryſtá w ſercu ſwym HistRzym 111v, 66, 69v, 111v.

b. Mieć coś na sobie, być ubranym w coś; gerere Mącz, Cn; ferre Modrz, PolAnt; portare HistAl, Pol Ant; induere, vestiri Vulg; deferre JanStat; ornari Modrz; velari Cn [w tym: co (153)] (157): A ta pani ſlicżnie chodzi Noſi ſukienkę od zieleni Ieſzcże pani ſlicżnie chodzi Noſi paſek okowany [...] Noſi cżepek od biſioru Noſi botki ſznurowane Noſi kołnierz w kwiat rożany Noſi kaplerz fałdowany LudWieś A3v; HistAl G4v; GliczKsiąż H8v; Czemu Mniſzy chodzą w kápicách/ w trepkách/ w powroziech/ koſzul nienoſzą KrowObr 133; BibRadz 1.Reg 22/18; LAponowie lud dziki/ wzroſtu ſą śrzedniego/ z łukiem á z ſtrzáłámi záwżdy/ ſuknie noſzą ćiáſne/ źimie chodzą w kożuchách długich dla wielkiego źimná. BielKron 294v; Noſzą ći zakonnicy białłe płaſzcże á ná nich krzyżyki cżarne BielKron 346; Flaminium, Bart/ Zasloná álbo velum álbo nieyáki rąbek który przed czáſy/ Rzimski Fraucimer nośił. Mącz 130d; Infulatus, Który infułę nośy. Mącz 170b, 84b, 199c, 295a, 364c, 426c; BudBib Esth 14/15; ModrzBaz 109v; tego oſtrzégáiąc/ áby ći co tę wodę ná głowę puſzczáią/ mieli ią w zawoiu: nie mówię o ówym/ co go bezecni pogáńcy noſzą Oczko 16v; Siedm lat máiąc/ włośienicę nośić pocżęłá: ktorey aſz do śmierći przez cały Aduent przez poſt wielki/ ná ſuche dni/ w Wigilie Mátki Bożey/ y Apoſtolſkie/ y przednieyſzych świąt nie ſkładáłá. SkarŻyw 160, 472, 573; Rycerſtwo wſzyſtko zá zbroie y páncerze (Bo tego ieſzcze riſtunku w on czás Zmodź nieznáłá) iedni Zubrze/ drudzy Loſie ſkory/ Niedźwiedzie/ y Wilcze/ ácz nie wſziſtko wypráwne nośili. StryjKron 265; ReszList 163; PudłFr 35; BielRozm 10; Calep 275a; WyprPl Bv; Tám zábrania botow y trzewikow/ ktore wſzytkę nogę zákrywáią/ [...] á tu dozwala trepek/ [...] iákich ná on czás w Zydowſtwie vbodzy vżywáli/ á dziś ie Bernárdini y niektorzy inſzy Zakonnicy noſzą. WujNT 148; SarnStat 262 [2 r.]; SkarKaz 121b.

nosić na czym (16): Tę Sybillę piſzą cbodzić w cżyrwonym odzyeniu/ á ſkorę Kozłową nośić ná plecach BielKron 135, 113, 135, 261, 267v; Redimiculum, muliebre capitis ornamentum. Podobno czepiec/ tkánká toczenicá/ álbo ynſze ochędożenie które białe głowy ná głowie noſzą. Mącz 349a; Trzeći pocżet pieſzych ieſt/ ktore zowią Azappi [...] ná głowie noſzą cżerwone kiwiory/ drzewce długie y ſzáble miewáią BielSpr 51v; ten páncerz ktory ná ſobie maſz/ ná gołym ćiele pokiś żyw nośić będzieſz. SkarŻyw 166, 411; Strophium – Mętlik albo napierſien iaki na pierſiach białe głowe noſzą. Calep 1011b; ZbylPrzyg B2. Cf »nosić na sobie«.

W charakterystycznych połączeniach: nosić czapkę (3), czepek (czepiec) (2), efod, infułę, kapicę, kaplerz, kitel, kołnierz, koszule, kożuchy, pancerz (3), pasek, płaszcze (płaszczyk) (2), przyłbicę, rąbek, sukienkę (suknię) (2), welum, zasłonę, zawoje, zbroję (2).

Fraza: »jako dziś noszą« = według mody (2): Czáſem drudzy kráwcá proſſą Vczyń mi iáko dziś noſſą RejRozpr Iv; Abowiem pátrz gdy ſobie wſpomniſz ony dziwne cżuhy/ ony fálſáruchy/ ony ſtrádiotki/ [...] á drugich iuż áni zwáć áni ich ſobie roſkazáć vmie/ iedno kráwcowi porucży áby mu vcżynił iáko dziś noſzą. RejZwierc 51v.

Zwroty: »[jakie, -i, -ą] odzienie, stroj, szatę (a. szatkę), ubior nosić« = gerere vestes Mącz, Cn; ornamenta portare HistAl; mollia ferre PolAnt; ornari Modrz; indutum esse veste, vestiri Vulg; velari a. tegi veste Cn [w tym: szaty, ubiory (1)] [szyk zmienny] (7:1:16:6): RejPs 100v; Powiádáliſcie theż iż ſie niewiáſty wáſze nie przybieráią/ á iákież vbiory máią noſić gdyż ich nie máią/ á niskąd mogą mieć? HistAl K3; BielKom C; NApiſano thámże o Duchownych iáko ſye máią záchowáć/ [...] też z bronią niemáią chodźić/ ſzat koſztownych/ oſtrog pozłoćiſtych nienośić GroicPorz h2; KrowObr 106; Száthy ochędożne noſzą długo/ ſtrzegąć nágośći iákiey ćiáłá vkázáć. BielKron 259v; Też oni po żonách nie biorą żadnych poſágow/ ieſzcże iey on muſi dáć ná ſzáty/ ktore ony noſzą proſte/ długie/ nie koſztowne/ bo nigdziey nie idzie. BielKron 261; Niewiáſty Liwońſkie [...] Są hárde prożnuiące/ ſzáty/ vbiory koſztowne noſzą BielKron 437v, 201, 261v; Longas gerere vestes. Długie ſzáty nośić. Mącz 144d; Linteatus, Który płócienne odzienie nosy. Mącz 195a, 142a, 211a, 283b, 348c, 364b; Ale co wjſzliśćie widzieć Cżłowiekáli w miękkie ſzaty vbránego? Oto ktorzy miękkie ſzáty noſzą/ w domiech krolewſkich ſą. BudNT Matth 11/8; Pięć lat temu álbo ſześć/ iáko náſzi krotſze ſzáty niż poſtronni pocżęli nośić/ ták iż niewſtydzą ſię vkázowáć onych cżęśći ćiáłá/ ktore máią być zákryte. ModrzBaz 51, 19v; StryjKron 667, 707; BielSjem 23; KochFrag 49; WujNT Matth 11/8, Iac 2/3; SkarKaz 638b; Oto tá śiedźi widzę z Weneckiey dźiedźiny/ A tá záśię w tey ſzáćie z Hiſzpáńſkiey kráiny. To podobno Fráncuſká/ tá záś Niderláncki Vbior ná ſobie nośi/ czyli to Florencki? ZbylPrzyg A2; A miáſto kornefaſá bieretá piornego/ Owey táwty rozwlokłey/ vżyway dawnego Stroiu/ iáko twa mátká ná głowie nośiłá. ZbylPrzyg B2.

»nosić na sobie« [szyk zmienny] (5): RejPs 100v; Mąż leniwy ná ſwiecie/ nie będzye bogáty/ Według ſwego doſtátku/ noś ná ſobye ſzáty. BielKom C; KochFrag 49; W Polſkichći wáſze mátki ſtroiách więc chodźiły/ Nigdy one ná ſobie tego nie nośiły. ZbylPrzyg B4v, A2.

»żałobę nośić« (1): Przeto rychło idź zá mąż: coć po tey żáłobie/ Ze ią nośiſz ſurową ná ſwey młodey głowie? ZbylPrzyg B3v.

W przen (9): Deflacco, Drę/ Noſzę. Mącz 129a; ſzátę nośi Polak známięnitą/ to ieſt/ równą z ſwym Królem wolność (marg) Wolnégo Polaká ozdobá. (‒) OrzQuin P4; Bo opaſze ſzábliſkiem prętko po ſuprinie/ A ty wiem nie rad nośiſz páſá ná łyśinie. PaprPan Cc; Iż on ták wyznawał/ że Chriſtus ćiáło nośił ku zátáieniu boſtwá CzechEp 142; KochFr 7; ReszList 180; Wśiewamy ie/ [ciało]/ mowi Apoſtoł/ oſłábione/ ktore ſobą nie władnie/ nośić ie iáko drewno muśi/ ſámo ſię y beſtyom y robáctwu nie odeymie. SkarKaz 205a, 205b [2 r.].

α. Mieć coś na sobie celem ozdoby lub jako znak godności; ferre PolAnt, Modrz; gestare Modrz, Cn; infibulari PolAnt; portare Vulg; uti Modrz; gestitare Cn [co] (70): KrowObr 25v, 27v, Tt2; A przedſię miedzy temi wſzytkiemi żaden nienoſił Krolewſkiey korony/ áni w Páwłoce (odzieniu Krolewſkim) chodził/ áby w niey ſlawnym á zacnym był Leop 1.Mach 8/14; BielKron 178v [2 r.]; Corona triumphalis. Wieniec laurowy/ który ten nośył/ który triumfował á sławion był. Mącz 66a, 16c, 184d, 186a; Potym dał mu Pierśćiéń/ którégo zá wieku ſtárég^o żaden nie nośił/ iedno poczćiwy Szláchćić OrzQuin P3v; Zá pierwſzych lat nośiły náſze pánie duſzki/ Páćierze Burſztynowe/ nie Złote łáncuſzki. BielSat D2 [idem BielRozm]; Aby teſz żadnemu z ludu/ áni z ofiárownikow nie godziło ſię żadney z tych rzecży wniwecż obrácáć/ [...] ábo ſię teſz obłocżyć w ſzárłat/ ábo żeby miał nośić złoty klenot. BudBib 1.Mach 14/44, Eccli 40/5, 1.Mach 14/43; W Kártáginie/ gdy ieſzcże oná Rzecżpoſpolita w ſwey zacnośći ſtałá/ nikomu ſię niegodźiło pierśćieni nośić/ iedno temu/ ktoryby w bitwách przećiwko nieprzyiaćielowi mężnie pocżynał ModrzBaz 51; A teraz tákie cżáſy náſtáły/ iż nietylko pierśćienie/ ále y łáńcuchy ládá kto nośi ModrzBaz 51, 50v 51 [2 r.], 118v, 119 [2 r.]; ták to imię dawné RADZIWILOW pod śiedmią Tryonów ieſt ſławné/ Nie tylko z męſkiéy ále y z białéy płći ſtrony/ Które ná głowiéch ſwoich Kśiążęcé korony Y krolewſkie nośiły. KochJez [A4]v [idem] KochEpit A3; KochSob 64; BielRozm 26; Calep 590a.

nosić u czego (4): KAligułá cżwarty Ceſarz Rzymſki/ wezwány Káligułá od vbránia woiennego/ álbo też iż nośił perły v ſkorni. BielKron 141. Cf »u uszu nosić«.

nosić na kim, na czym (23): Ná głowie też Aaron nośić będzie nad cżołem ſwym bláchę z wybornego złotá/ ná kſtałt puł mieſiącá [...] áby nośił ná cżele ſwym wyſtępki kápłáńſkie BielKron 34v. Cf »nosić na głowie«, »na palcu nosić«, »na ręku nosić«, »na sobie nosić«, »na szyjej nosić«.

nosić w czym (1): gdiż ią przyrownawa lwowi/ ſmokowi/ iáſzcżorce/ á ná koniec ku świni ktora nośi złoty pierścień w nozdarzach ſwoich RejPos 175v.

W charakterystycznych połączeniach: nosić adamaszek, aksamit, bobkowe drzewo, kołtki (2), (szczyrozłotą) koronę (9), (złoty) łańcuch (łańcuszek) (6), ozdoby złote, pacierze bursztynowe (2), perły, pierścień (pierścionek) (15), złoto głów (2), sygnet, szarłat (3), wieniec (laurowy) (2), zaponę (2).

Zwroty: »na głowie nosić« [szyk zmienny] (9): KrowObr 25v, 26 żp, 26v; A márdocheus gdy wychadzał od Krolá y z dworu iego/ ſwiećił ſie w ſſatach krolewſkich/ modrych y białych/ noſząc ná głowie koronę złotą [coronam auream portans in capite] Leop Esth 8/15; BielKron 34v; Iedno ſam ich krol Abáddon/ iáko niſzey o nim nápiſano/ ten ſzcżyrozłothe korony nośi ná głowie ſwoiey. RejAp 79v, 48; BudBib Esth 14/15[16]; CzechEp 370.

»na palcu (a. palcach) nosić« [szyk zmienny] (6): Widział też błazna á on złoti pierſcien noſił na palczu y rzekł mu, ku więtſzey ci ieſt lekkoſci niz ku oſlachceniu to złoto. BielŻyw 76; KrowObr 126v, 130; Przeto Poetowie zmyſlili/ iż on [Prometeus] napirwey ludzki rodzay ſtworzył/ y ogień s kámieniá wſkrzoſáć vkazał y pierśćienie nośić ná cżwartym pálcu ku cżći ſerdecżney żyle. BielKron 23v; Annularis digitus, Pálec ná którym pierſcień noſzą Mącz 10d; RejZwierc 52.

»na ręku (a. ręce, a. rękach) nosić« [szyk zmienny] (3): KrowObr 130; obiecał [Tytus] iey [Tarpei] dáć klenoty dobre álbo noſzenie/ iáko w ten cżás nośili zápony s pierścionki ná lewey ręce/ áby mu vkazáłá fortę ná zamek BielKron 99v; Dardanium, Nieyákie ochędożenie ná ręku álbo vpominek który ná ręku noſzą. Mącz 78a.

»nosić na sobie« [szyk zmienny] (2): Poſłał mu przytym kubki złote/ y ſłużbę złotą ku piciu/ dáiąc mu moc aby w ſzárłaćie chodźił noſząc na ſobie zaponę złotą [ut haberet fibulam auream]. BibRadz 1.Mach 11/58; Tákże wſzyſcy Poſłowie/ którzy ná ten czás w Wárſzáwie/ wſzyſtkiéy Korony Polſkiéy twarz na ſobie noſzą/ vrodzóni Láchowie/ nie wiedzą co im zdrowo OrzQuin F2v.

»na szyjej nosić« (2): Monile, Klenot który ná ſziey noſzą/ kolmierz perłowy/ łańcuch. Mącz 231b; OrzQuin Y4.

»u uszu nosić« [szyk zmienny] (3): Niewiáſty ſobie ták nie cżynią tylko v vſzu noſzą tákie rzecży iáko v nas kołthki BielKron 445, 441v, 452v.

Szereg: »mieć i nosić« (1): Powiedz mi teſz o kiju/ y o pierśćieniu/ y o rękáwicach/ y o łáncuſſku/ kto wam tákowe rzetzy mieć y nośić roſkazał? KrowObr 131.

W przen (4): OrzQuin F2v, P4, Y4; A przetoſz ktoſzkolwiek będzie nośił pierśćień wiáry/ będzie miał łáſkę Bożą y miłość ludzką HistRzym 65.

Przen: Mieć fryzurę, brodę według jakiejś mody (11): [uczynki ktore Papież dobrymi zowie] Iáko ieſt/ [...] zdrewná ſobie boty vtzynić/ głowy golić/ w koſzuli niechodzić/ pleſze nośić/ ná Mſze y na Wilie pieniądze dáwáć KrowObr 61v.

Zwroty: »(wielką a. długą) brodę nosić« = barbam nutrire Mącz; promittere a. submittere barbam Cn [szyk zmienny] (3): BielŻyw 75; LAkon iedęn zacny cżłek/ długą brodę nośił/ Drugi by ią ogolił/ pilnie zá to prośił RejZwierz 28; Sic barbam nutrire, Nośić brodę/ nie dáć golić. Mącz 255b.

»długie (a. długo, a. krotkie, a. plecione) włosy nosić« [szyk zmienny] (7): Kthore Práwo około obrzynánia włoſow (piſze támże) ná ten czás było dáne/ kiedy ludźie długie włoſy nośili/ pothym kiedy krotkie włoſy poczęli nośić/tedy káwálec vchá álbo noſá miáſto włoſow vrzynáią. GroicPorz kkv, kkv; przeto y ſzáty máią białe głowy cudne białe ſwym obycżáiem: włoſy około głowy noſzą plećione ták mężowie iáko niewiáſty. BielKron 450v, 397v, 409v, 450, 452v.

c. Posiadać herb, znak, nazwisko; portare PolAnt, Vulg, JanStat; gerere, gestare Modrz [co] (103): Wſzak nieieſt w Polſztze táyna zacność herbu tego/ Ták zdawna iak y teras zá wieku náſzego. Zwłaſztzá w tych domiech ktore noſzą ty Klenoty/ Widzimy iáko náwſzem kwitną zacne cnoty. KrowObr A, 47, 238v [2 r.]; Bo z vrody/ s poſtáwy/ bá y po ſygnecye/ Znáć iż ſlácheckie znáki przy ſobie nośicie. RejWiz 127; Zacna rzecz byłá Okſza/ ále onemu/ ktorego dźielność naprzod tą Okſzą piątnowano było: ktorą ia teraz będąc nikczemny/ po dźielnych przodkow ſwoich ku háńbie więcey noſzę/ á niżli ku czći ſwey OrzRozm Q; y herby ludziom rycerſkiego ſtanu rozmáithe rozdał/ ná rycerſtwo paſał/ á ſámemu kazał noſić Lwá białłego w cżerwonym polu BielKron 325; Pruſka chorągiew nośi białego Orłá w cżyrwonym polu/ á s práwego ſkrzydłá ręká zbroyna wyćiągniona z gołym miecżem. BielKron 425v, 425 [3 r.], 463; RejAp 118, 121v, 130v, 163v [2 r.], Dd2v; SkarŻyw 75; ReszList 159, 166; WujNT 869; SarnStat 121; SkarKazSej 680a.

nosić na kim, na czym (48): KrowObr 239 [2 r.]; BibRadz Ex 28/12, 29; Sędomierſka źiemiá ná chorągwi nośi od połowice thrzy polá cżyrwone á trzy białe/ druga połowicá pole błękitne ma ze trzemi rzędmi gwiazd. BielKron 425; Klaſztor Ryczerzow żáłożył ktorzy noſzą ná płaſzcżu dwá miecże nákrzyż. BielKron 437v; OrzQuin M4v, N2; Abowiem wnet máło niżey vſłyſzyſz gdzye ſie ći podzyeią/ co opuśćiwſzy Páná ſwego boią ſie cżłowieká/ á noſzą piątno iego ná cżołach ná ſwoich. RejAp 121, 118 [4 r.], 121v 122, 167v, 183v, Dd3v; RejPos 252v, 253v; WujJud 52; BudNT Gal 6/19[17]; gozdz krzyżá iego [Chrystusa] Ceſarze ná koronách noſzą/ á Arryánowie/ mocy iemu vwłocżą. SkarŻyw 398, 160, 584; CzechEp 60, 65, 407; Stąd z dawná ná Chorągwi ſwey Herb nośi táki KołakSzczęśl Av; Iáko Chrześćijánie cechę Chriſtuſową/ to ieſt krzyż ná czelech y ná práwych rękách ſwoich noſzą/ żegnáiąc ſię známieniem krzyżá S. WujNT 869, Gal 6/17. Cf »nosić na sobie«.

W charakterystycznych połączeniach: nosić cechę [czyją, czego] (3), rycerskie hasło, karakter [czyj] (2), klenot, krzyż (11), lice, napis (4), piętno (22), stygmata, symbolum, tytuł (2), (szlachecki) znak (13), znamię (krzyża) (2); nosić na chorągwi (2), ciele (4), czele (czelech) (10), łańcuszku, piersiach, płaszczu, ramionach, szyi.

Zwroty: »herb nosić« (5): Przy dworze tedy zwykły też chłopyętá ludzye nyepewnego oycá krętą pyątnowáć á kreſić/ wyrządzáiąc im to/ iż oni máyą zawſſe ten Herb s ſobą noſić GliczKsiąż B4v; Ceſarz po Niemiecku dziękował hábdánck/ od thegoż cżáſu ten herb zową hábdánck ktory Skárbek noſił tháki. VV. BielKron 352, 352 marg; KołakSzczęśl Av; Ponieważ Olelko [...] od ktorego te zacne Kśiążętá piſzą ſię Olelkowicżámi/ był wnuk Olgierdá Gediminowiczá Wielkiego Kśiędzá Litewſkiego/ y przetoż Pogonią y Columny herby/ z Czapką Kśiążęcą ſłuſzne noſzą. WysKaz 40.

»na herbie [co] nosić« = in armis gestare Modrz (2): CI ſie Striymi Kſiążętom/ y krolom dzyáłáią/ Bowiem Orłá bez głowy/ zá herb z dawná máią. Ale by też Krogulcá/ ná herbye nośili/ Mogliby bráć Zorawiá/ ták ſie porodzili. RejZwierz 68; ModrzBaz 119.

»za herb nosić [co]« [szyk zmienny] (8): Ten dom Werſzowſki rzecżony był od wierſzey/ bo wierſzą noſili zá herb BielKron 321, 323, 324, 325 [3 r.], 345; O Doktorze, co rybę z hełmem zá Herb nośił. PudłFr 33.

»imię, nazwisko (a. przezwisko) [jakie a. czyje] nosić« (4:2): słuſznie przodkow ſwych/ z ktorych idą/ imię noſzą SkarŻyw 394, 500; iż Papież Rzymſki/ imię onego ſtárego Rzymſkiego báłwoch⟨wálc⟩e ná ſobie nośi/ gdy ſię ſummus Pontifex piſze. NiemObr 160; Niech ſię Sármátom zacnym nád ćiemieniem/ Nowym gwiazdecżká zápali promieniem. Niechay przezwiſko wiecżne nośi cnego KOCHANOVVSKIEGO. KlonŻal D4v; KmitaSpit Cv; GosłCast 44.

»nosić na sobie« [szyk zmienny] (17): OrzQuin K; gdyż ſłyſzymy iż pomſthy ich nie pádáią ná ziemię iedno ná ty ktohrzy [!] chwalili obraz beſtiey á nośili ná ſobie piątno iey. RejAp 131v, 116, 129; RejPos 32v, 49, 152v [2 r.], 252, 252v (8); Wy powiáda/ Auguſtyn ś. piątno Páńſkie ná ſobie nośićie: ktoreśćie w Sákrámenćie przijęli. WujJud 166; SkarŻyw 500; to więcey ſzkodźić może/ gdy by ſię kto zá tákiego vdawał/ iż do cechu rzemięſłá ktore^go należy/ y znák ná ſobie rzemięſłá ktorego nośi: á rzemięſłá one^go nieumie/ áni go robi. CzechEp 65; NiemObr 160; ReszList 180.

Szereg: »(nie) mieć i (ani) nosić« [szyk 1:1] (2): dla tego vſtáwiamy: iż póki żywą rodźice/ ſynowie tylko pieczęći oycowſkiéy vżywáć máią/ á innéy nośić y mieć niech nie śmieią [et aliud portare vel habere non praesumant JanStat 558]. SarnStat 596, 596.

W przen (29): GliczKsiąż B4v; A teraz iuż nośiſz znák dobrey ſławy ſwoiey RejZwierz 5; BibRadz II 133a marg; którzy Krzyżem Bożym ták wzgárdźili/ że nie tylko ná czeléch ſwoich Krzyżá S. nośić/ ále y przy drogách nań pátrzyć nie chcą OrzQuin M4v, N2 [2 r.]; SarnUzn F4; RejAp 68v [2 r.]; Tedy thego byłá potrzebá/ áby nośili ná ſobie iáki znák ábo iákie podobieńſtwo/ iż mocno ſtoią przy they wierze/ á przy tey ſpołecżnośći/ á pod tą chorągwią odkupionych męką á krwią Páná ſwego. RejPos 152v; Cżwarte pomnimy/ cżyie piątno á cżyy napis nośimy ná ſobie/ gdyż nas náznácżono RejPos [254], 32v, 49, 152v, 252, 252v, 297v; Ták ſie iśćie Krzyżá nie wſtydam/ że nie ná ſkrytym mieyſcu chowam figurę álbo známię Krzyżá świętego/ ále bych gi rad nośił y ná cżele. WujJud 52, 166; BudNT Gal 6/19[17]; iż nie trzebá przed Bogiem cżłowieká fpotwarzáć: bo ſam záwżdy ná ſobie iáſne lice ſwey niepráwośći nośi. CzechRozm 217v; KarnNap B4; przeto trzebá áby ten męſtwo ábo godność iáką cżuł do śiebie/ kto znák iey nośi [qui symbolum illius gerat]. ModrzBaz 51v; CzechEp 60, 407, 408; ReszList 180; BielSen 11; WujNT Gal 6/17.

d. O częściach ciała; mieć, posiadać [co] (21): Nie ſobie nośi Owcá wełny ná ſwey ſzubie/ Kiedy chce ten nędzny cżłek záwżdy ią oſkubie. RejWiz 50; Purpurá ieſt rybá/ ktore cżaſze noſi ná ſobie/ ſniey ſok biorą ktorym drogie ſzáty fárbuią. BielKron 267; Corniger, Rogáty który rogi no⟨ś⟩y Mącz 65d; Cornipes, Który rogową ſtopę ma/ kopyta rogowe nośi/ yáko kóń/ wół etć. Mącz 65d; pecus lanare. Bydlę które wełnę nośi/ owcá. Mącz 183c, 487a; RejPos 251; ówém ſie podźiwuy/ co wóle wgárdlech/ iáko gáydy noſzą/ że tę wodę pijąc/ guzów ták ſzpetnych/ kſtałt człowieczy pſuiących/ częſto pozbywáią Oczko 23.

W charakterystycznych połączeniach: nosić czaszę [= muszlę], gębę, głowę (2), kopyta, oczy (2), rogi, uszy, wełnę.

Zwroty: peryfr. »gębę wysszej nosa nosić« = być pysznym, zarozumiałym (2): Lecz iáko ſámá [Fortuna] oczy záſłoniłá/ Ták ſwym pochlébſtwem ludźi pobłaźniłá: Ze drugi wysſzéy noſá gębę nośi/ A wſzyſtki inſzé oczymá przenośi. KochPieś 35; Y To dźiwak/ co gębę wysſzéy noſá nośi/ A nas chudé páchołki oczymá przenośi. PudłFr 56.

peryfr. »nosić oczy i uszy po świecie« = patrzeć na innych, interesować się innymi ludźmi (1): Ale co nośimy tu y owdźie oczy y vſzy ſwoie po świećie/ w Polſkę/ to ieſt/ ſámi w śię weyrzymy/ nie naydźiemy ſye być domá v śiebie iednym ludem/ ku iednośći zgodliwym OrzQuin Y4.

peryfr. »oczy wytrzeszczone nosić [na co]« = wtrącać się w cudze sprawy (1): ten tor ieſt głádzony/ żywotá ludzkiégo/ Iż ieden ná drugiégo oczy wytrzéſczoné Wełbie nośi ná iego ſpráwy obnáżoné GosłCast 44.

»nosić na ramionach« (1): Ten ſłuch práwi v nas ieſth w hordzie o tobie/ iákobyś dwie głowy nośił/ ná ſwych rámionach GórnDworz Pv.

»na sobie nosić« (1): Gdyż Dyogenes na drodze na ſłonczu ſiedział tham go ieden ſlepy w głowę vderzył, y rzekł ſlepemu, wezmi do woko ſwe rozumieiąc iżby niebył ſlepim gdyby iego głowę na ſobie noſił. BielŻyw 72.

W przen (7): FalZioł I 67a; kożdy prątek ná wierzchołku żółty kwiát nośi SienLek Yyyv; Gdźieby téż ták kámienné ten Bóg ſerce nośił/ Żeby tám ſmutny człowiek iuż nic nie vprośił KochTr 14; TO nie grzeczy/ Iendrzeiu/ że zárázem y ty Ná fébrę ſtękaſz/ y ia łeb noſzę záwity. KochFr 55; WisznTr 9.

Zwroty: »jad w wargach nosić« (1): Iad Bázyliſſkow w wárgách ſwych nośili/ By wyernym ſſkodzili. LubPs ee2.

»nosić swe mizerne kości« = żyć (1): Dokądem táił ſwoich niepráwośći/ Ledwiem mógł nośić ſwé mizerné kośći KochPs 44.

e. Zawierać w sobie (dotyczy ilości czegoś) (6) : [urzędnicy] wywiáduią ſię też ktho ieſt á ſkąd/ co zá towáry ma/ wiele go koſztuią/ co ſtrawił/ ieſli ſzkody nie popadł/ wiele ludźi okręty noſzą/ ktorym morzem przyiecháli BielKron 457v; Gdy ſie ná kilku mieyſcách łádowáć ma/ iáko ieſt wiele w ktorym Szpichlerzu żytá: á wiele też ktora ſzkutá nośi/ wiedźieć. GostGosp 92.

nosić ile czego (4): [Wismer] zbudował okręty wielkie/ ieden ſnich noſił thyſiąc łodzi BielKron 339v; Kſiążę moie okręt obrony iuż roſkazał gotowáć ze wſzytkim doſtátkiem ktory mogł nośić/ becżek towáru dźiewięćdźieſiąt krom ludźi BielKron 449; mogliſmy go [cynamona] ieſzcże wźiąć bákarow ſto (bákar nośi czterzy becżki) BielKron 454; O w iákiéy vczćiwośći oná Arká byłá/ Co mánny ónéy trochę tám w ſobie nośiłá? [Hebr 9/4] SiebRozmyśl K4v.

4. Piastować, nosić na rękach, opiekować się; portare Vulg, PolAnt; gestare Mącz [kogo] (51): OpecŻyw 30v; RejWiz 36; Dulcia sollicitae gestabant pignora matres. Pieczołowite mátki słodkie vpominki ſwe nośiły/ to yeſt dzieći. Mącz 299b; SkarŻyw 111; SkarKaz 552a.

W połączeniach szeregowych (2): Ale panna marya [...] oth nayblogoſłauyenſzey troycze ſzwyątey yeft poſzwyączona przeth wſzemy uyeky boſtwo yego wzyuoczye yey noſzycz y porodzywſzy pyaſtouacz y w rąku ſwych czyalo boze noſzycz pouyyacz y roſzwyacz nye tako yako kapłan poth oſobą chleba czyalo boze trzyma w rąku, ale panna maria vyerne czyalo boze pyaſtouala w oſobye dzyeczyątka PatKaz II 38v; GórnDworz M6.

W przeciwstawieniu: »nosić ... nie dbać« (1): Máłpá dwoie dzieći rodzi/ Więc iednego nienawidzi. A drugie bárzo miłuie/ Záwżdy ie w ręku piáſtuie. Więc ono ktore nośiłá/ Leżąc w nocy vduśiłá: A o ktore nic niedbáłá/ Potym zá namilſze miáłá. BierEz M.

W porównaniach (7): PatKaz III 128; Noś ie ná łonie twoim/ iáko nośi piáſtunká dziećiąthko [Porta eos in sinu tuo sicut portare solet nutrix infantulum] Leop Num 11/12, Deut 1/31; BibRadz Num 11/12; Iáko teſz ná puſzcży bacżyłeś że ćię noſil Iehowá Bog twoy/ iáko nośi człowiek ſyná ſwego BudBib Deut 1/31.

Przysłowie: Więc tu rzkomo dobrą myſl ná wſzem cżyni ſobie/ Widząc iáko iuż dziewki folgnią [!] mu obie/ Ze ſłużąc mu dobrze go [staruszka] ná ręku nie noſzą/ A práwie go y s płácżem o to pilnie proſzą/ Aby iednę cżwierć roku v iedney mieſzkáć chciał/ A ná drugą v drugiey zaſię ſwe wcżáſy miał. HistLan D3; Kocham ſye w twym roſkazániu/ to wielce miłuię/ To ná ręku noſzę/ ále y w ſercu piáſtuię. KochPs 181.

Zwroty: »nosić na ramionach« (2): LubPs A5; Dałem ia Efráimowi piáſtuná/ ktory ie nośił ná rámionách ſwoich [portavit eos brachiis suis] BibRadz Os 11/3.

»na ręku (a. ręce, a. rękach), w ręku (a. rękach) nosić« = in manibus tollere PolAnt, Vulg; complecti Modrz; accipere a. excipere a. suscipere gremio vel sinu Calag; gestare in manibus, in oculis ferre, gestare in sinu Cn [szyk zmienny] (21:5): Placże dziećię wielmi w ciaſnych iaſlicech położoné/ matka cżlonki zagrzéwala w pieluſſki obwinioné/ na ſwych go ręku noſila/ panieńſkim mlékiem kármila. OpecŻyw 161, 18v, 20v; komu albo anyolouy abo czlouyekouy dopuſzczono yeſt tele krocz uycle bych chczyal oblapycz czalouacz na rąku noſycz boga yako marya bo yey był namylſzy PatKaz III 128; napiſáno ieſt/ że Angiołum ſwoim przykáże o ćię abyćię ſtrzegli/ i będą cię na ręku nośili/ biś ſnáć niezbił okamięń nogi twoiéi. MurzNT Luc 4/11; LubPs V v; KrowObr 179v, 215v; RejWiz 26; Leop Luc 4/11; HistRzym 71v; RejPos 69v; HistLan D3; CzechRozm 47, 230; Azaż ſię z tych słow iáwnie nieznácży/ iże Bog wielkie ſtáránie ma o dźiatkách? ktore Chriſtus ná ſwych ręku nośi/ ktore modlitwą ſwą Oycu niebieſkiemu záleca ModrzBaz 10; Auff den Armen tragen. Ná ręku nosić/ et Piáſtowáć Accipere Excipere gremio vel sinu. Calag 34b; KochPs 181; SkarŻyw 113, 114; KochFrag 44; WujNT Matth 4/6, Luc 4/11; SarnStat 121; SiebRozmyśl F; Nie táka to oyczyzná wáſzá: mátką wam ieſt/ á nie mácochą. Ná ręku was ſwoich nośi/ á krzywdy żadney ćierpieć nie dopuśći. SkarKazSej 666b.

Szeregi: »nosić albo kołysać« (1): Temu [choremu] fłuſza chodźić w ćieple nie ná ſłońcu/ rękomá nieco prácowáć: ieſli ieſt medł/ tedy go nośić/ álbo kołyſáć. SienLek 92.

»piastować (a) nosić« [szyk 2:1] (3): PatKaz III 152v; Piáſtował á noſił [portavit] ćie Pan Bog twoy nieináczey/ iedno iáko zwykł człowiek piáſtowáć málucżkiego ſyná ſwoiego. Leop Deut 1/31; GosłCast 62.

W przen (28): Wſſytek w mię racży wſtępitz ſtudnitzo ſlodkoſcij/ abych cie mogl noſitz kwiátku rożé ſlicżné. OpecŻyw 18v, 18v [2 r.]; PatKaz III 152v; MurzNT Luc 4/11; Y owſzem ſtoymy mocnie przy iednośći á ſpołecżnośći iego [Kościoła bożego]. Podpomagaymy/ rátuymy/ á nośmy gi ná rámionách ſwoich LubPs A5, V v; KrowObr 179v, 215v; RejWiz 30; Leop Luc 4/11; GórnDworz M6; HistRzym 71v; RejPos 69v; CzechRozm 47, 230; KochPs 181; Chce Bog báránká tego/ ktorego ták mile v pierśi nośiſz, áby był zá nas zákłoty. SkarŻyw 112, 113, 114; WujNT Matth 4/6, Luc 4/11; áby zgodę w Pánu Kryſtuśie mnożyli, y onę przed oczymá mieli. Bo co w rękach nośimy piáſtuiąc to przed oczymá mieć káżdy muśi poſpolićie. SarnStat 121; SiebRozmyśl F; GosłCast 62 [2 r.]; Ci robaczkowie źiemſcy/ ći vbodzy poddáni/ ktorzy w tákiey ſą v was wzgárdźie y vćiſku: pátrzćie iáko was noſzą/ żywią/ y vbogacáią. SkarKazSej 677b, 666b.

5. Być brzemienną, chodzić w ciąży; portare PolAnt, Vulg [w tym: kogo, co (79)] (83): Iozefie ſynu Dáwidow/ bądz pocieſſon/ a niebóy ſie o marią oblubienicę moię ij twoię/ bo to tzo noſi/ z ducha ſwiętego ieſt [quod enim in ea natum est de Spiritu sancto est Vulg Matth 1/20]/ botz porodzi ſyna ktoremu Iezus będźie ijmię/ to ieſt zbawitziel. OpecŻyw 14; KRolowá niebieſká/ Weſel ſie anielſká/ Alleluia. Bo ktorytz ſie noſitz dál Wſtál ieſt/ iako powiedál. OpecŻyw 171v; Nie ieſt ſluſſno Kryſte by to ciało tu w ziemi leżało tzo ciebie noſilo. OpecŻyw 182, 20v, 157, 180, 182; żadne czyalo nyebylo godne boſtwo noſzycz yeno czyalo maryey PatKaz II 82v, 42, 84v [2 r.]; PatKaz III 90v; A to ſtąd dzieciątko bywa/ chore/ mdłe w żywocie/ iże matka noſzącz: ono miała naſię iaką niemocz łożną FalZioł V 17d, V 31; GlabGad D7v, K3; Dano nam lyſth t.m. ſchtorego yzeſmy ſroſumyely t.m. bycz brzemyenv belyzmy ſthego pocyeſzeny mayucz the nadzyeye yſz tho czo t.m. noſſyſz [...] theſz wdobrym ſzdrowyu porodzycz bąndzye raczela. LibLeg 8/132v; Krolewno niebieſka weſel ſię/ kthoregoś záſlużyłá nośić/ modl ſię zá námi Bogu KrowObr 163v; Foetura, Noſzenie płodu/ to yeſt wſziſtek ten czás którego noſzą płód. Mącz 133b; Niektorą po bárwie cudney á brzuchu okrągłym poznáć gdy Syná nośi. SienLek 112v; A Iozeph ná ten cżás był w inſzey zyemi/ á przedſię muſiał iść do miáſtá onego Dawidowego y z żoną pánną poſlubioną ſobie/ ktorá iuż nośiłá ono ſwięte dzieciątko RejPos 18v; Rozumiey z iáką dopiero ochotą ſłużył małżonce ſwoiey/ y temu co nośiłá. SkarŻyw 243, 112, 243, 398; Lepiey było zácżętym nie być/ w twym żywoćie Mátko: ktoraś nośiłá w bolu y kłopoćie GrabowSet B; LatHar 481; PudłDydo B4.

W połączeniach szeregowych (4): OpecŻyw 181v; ale panna marya ogarnąla/ y zyuotem y noſzyla dzyeuyącz myeſyączy y porodzvla boga y czlouyeka PatKaz II 70; PatKaz III 91, 91v.

W charakterystycznych połączeniach: nosić bliźnięta (2), dziecię (dzieciątko, dziatki) (3), dzieweczkę (dziewkę) (3), płod (3), syna (6); nosić dziewięć miesięcy (7).

Zwroty: »brzemię nosić« [szyk zmienny] (4): OpecŻyw 10v; A ták białeygłowie/ roſpuſtnie żyć bárzo nieprzyſtoi/ á męſzcżyznie iuż nie ták/ bo tęn dziewięć mieſięcy brzemieniá nie nośi. GórnDworz Z7; Iednę corkę mam/ [...] pátrz co vcżynił ten Márynus/ ktory ſię zowie Chrześćiáninem/ brzemię zniego nośi ná moię niewymowną żáłość. SkarŻyw 183; KlonWor 59.

»w brzuchu nosić« (1): á [osieł] czały rok w brzuchu zrzebię noſi FalZioł IV 4b.

»w ciele nosić« (1): abouyem oną [Maryja] czyſtoſzcz boſtwa wſwym przenayczyſthſzym czyele noſzyla y dala naturą ſynu bożemu PatKaz III 81v.

»w sobie nosić« (3): przeto gdyby ptaci tak wiele płodu mięſne^go w ſobie noſiły nie mogliby latać GlabGad H6v, H6v, H7.

»w żywocie, żywotem nosić; żywot nosi« = ferre utero Cn [szyk zmienny] (26:1; 10): o dziécię moie náſlodſſe/ ktoré ia dziewiętz mieſięcy w ſwym żywocie noſila/ porodziwſſy cżyſtym panieńſkim mlékie^m kármila OpecŻyw 147v; Gdyż tedy ona żywotem ſwym noſſątz cie/ ij pierſiami ſwymi karmiątz cie tobie ſlużila OpecŻyw 180v, 10v, 88; bo ona [Maryja] wzyuoczye noſzyla czyalo boze PatKaz II 44; otho myala [św. Anna] przyczyną ueſelya yſch noſzyla w zyuoczye matką otkupyczyela wſzego ſzwyatha PatKaz II 85, 30v, 38v, 41v, 54a [2 r.], 56v (14); PatKaz III 131v; HistJóz B4; Ieſtli niewiaſta wſtąpiwſzy w brzemię: niema wielkie^go obciążenia w ſobie y we wſzitkich cżłonkoch/ znak ieſt iż ſyna w żywocie noſi. FalZioł V 15; Błogoſławiony żywot który ćię nośił [beatus uterus portans te]/ i pierśi ktorycheś pożywáł MurzNT Luc 11/27; Izali może kiedy mátká zápomnieć ábo opuśćić dzyeciąthko ſwoie ktore nośiłá w żywocie ſwoim [filii uteri sui PolAnt Is 49/15] RejPos 256, [77], 79v; KuczbKat 306; KochPs 203; Yzali krolowa ſyna Krolewſkiego porodziwſzy/ ſynowſkiey cżći iuſz niema? yzali mátká poty tylko cżći godna ieſt/ poki wżywoćie nośi? SkarŻyw 299, 290; LatHar 228, 326, 530; Błogoſłáwiony żywot ktory ćię nośił [Beatus venter qui te portavit]/ y pierśi ktoreś sſał. WujNT Luc 11/27, s. 242; SkarKaz )(4, 579a, b.

Szeregi: »nosić i ogarnąć« [szyk 1:1] (2): y ſtalo ſyą w boſkyey radzye uyrzeczenye yſch nykt boga ogarnącz y wzyuoczye noſzycz nyemoze yedno uybrana nayczyſthſcha panna PatKaz II 30v, 26v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»począć i nosić« (4): a ſzwyąta anna ſtego ueſele myala yſz mathką bozą począla y noſzyla wzyuoczye ſwym PatKaz II 80v, 28, 71; gdy ſyn bozy wzyąl myeſzkanye wzyuoczye yey ktorego gdy począla a noſyla wſzytka była zupelnye ſyą ku boſkym rzeczam znyeuolyla PatKaz III 97. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.].

»nosić i (po)rodzić« (4): O blogoſlauyony zyuoth twoy myła ſzwyąta anno ktory noſzyl y porodzyl czyſtą panną Maryą PatKaz II 83, 54a [2 r.], 56v. [Ponadto w połączeniach szeregowych 3 r.]

W przen (2): Theſz koſzczyol ſzpyeua ſzwyąthe a nyepokalone dzyeuyczthwo ktorymy czyą chwalamy mam chwalycz bo ktorego nyeba noſycz nyemogly wtym zyuoczye yegoſz zamknąla PatKaz I 8v; Kiedy ćię/ Pánno święta/ w niebo prowadźili/ Iákié tám muzyki y téż tryumphy były? Bowiém ty/ Arko święta/ nie mánnęś nośiłá/ Aleś przybytkiem Bogá nawysſzégo byłá. SiebRozmyśl K4v.

6. Trzymać, dzierżeć (też w ręku) [co] (7):

nosić na czym (1): A wſzákoż poważny cżłowiek ma thego przeſtrzegáć/ áby thákie krotofile nie były ſzkodliwe/ [...] iáko to bywa w turniroch/ [...] iż nie ieden cżáſem z záwiązáną głową álbo nogą chodzi/ álbo rękę długo ná kithaycze nośi/ á pſiem ſádłem náciera. RejZwierc 165.

nosić w czym (1): Lacinia ‒ Klin vſuknie ktori viawſzi w nim nieczo noſiemi: item, fałd. Calep 576b.

Zwrot: »nosić w rękach, w ręku« [szyk zmienny] (4:1): Theż gdy by ſobie kto namazał ręcze ſokiem Noſtrzegowym/ może noſić roſpalone żelazo przez żadnego obrażenia w rękach. FalZioł I 83a; Ośle/ mocą ſtworzyćielá twego ktorego ia wręku/ ácż niedoſtoyny noſzę/ roſkázuięć ábyś przyſtąpiwſzy vcżćiwość iaką możeſz vcżynił Pánu ſwemu. SkarŻyw 545; Nośił ſię Pan Chriſtus w rękách ſwoich kiedy mowił. To ieſt ćiáło moię. Abowiem nośił toż ćiáło w rękách ſwoich. WujNT 180, 180 marg.

7. Przynosić, dawać (o roślinach, zwierzętach) [co] (5): Ptaſzek pierze/ miod Pcżołá/ á Woł nośi rogi/ Gdy każą muśi ie dáć nędznicżek vbogi. Złoto/ ſrebro/ kámienie/temu to cżłowieku/ Wſzytko ſpráwił k roſkoſzy ten Pan ták od wieku. RejWiz 50.

nosić komu (2): KochJez B; KRoleſtwo Páńſkie/ [...] drzewku podobne/ Zywić/ y ćięniem chłodźić/ ieſt ſpoſobne; Day/ by/ gáłąſki/ ſzeroko wznieśione/ Tobie nośiło/ źiárny obćiążone. GrabowSet Q2.

Zwrot: »nosić z sobą« (1): LatHar 386 cf W przen.

Szereg: »rodzić albo nosić« (1): Margaritifer, seu margaritiferus, Co perły rodźi álbo nośi. Mącz 209d.

W przen (2): Ty też/ o RADZIWILE/ ſtráchu mu z ſwéy ſtrony Dodałeś/ roſpuſzczáiąc potężné zagony. Zagony/ któré zboża oraczom nie noſzą/ Rychléy ſzáblę/ y ogień/ co miáſtá puſtoſzą. KochJez B; O żywy chlebie/ z ſobą co nośiſz zbáwienie. LatHar 386.

8. Znosić jajka (o ptakach) [co] (2): Iedni ſą [gołębie] czo przez czały rok iaycza noſzą kiedy iedno ſą w cieple FalZioł IV 21a; (nagł) Polak co Niemcowi iáycá nośił. (–) POlak przyſzedł do Niemcá/ by Kokoſz kwokáiąc/ A iż vmie iáycá nieść/ pewnie powiedáiąc. RejFig Dd6.

9. Być reprezentantem kogoś lub czegoś (ideologii, religii); portare PolAnt, Vulg; gerere Modrz; fungi, repraesentare JanStat [kogo, co] (41): że ſłudzy Kośćielni ſtáráć śie máią/ áby we wſzyſtkich rzecżách náſzego Páná Chriſtuſá figurę y podobieńſtwo nośili. KuczbKat 240; KOcháć ſie przodkiem możeſz w dziatecżkach vććiwych/ Ktore noſzą twarz y ſtan przodkow twych poććiwych. RejZwierc A4v.

nosić na czym (26): ábyſmy z nátury twey bozkiey odrodzeni będąc/ ćiebie Páná ſwego ná duſzy y ná ćiele y we wſzytkich poſtępkách náſzych náśládniąc nośili SkarKaz 85b. Cf »nosić na sobie«.

W charakterystycznych połączeniach: nosić człowieczą naturę, figurę, majestat, podobieństwo (3), stan, twarz, wyobrażenie (2), żywot [czyj, czyją].

Zwroty: »osobę [czyją] nosić« [w tym: na sobie (15)] [szyk zmienny] (25): ſą rzecży lekkie/ prożne/ á hneth cżłowieká ktory oſobę iáką więtſzą ná ſobie nośi rychley zelżyć/ niż ozdobić mogą GórnDworz Ee2; ták iáko tu ſłyſzyſz o tym vpádłym nędzniku/ ktorego thu káżdy z nas oſobę ná ſobie nośi RejPos 248v, 194v, 243v [2 r.]; Bo kiedy Biſkupi y Kápłani ſą iákoby nieiácy tłumácże y poſłowie Boży/ [...] y noſzą tegoż Páná Bogá oſobę ná źiemi KuczbKat 235; Abowiem iż Kápłan we Mſzy Páná Chriſtuſowę oſobę ná ſobie nośi/ przeto też z ſtrony iego przez naświętſze ſłowá one/ poświąca Chleb y Wino WujJud 180; Iedzenia y pićia zbytne żárćie/ nieprzyſtoyne ieſt cżłowiekowi: ále naywięcey tym ktorzi ná ſobie oſobę vrzędu noſzą [sed in primis iis, qui personam magistratus tuentur] ModrzBaz 51v; á iżby wiedźiał/ że moc vſtáwowánia praw ieſt mu od Rzecżypoſpolitey daná/ y ſtánowi ie imieniem Rzecżypoſpolitey/ ktorey oſobę ná ſobie nośi [cuius personam gerat]. ModrzBaz 101; A tu obácż/ cny cżytelniku/ zkąd ſię tá pokorá ku Pánu náſzemu zbáwićielowi (ktorego oſobę nawyżſzy kápłan potomek Piotrá S. nośi) pocżęłá SkarJedn 195, 12, 15; SkarŻyw 93 [2 r.]; CzechEp 263; NiemObr 57, 66; A ći trzey krolowie/ y kśiążętá ludu ſwego/ noſzą ná ſobie oſobę wſzech krolow y Ceſárzow WujNT 9; Koncylium nośi oſobę kośćiołá wſzytkiego. WujNT 461 marg, 333, 412, 461 [2 r.], Zzzzz2v; Pánowie Ziem náſzych w ſądźiéch Wiécowych oſobę náſzę ná ſobie noſzą [personam nostram repraesentant JanStat 505] SarnStat 748.

»nosić na sobie« [szyk zmienny] (25): ku czemu przydano iemu [biskupowi przemyskiemu] dwánaśćie drugich Biſkupow/ między ktorymi on Pryncypałem ieſt/ ktory ná ten czás wſzytkę zacność Krolá Polſkiego y Kroleſtwá iego ná ſobie nośi ná ninieyſzym świętym zborze Trydeńtſkim. OrzRozm S; ázaſz obraz choćia martwy/ podobieńſtwá rzecży żywey ná ſobie nie nośi? WujJud 48; NOſił zdawná ten to dom wſze ná ſobie ſławy/ Pokázuiąc po ſobie iż ieſt ſtan potzćiwy. WierKróc Av; Poniewaſz tedy Chrześćiáńſcy małżonkowie/ noſzą ná ſobie wyobráżenie Páná Chriſtuſá y Kośćiołá iego/ tedy ma káżdy mąż chutliwie ſie o to ſtáráć/ iákoby dobrze żonę ſwą rządził KarnNap F4; CzechEp 213; WujNT przedm 15; SarnStat 22, 43; SiebRozmyśl 12; Aby on [Chrystus] w nas żył/ y my w nim wſzczepieni y w iego náturę zápráwieni/ żywot iego na ſobie nośili. SkarKaz 84b. Cf »osobę nosić«.

»urząd nosić« (4): OBráżenié Máieſtatu Królewſkiégo/ [...] niechcemy áby miáło indźiéy mieyſce/ áni ná inné oſoby (choć ná ſobie vrzędy Rzeczypoſpolitéy noſzą [publicas personas gerentes JanStat 23]) wyćiągáné SarnStat 22 [idem 43]; ále ieſli przez którégokolwiek zły vczynek/ ábo mężobóyſtwo/ w tákowych oſobách/ którzy mimo oſobę náſzę/ ábo Rádną / ábo inné doſtoienſtwo y mieyſce/ ábo vrząd Rzeczypoſpolitéy noſzą [vel senatoria vel aliqua publica dignitate, loco, officio fungerentur JanStat 23]/ będźie vczynione SarnStat 22 [idem 43] 43 [2 r.].

Szereg: »znaczyć i nosić« (1): A ták oná widoma pozwirzchnia oſobá chlebá/ ieſtći Sákrámentem álbo znákiem dwu rzecży/ ábowiem znácży y nośi na ſobie podobieńſtwo/ ták prawdźiwego Ciáłá Kriſtuſowego/ iáko y duchownego/ to ieſt iednośći Kośćiołá iego. WujJud 257v.

10. Wypełniać powinności, spełniać funkcję, sprawować władzę, piastować urząd; gerere, sustinere Modrz; obire JanStat [co] (41): A ták ten ſwoy vbogi ſtan Ták rad noſſę iáko y pan RejRozpr E3; WujNT 753 [2 r.].

nosić czym (2): LatHar 389; Ktory [Chrystus] będąc iáſnośćią chwały/ y wyráżonym obrázem iſtnośći iego/ á noſząc wſzytko ſłowem mocy ſwey (marg) rządząc słowem mocnym ſwoim. Hebr. (‒) ſpráwiwſzy oczyśćienie grzechow śiedźi ná práwicy máieſtatu ná wyſokośćiách WujNT Hebr 1/3.

W połączeniu szeregowym (1): Nie tylko Syn Boży świat y wieki ſtworzył: ále y wſzytko ſtworzenie/ nośi/ trzyma/ rządzi y ſpráwuie: á to bez żadney prace/ ſámą wolą ábo roſkazániem WujNT 753.

Zwroty: »nosić na głowie« (1): SLuſznie tedy cźelnieyſzym oſobam/ ktorzi ták wielkie rzecży ná ſwey głowie noſzą [qui tantam rerum sustinent molem]/ bywa roſkazano ModrzBaz 26.

»nosić na swej osobie« (1): Ktory poſtáć y vrząd dźielnośći y ſpráwy/ Iáko potomek onych Chodkiewicżow práwy. [...] Nośi ná ſwey oſobie: będąc Senatorem/ Y wſzelákich cnot/ innym przykłádem y wzorem. KołakCath B2.

»na sobie nosić« [szyk zmienny] (33): LubPs Z2; A Gdźieby w ktorym Mieyſćie więcey Sług Woytowſkich było/ s ktorych by był ieden ſtárſzy/ á zacnieyſze poſługi ná ſobie nośił/ tedy przyſyęgá iego ma być táka. GroicPorz g3v; RejPos 43v; Namieſtnik Piotrow tenże vrząd co y Piotr ná ſobie nośi WujJud 124v marg; tedyć ten Kápłan vrząd Chriſtuſow ná ſobie nośi/ ktory tego co Chriſtus vcżynił náśláduie: to ieſt ktory Páná Chriſtuſá/ iáko y on śiebie ofiárował/ takież ofiáruie. WujJud 245, 124v, 126; A przeto gánimy y odrzucamy precż Nowokrzcżeńce/ ktorzy iáko niechcą áby ludźie wierni á Chrześćiáńſcy ná Vrzędźiech byli/ y przełożeńſtwo ná ſobie nośili WujJudConf 214v; RejPosRozpr c3v; Abowiem Dawid będąc źiemſkim krołem [!]/ był też záraz krolá duchowne^go y kroleſtwá iego wizerunkiem. Tákże niektorym ſpoſobem y dwoiákie ná ſobie kroleſtwo nośił/ y dwoiákie z ſiebie potomſtwo wypuśćił. CzechRozm 156, 180 [2 r.], 181 [2 r.], 249v [2 r.], 250v, *4v, **5v; náucżywſzy się wielem przykłádow/ iż lepiey dáleko áby ieden náywyżſzą władzą ná ſobie nośił [ut unus supremum gerat potestatem]/ niżliby śię wiele ich z rowney władze weſeliło ModrzBaz 25; Abowiem gdy kto ſam ieden wſzyſtkie ſpráwy ná ſobie nośi [unus aliquis causas sustinet omnes]/ tedy y ſam znoſzeniu ták wiela brzemion nie práwie doſyć ucżynić może/ y ſpráwy leniwiey idą ModrzBaz 25v, 20v, 24, 40v, 46, 50 (10); gdyż vrząd Apoſtolſki/ ktory Piotr ná ſobie nośił/ w wielu rzecżách (iákoſmy iuż ſłyſzeli) od vrzędu Biſkupiego zacnieyſzy ieſt. NiemObr 50, 36; KołakCath C2; SarnStat 562.

»nosić urząd« = personam publicam gerere, dignitatem a. munus sustinere Modrz; officium obire JanStat [szyk zmienny] (19): o Kryſtuſie Pánie/ iáki być miał/ tho ieſt/ Bog y cżłowiek/ á iż też ná ſobie miał nośić vrząd krolewſki/ y vrząd kápłaná wiecżnego. LubPs Z2; WujJud 124v [2 r.], 245; RejPosRozpr c3v; Iesli wierni vcżniowie Chriſtuſowi vrząd ſwietski ná ſobie noſić mogą. CzechRozm 249v marg, 180v, 249v, 250v, *4v, **5v; ModrzBaz 20v, 24, 46, 132v; Acż to bywa/ iż między tymi/ ktorzy iednáki vrząd ná ſobie noſzą/ niektorzy między nimi z ſtrony oſobliwych dárow / zacnieyſzymi ſą NiemObr 36, 50; KołakCath B2; SarnStat 562.

11. Zezwalać na coś; w przen (1): Czwarty ſtopień [płacenia długu] ieſt/ iż dłużnik wierzyćielowi od Sędźiego w moc bywa podan wedle Práwá/ ále tego zwyczay nie nieſye/ áni nośić ma/ (marg) Więźienie Perſony. (‒) dla tego iż też wedle práwá żadnemu ſye niegodźi mieć oſobliwego więźienia ná dłużniká GroicPorz dd.

12. Postępować w jakiś sposób (3):

Fraza: »jako dziś noszą« = jaki jest obecnie zwyczaj (2): potrzebá tákyego náucżycyelá/ kthoryby ſie vmyał przyſtoſowáć/ á diſcipułá ſwego ku temu wyesć yáko dzis noſſą/ tho yeſt/ poććiwych obycżáyow á teráznyeyſſych ma mu dodáwáć/ vcżyć go yákoby ſie myał z oſobná ku káżdemu myeć/ thák ſlowy yáko cżapką á vkłonem. GliczKsiąż L8; że ſie godzi y potrzebá tego/ áby náucżycyelom á ludzyom vcżonym ſluſſna á powinowáta cżeść byłá wyrządzoná od káżdego oycá [...] Nye thák yáko dzis noſſą álbo zwykli poſpolicye v nas cżynic/ wyele yeſt tákowych oycow/ ktorzy nic nie wyrozumyawſſy co tho yeſt náucżycyel ná thákowe ſie tárgayą/ onym grożą GliczKsiąż N7v.

Szereg: »tak nosić, tak trzymać« (1): Ale dzis nye ták noſſą/ nye ták trzymáyą/ nye tylko iż ſámi rodzicowye by pánowye ſie ſſerzą/ ále też y timiſz piorkámi ſyny ſwe obtykáyą GliczKsiąż F2v.

13. Przeżywać, odczuwać, doświadczać [co] (2):

Zwrot: »na sobie nosić« (2): Iż Stefan vmieráiąc/ á iákoby iuż w záchwyceniu nieiákim będąc/ á ná Chriſtuſá iuż ocżywiśćie pátrząc/ to mowił. Co zás trudno mowić ma ten/ ktoryby tego ná ſobie nie nośił co Steffan nośił. Potym dlá tego/ że oprocż tey przedniey przycżyny/ ták rozumieią y to twierdzą: iż Steffan nie wzywáł Iezuſá/ ále BOgá Oycá ſámego CzechRozm 198.

14. Wynosić, obejmować, zawierać (1): cżytaiąc wpamięć ſobie bierząc piſma, dzieie, y też mądre nauki takowych przodkow naſzych kthorem wiſſzey namienił, ktorzy ſnadz dłużey żywiącz niżli wiek tich cżaſow noſi, y więcey rzecży doznawaiąc, doſtatęcżnieyſzą nam dać mogą radę kuſprawie żiwota naſzego, y też dobrich obycżaiow, á tak nie vſtąpiemy. BielŻywGlab nlb 15.

15. Chodzić, stąpać (o koniu) (4):

Zwrot: »ciężko nosić« = cecha chodu końskiego przejawiająca się tym, że jeździec w czasie jazdy odczuwa mocne wstrząsy (4): Equus succussarius. Ein herttrabig pferd Kon ktory ćyęſko noſy. Murm 38; BartBydg 153; Succutio, Podbiyam / Podtłukam/ Podtrącam/ Wſtrząſam yáko konie czinią które cieſzko [!] noſzą. Mącz 339c; Koń ktory ma głębokie oczy/ wielkie lice á krotką ſzyię/ twárdo w vźdźie chodźi/ á ćięſzko nośi. SienLek 187v.

16. Ubierać kogoś, stroić kogoś; vestire Modrz [kogo] (9): żeby dzyeći ſwe [rodzice] ták nosili/ byorąc przykład á wzor z inſſych rzecży ſtworzonych/ ktore doſić máyą y przeſtawáią ná yednym odzyenyu y vbyerze. GliczKsiąż F, E7; A więc ty ták będźieſz mnimał/ żeby ſię tylko tego ſynowi twemu trzebá vcżyć/ [...] ktoremiby ſpoſoby bogáctwá zbierał/ dom ſwoy świetny vcżynił/ ogrody dobrze zárobił/ ſprzęt domowy ábo ryſztunek ozdobny miał/ sługi ſtroynie nośił ModrzBaz 15.

nosić w czym (6): Ktory Tellus yáko to rozumyeć możem/ thych dzyeći ſwych/ ktore Solon też w rzecż ſwoyę wtrąćił/ nye nosił w drogim á koſztownym odzyenyu GliczKsiąż F2, E7v; Semiramis Ninuſowá żoná bacżąc wiek młody ſyná ſwoiego/ áby on w cżym nie pochybił/ wzyąwſzy ná ſię odzyenie iego taiemnie/ ſpráwowáłá kroleſtwo/ á ſyná w ſwoim vbiorze nośiłá miáſto ſiebie BielKron 10; ten [Chiron] go [Achillesa] nośił w pánieńſkim odzyeniu/ y dał go zá pánnę krolowi Likomedowi/ mowiąc go być ſioſtrą Achilleſową BielKron 50, 171v; A też to nędzá nie Pan/ co w ſuknie y w liśie Sługi nośi: więc záwſze y Kuny y Ryśie Ná powſzednie pod iedwab kupuie/ ták przednim Oſobom/ iáko inſzym pachołkom poślednim. KlonWor 56.

Szereg: »nosić a kosztownie przybierać« (1): nye przyſtoi [rodzicom] záprawdę onym ſie wthákye bárwy drogye wdáwáć/ álbo odzyenya tákyego yedwabnego nábywáć/ w ktorymby ſyny ſwe nosili/ á koſztownye ony przybyerali. GliczKsiąż E7v.

*** Bez wystarczającego kontekstu (w przekładzie z łaciny lub greki 1.Cor 15/49) (3): Ktore mieyſca Márcion ták zepſował/ iáko Tertullian świádczy/ że miáſto tego ſłowká Nośmy/ po Graecku φορέσωμεν vczynił/ Będźiem nośić / (φορέσομεν, iednę tylko literę odmieniwſzy. WujNT przedm 14; Ktorą ſkazę/ y teraz Graeckie exemplarze máią; iáko y ſam Eráſmus przełożył/ Geſtabimus, Nośić będźiemy. WujNT przedm 14.

Synonimy. 1. dźwigać; f. brać, dostawać; 3. mieć, trzymać; b. ubierać się; 4. opiekować się, piastować; 6. dzierżeć, trzymać; 7. dawać; 9., 10. mieć; 15. chodzić, stąpać; 16. stroić.

Formacje współrdzenne cf NIEŚĆ.

Cf BOGONOŚNY, BRZUCHONOS, DŁUGONOŚNY, LEKKONOS, ŁUKONOS, MIECHONOS, NIEBONOŚNY, NOSZĄCY, NOSZENIE, NOSZONY, SIEKIERONOS, TRUDNONOSZY, WIELONOŚNY, [ZIARNONOŚNY], ŻELAZONOŚNY