[zaloguj się]
[pdf]

NOSZENIE (75) sb n

-e- (73), -ę- (2).

o oraz pierwsze e jasne, końcowe e pochylone.

Fleksja
sg pl
N noszenie noszeniå
G noszeniå
D noszeniu
A noszeni(e) noszeniå
I noszeni(e)m, noszenim
L noszeniu noszeniåch

sg N noszenie (21); -é (10), -(e) (11). ◊ G noszeniå (17). ◊ D noszeniu (13). ◊ A noszeni(e) (13). ◊ I noszeni(e)m (2) LatHar, SkarKaz, noszenim (1) Skarżyw. ◊ L noszeniu (4). ◊ pl N noszeniå (1). ◊ A noszeniå (2). ◊ L noszeniåch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w,

I. O czynności (56):
1. Chodzenie z czymś w ręku albo trzymając coś na plecach lub w inny sposób przy sobie; gestatio Mącz, Calep, Cn; portatus Mącz, Cn; gestatus Mącz; deportatio, gestamen, missus Cn (46): Murm 151; Lacus, czebr ku noszhenyv BartBydg 78b; Rencznikow Colenſkich czienkich Pannam do vczierania ręką 12 Rencznikow Colenſkich do noſzenia ieſcz 12 WyprKr 115v; A táć będźie poſługá pokolenia Gerſonitow ku poſłudze y ku noſzeniu [ad portandum]. BibRadz Num 4/24; przy káżdey nodze [stołu] będzye kołko złote/ w ktore záwłacżáć będzyecie noſze z drzewá Setim dla noſzenia BielKron 33, 33v; Gestatoria sella, Stolec do noſzenia. Mącz 145a, 145a [4 r.], 313c; Gestatio ‒ Noſſenię. Calep 454a, 453b.

noszenie czego (24): Iezuſa miłégo cięſſkiégo krzyża noſſenijé. OpecŻyw 135v, 137; OpecŻywSandR nlb 5; GlabGad D2; Item dwye czwyerczy drzewyane zidowcze Slomyney vkradl yſz mu od Noſchenya wody nyechcziala zaplaczicz LibMal 1550/ 152v; KrowObr 197v; I thy też drąſzki vczyniż z drzewá Sethym y pozłociż ie/ dla noſſenia ſtołu [ad subvehendam mensam]. Leop 'Ex 25/28, Ex 30/4; Konew wielka czenowa dla noſzenia piwa do ſtolu pannam. WyprKr 117, 92, 115v; BielKron 126; BudBib Ex 37/27; SkarŻyw 13, 62; y do poſługi ſtołowey/ noſzenia potraw/ ſłánia łoż/ rozbieránia pielgrzymow ſię vbiegiwáią ReszHoz 120; LatHar 214, 355; WujNT 40, 64, 228, 382; SkarKaz 40b; Y iáko gárncárſka fláſzá/ mocno vderzona/z ktorey ſię nie naydźie ſkorupká ná noſzenie trochy ogniá [in qua portetur igniculus Vulg Is 30/14; w ktoréyby mógł przynieść wąglik z ognia WujBib]/ y na poczerpnienie trochy wody z dołku. SkarKazSej 705b.

noszenie do kogo (1): Noſzenie chlebá w ſloykach do niemocnych KrowObr 197v.

Wyrażenie: »trudny ku noszeniu« (3): Importabilis, Trudny ku noſzeniu/ cięſzki. Mącz 313c; Bo wiążą brzemioná ćięſzkie y trudne ku noſzeniu [onera gravia et importabilia]/ y kłádą ná plecy ludzkie WujNT Matth 23/4, s. 69.
W przen (3): [św. Eufrozyna] Zmiátáiąc tedy niewieśćie ſzáty: znimi y niewieśćią nie potężność y wrodzoną boiazń zrzućiłá: á ſerce męſkie ná noſzenie Krzyżá Páná ſwego záraz z męſkim vbiorem oblokłá. SkarŻyw 13, 62; Krzyż ten iż był naczyniem náſzego odkupienia y ołtarzem nawyżſzey ofiáry/ oſobliwie przez dotykánie/ noſzenie y ofiárowánie Ciáłá y krwie Páná náſzego poświęcony WujNT 382.
Przen: Znoszenie cierpienia [czego] (1): Kto wniewinnośći ćierpi/ dla Chryſtuſa ćierpi/ y kto go w noſzeniu potwarzy/ y wzgardy v ludzi náſláduie. SkarŻyw 185.
a. Chodzenie z czymś na grzbiecie (o zwierzętach) (2): Mala, pyraque portatu iumentis mire gravia sunt, Iábłká s gruſzkámi wielmi cięſzkie ſą ku noſzeniu bydlętóm. Mącz 313b.

noszenie czego (1): VIelbłąd ieſth zwierzę ſzpetne/ garbate/ zdługą ſziją/ Ku noſzeniu brzemion godne. FalZioł IV 7a.

b. Obnoszenie w procesji celem oddania czci i hołdu [czego] (2):

noszenie w czym (1): Noſzenie chlebá w Monſtráncyey álbo w kláthtze ſrebrney po vlicach/ vſtáwił y wymyſlił Vrban tzwarty Papieſz KrowObr 197v.

Wyrażenie: »noszenie po ulicach« (2): KrowObr 197v; Chriſtus tę ſpráwę kazał cżynić ná przypominánie ſwoie: toć nie ná przemienienie/ ábo pod/ ábo przy/ ábo w chleb y wino ćiáłá ſwego y krwie zámykánie/ [...] nie ná chowánie też iáko złodźieiá w więźieniu/ áni ná noſzenie po vlicách y gránie przed nim iáko przed niedźwiedźiem etc. CzechRozm 264v.
2. Posiadanie czegoś, używanie czegoś [czego] (4): Roſkazánie około noſzenia bramow ná ſzátách/ á dla czego ie miewano. BibRadz Num 15 arg; Onego dniá ábo cżáſu (mowi Izáiaſz) będźie wzywał Bog lud ſwoy do płácżu y nárzekánia/ y do żáłobnego włoſow noſzenia [ad calvitium Vulg Is 22/12] PowodPr 74.
a. Ubieranie się w coś, chodzenie w czymś (2): a druga [suknia] wlyeſſye zoſtawyl bo noſſenya nyebila godna LibMal 1546/121; sumptuaria lex, Vſtawá która broniłá wſzech zbytnych koſztunkow/ ták ná ſzátách noſzeniu yáko y używániu. Mącz 432c.
3. Zajmowanie się czymś (1): Pertractatio ‒ Vſtawne piaſtowąnię, obraczanię noſzenie. Calep 793a.
4. Ciąża; fetura, fetus Cn (4): Praegnatio, Noſzenie/ chodzenie dziecmi. Mącz 317d; bo inne ćięſzko bárzo dzieći mátká iego [św. Wincencyjusa] rodząc/ gdj tjm chodziłá/ áni w noſzeniu żywotá żadney ćięſzkośći niemiáłá: áni tákiey wrodzeniu trudnośći vżyłá. SkarŻyw 307.

noszenie kogo, czego (2): Foetura, Noſzenie płodu/ to yeſt wſziſtek ten czás ktorego noſzą płód. Mącz 133b; płodność bez náruſzenia: prawdziwe Syná Bożego noſzenie bez obćiążenia: y porodzenie bez boleśći. LatHar 476.

5. Chód, stąpanie (o koniu) (1):
Wyrażenie: »ciężko noszenie« (1): Succussatura,Wſtrząſánie/ Cięſzko noſzenie. Mącz 339c.
II. O przedmiotach (19):
1. Ciężar brany do przenoszenia, brzemię; coś, co się nosi (1): Gestamen – Brzemię, noſſenię. Calep 454a.
2. Strój, ubranie (3): Negligere vestem et vestitum, Nieſtroyć ſie/ niedbáć nic ná pyſzne noſzenie. Mącz 188a.
Wyrażenie: »żelazne noszenie« (1): Lepſze więc bywa w polu Rycerzkie ćwicżenie/ Kiedy mąż ná śię włoży żelázne noſzenie. BielRozm 9.
Szereg: »habit albo noszenie« (1): nád to pomagáiąc mu [Kiejstutowi] wiernie/ dodał mu płaſzczá białego/ według Krzyżáckiego Habitu álbo noſzenia z krzyżem czarnym/ tákże ſzpady y koniá StryjKron 442.
3. Przedmiot służący ku ozdobie, często noszony na szyi; monile Calag; circumdatio Vulg; armilla, gemmarium gestamen, monolinum, monolium, margarita, murenula, trifilum, viria, viriola Cn (14): Száty odmienney máśći dáią (teraz) Zyżarze ná iego część/ y zbieráią noſſeniá [!] roſmáite ku okráſſeniu ſzyie [supellex varia ad ornanda colla]. Leop Iudic 5/30; Noszenie, w nim tablicza safirowa. i perla wiſącza WyprKr 11v; Tytus [...] obiecał iey dáć klenoty dobre álbo noſzenie/ iáko w ten cżás nośili zápony s pierścionki ná lewey ręce BielKron 99v; Suknia/ płaſzcż nowey bárwy/ to wſzyſtko odźienie/ Ná głowie iákom piſał/ takie też noſzenie. BielSat D4, D2; Halsband. Záwieſzęnie/ et noſzęnie. Monile. Calag 262a; SkarŻyw 68; iedni becżkámi paćiorki z Rzymá y z inſzymi iákimiś reliquiámi wozą/ drudzy ágnuſy/ ſerduſzká/ noſzenia/ tria grana pánnam y pániám ná ſzyiách y v ręku záwieſzáią CzechEp 81; BielRozm 26, 30; Ktorych ochędoſtwo niech będźie nie ono zwierzchowne w tráfieniu włoſow/ ábo w noſzeniach złotych/ ábo w vbierániu w ſzáty WujNT 1.Petr 3/3.

W połączeniu szeregowym (1): Nuż vbiory/ noſzenia/ łáncuchy/ iármárki Zadné bez niéy nie będą/ ktemu y folwarki. GosłCast 46.

W charakterystycznych połączeniach: noszenie kosztowne (2), złote.

a. Jako atrybut władzy; znak (1): A gdy ſie nie mogli zgodzić/ vſtáwili kto lepſzy znák z zyemie wywiedzye przez ich noſzenia. Vderzył mąż ieden Neptunowym ſceptrum/ wyſzedł z zyemie koń/ znák walki. Vderzyły niewiáſty ſzefelinem ktory Minerwá nośiłá/ wyroſłá oliwá/ znák dobry pokoiá y żywności. BielKron 27.
b. eufem. Narząd płciowy (1):
Wyrażenie: »domowe noszenie« (1): A gdy obacżył [cesarz Aurelijus] iż ſie nań zmowili Rycerze/ poiął mniſzkę boginiey Weſty/ vrzázał ſobie domowe noſzenie/ dla ktorego ſie był bogom y ludzyom obrzydził BielKron 151.
4. Relikwiarz: religiosum gestamen Cn [czego] (1):
Wyrażenie: »noszenie kości [czyich]« (1): drugi raz [św. Tomasz] towárzyſzá/ noſzenim kośći S. Iágnieſzki ktore záwżdy przy ſobie miał/ od febry zlecżył SkarŻyw 202.

Synonimy: I. 1. dźwiganie, 3. piastowanie; 4. brzemienność, brzemię, ciężkość; 5. chod, iście, krok, stąpanie, ście; II. 1. brzemię, burda, ciężar, ciężkość; 2. odzienie, stroj, ubranie; 3. ozdoba.

Cf NOSIĆ, NOSIDŁO

TG