[zaloguj się]
[pdf]

OBACZYĆ SIĘ (531) vb pf

sie (437), się (94).

o jasne. ◊ W inf -å- (100), -a- (41); -å- RejRozpr, GrzegRóżn, RejAp (7), GórnDworz, RejPosWiecz3, RejZwierc (6), NiemObr (2), GórnRozm, GostGosp, WujNT, JanNKar, CzahTr, PaxLiz, też RejKup; -a- GliczKsiąż (4), LubPs, GroicPorz, KrowObr, BielKron (5), KuczbKat (7), BielSpr (2), MycPrz, ModrzBaz, LatHar (2), też RejPs; -å- : -a- RejWiz (3:3), RejPos (59:7), CzechRozm (2:3), CzechEp (8:1), SarnStat (2:1). ◊ W imp -a- (66), -å- (9); -å- MurzNT, BielSat (2), BielSen, PowodPr, GosłCast; -a- : -å- RejPos (34:3). ◊ W pozostałych formach -å- (260), -a- (2); -å- : -a- KrowObr (6:1), BielKron (16:1).

Fleksja
inf obaczyć się
praet
sg pl
1 m -m się obåczył, -ch się obåczył m pers -smy się obåczyli
2 m -ś się obåczył m pers -ście się obåczeli
3 m obåczył się, obåczeł się m pers obåczyli się
f obåczyła się m an
n subst obåczyły się
plusq
sg
3 n było się obåczyło
imperativus
sg pl
1 obaczmy się
2 obacz się obaczcie się
3 niechåj się obåczy niech się obåczą
conditionalis
sg pl
1 m bym się obåczył m pers bychmy się obåczyli, byśmy się obåczyli
2 m byś się obåczył m pers byście się obåczyli
f byś się obåczyła, by się obåczyła m an
3 m by się obåczył m pers by się obåczyli
f by się obåczyła m an
n by się obåczyło subst
con praet
sg
3 m by się był obåczył

inf obaczyć się (152) [w tym: w znacz. 5. GrzegRóżn M3, KuczbKat 85, 120, 155, 175 [2 r.], 195, RejPos 2, RejZwierc 6v, CzechRozm 96v, LatHar 123, 252, WujNT 298, JanNKar H3v, SarnStat 517, 1305 może OBACZYĆ przy impers „może (mogło) się”]. ◊ fut 1 sg obåczę się (2). ◊ 2 sg obåczysz się (41). ◊ 3 sg obåczy się (63) [w tym: w znacz. 5. ActReg 125 może impers praes od OBACZYĆ]. ◊ 1 pl obåczymy się (5), obåczym się (1) BielSen. ◊ 2 pl obåczycie się (8). ◊ 3 pl obåczą się (15). ◊ praet 1 sg m -m się obåczył (5), -ch się obåczył (1) RejPos 110. ◊ 2 sg m -ś się obåczył (2). ◊ 3 sg m obåczył się (28), obåczeł się PaprUp (2). f obåczyła się (2). ◊ 1 pl m pers -smy się obåczyli (1). ◊ 2 pl m pers -ście się obåczeli (1) PaprUp K2v. ◊ 3 pl m pers obåczyli się (16). subst obåczyły się (1). ◊ plusq 3 sg n było się obåczyło (1). ◊ imp 2 sg obacz się (59) [w tym: obacz się każdy (2) może 3 sg RejPos, SkarJedn]; -a- (54), -å- (4), -(a)- (1); -å- MurzNT, BielSat, GosłCast; -a- : -å- RejPos (32:1). ◊ 3 sg niechåj się obåczy (1). ◊ 1 pl obaczmy się (9); -a- (7), -å- (1); PowodPr, -(a)- (1). ◊ 2 pl obaczcie się (9); -a- (5), -å- (4); -a- LubPs, KrowObr, BielKron, ArtKanc; -å- BielSat, BielSen; -a- : -å- RejPos (1:2). ◊ 3 pl niech się obåczą (1). ◊ con 1 sg m bym się obåczył (1). ◊ 2 sg m byś się obåczył (11). f byś się obåczyła (3) RejJóz (2), RejAp, by się obåczyła (1) RejŁas. ◊ 3 sg m by się obåczył (16). f by się obåczyła (1). n by się obåczyło (3) [w tym: w znacz. 5. CzechEp 204, GostGosp 52 może impers con od OBACZYĆ]. ◊ 1 pl m pers bychmy się obåczyli (6), byśmy się obåczyli (1) VotSzl. ◊ 2 pl m pers byście się obåczyli (3). ◊ 3 pl m pers by się obåczyli (25). ◊ con praet 3 sg m by się był obåczył (1). ◊ part praet act obaczywszy się (33).

Sł stp brak, Cn s.v. upamiętywam się, nigdy się nie obaczysz, Linde XVI – XVIII w. s.v. obaczyć.

1. Opamiętać się, wrócić do trzeźwego myślenia; colligere se, redire ad se, resipiscere Cn (349):
a. Z błędu: przestać błądzić, grzeszyć (282): Samiecz [konia] z mathką ſwą nie przebywa/ á gdyby mu ſie tho przydało z zapamiętania/ tedy obacżywſzy ſie vcieka FalZioł IV 10a; FalZiołUng V 119; gdy ſie obaczy człowiek przez vznánie ſwoie/ y przydzie ná drogę ſktorey ſie był obłądził bywa poćieſſon RejPs 185v, 49, 78v, 116v, 156v, 185, 202, 209; RejJóz B7v, E3v; SeklKat R4; RejKup Dv, d3v, m3v, n6, q4 (8); KromRozm I B2, K2v, K3; obáczśię dla boga co to wſercu twoięm zamyśl MurzNT 126; Diar 65; BielKom E3; GliczKsiąż L8; LubPs B3v, V3v [3 r.]; GroicPorz aa4v; O zápámiętáli ludzie duſz wáſzych/ obátzćie ſię/ á pokutuićie KrowObr 54v, 3v, 14v, 59, 77v, 80, 207v; RejWiz 44 [2 r.], 59, 78, 132v [3 r.], 175v; OrzList h4v, i; s they przycżyny wpadł był w pychę/ wſzákże ſie potym obacżył. BielKron 125, 26, 51, 66, 69, 208v, 359, 462v; GrzegRóżn N3; w Kiwierzéch Tátárſkich rychło nam z wámi chodźić poſpołu/ ieſliże ſye nie obaczyćie. OrzQuin Kv, Aa2; RejAp AA6v, BB6v [2 r.], [15]v, 26, 27v (9); GórnDworz Z3; pomni ná to iáko Máttheuſz/ ábo Mária Mágdálená/ ábo on łotr ná krzyżu/ nie rychło ſie obacżyli RejPos 61, 9v marg, 10, 12, 27, 29v (61); ſnadź y ſzalony s klozy wyrwawſzy ſie/ gdyby mu to rozważnie rozwiodł/ podobno ſie obacżył/ á ſnadźby wyrozumiał co ieſt lepſzego RejZwierc 131, 29v, 46v, 78v, 88v, 145 (12); BielSpr b2, 75v; WujJud 10; BudBib b2, c2; PaprPan Eev, Ee4v; KochPs 32; SkarŻyw 166, 454, 598; StryjKron 46; CzechEp 73, 122, 183; chwałá pánu Bogu/ iż ſię wiele Krolow y Xiążąt obacżyli/ ktorzy iuż z obedyencyą do Rzymu nie poſyłáią. NiemObr 42, 55, 80, 129, 164 [2 r.]; przedſię przydźie ktemu/ Ze ſię człowiek obaczy: á co mu dźiś miło/ To mu będźie zá czáſem wſtyd w oczu mnożiło. KochFr 32, 75; WerGośc 224: BielSen 9; ArtKanc K18v, P3v, Q5v; PaprUp F2, Kv; GostGosp 154 LatHar 566; WujNT 546; O nędzny vporze Heretycki kiedy ſię wzdy obacżyſz. WysKaz 36; PowodPr 39; VotSzl B2v, B3, D3; CiekPotr 9, 64, 89; CzahTr E3v [2 r.]; GosłCast 58.

obaczyć się od czego (1): niemogli ſie obaczyć od błędu ſwego/ ácz ie záwżdy łáſkáwie vpominał ſtego RejPs 141.

obaczyć się z czego [= przestać coś czynić] (2): RejZwierc Aaa; iákoby [...] proſtacżkowie ſię ztego błędu obacżyli. BudNT przedm a6.

obaczyć się z kogo, z czego [= pod wpływem czegoś, czyichś losów] (9): RejWiz 188; áby tym każdy oſtrożnieyſzy był/ karząc ſie ludzką przygodą/ ábowiem ſnádniey ſie káżdemu obácżyć z kogo innego niżli ſam z ſiebie. BielKron 333v, 160v; RejPos 201v, [236], 245v; A iákoż ſie thu nie ma obacżyć poććiwy cżłowiek s ták ſproſnych przypadków/ ſłyſząc o nich/ cżłowieká takiego plugáwego RejZwierc 63, Aaav; CzechEp 290.

obaczyć się ku czemu (1): Aby wybawieni będąc z śidła cżártowſkiego/ [...] obacżyli ſię ku cżyniemu woley iego. BibRadz 2.Tim 2/26.

obaczyć się czym (2): obaczą ſie złoczyńcę przykłádem moiem RejPs 77; RejZwierc Aaa.

obaczyć się w czym (45): KromRozm III P8v; LubPs A5, V4 [2 r.], aa5v; iż to trudno było przyſzło onym/ Aby ſie w ſwych omyłkach co obacżyć mieli RejWiz 132v, 50v, 188; ſzaleni ludzye byli co ſie nie mogli w tym obácżyć/ poſługi Boſkie zbytnim ludzyom cżyniąc. BielKron 24, 208v, 260v; będą bluźnić Páná ſwego/ á przedſię ſie nie obacżą w złoſciach ſwoich. RejAp 136, 88; GórnDworz N; áni ſie mogę obacżyć w ſproſnośći grzechow ſwoich/ bez ſwiętego miłoſierdzia twego. RejPos 177, 4v, 8v, 15, 43v, 64v (17); BielSat B4; RejZwierc 5v, 10v, 46, 62v, 70; CzechRozm 118v; SkarŻyw 261; CzechEp 92, 290 [2 r.]; BielRozm 13; LatHar 621; PowodPr 17.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż] (5): RejWiz 59v; obácż ſie iż ludzi poniżaſz á ſiebie podwyzſzaſz BielKron 124, 298; Czo cżynić gdy ſie cżłowiek obacży iż ieſt zły. RejPos 325 marg; SkarJedn 220.

W połączeniach szeregowych (3): ktorych nie inſzego nietzeka/ iedno wietzny płomień/ [...] ieſli ſie nieobatzyćie/ nienáwroćićie/ y pokuthowáć niebędziećie? KrowObr 240v; RejPos 173; CzechEp 128.

W powtórzeniach intensyfikujących (5): obácż ſie á obácż nędzny á mizerny bogacżu/ á vpadń przed nogi Páná twoiego RejPos 164v, 27, 169, 262, 298v.

W charakterystycznych połączeniach: obaczyć się w błędzie swym (od błędu, z błędu) (4), w ciemnościach swoich, w grzechu swoim (sprosności grzechow swoich) (4), w krnąbrności swojej, w twardej myśli swojej, w omylnych nadziejach swoich, z nałogow, w niewierze, w obłądzeniu swoim, w omyłkach (omylnościach) swoich (3), w szkodliwym przypadku swoim, w trzech głównych skazach, w smrodzie, w (plugawej) sprawie swojej (2), w marnym szafarstwie swoim, w szyderstwie (2), w upadku swoim (3), w mizernym włodarstwie swoim, w złościach swoich (sprosności złościwych spraw swoich) (4).

Parafraza przysłowia (1): Tak to poſpolicie mawiaia poſzkodzie Polak madr tego ia w was niebace/ boſcie ſie poſzkodzie nieobatzeli PaprUp K2v.
Zwrot: »w prawdzie się obaczyć« (1): wiele ludzi ſie było tą poſtillą w prawdzie obacżyło z onych dawnych [...] nałogow ſtárych. RejZwierc Aaa.
Szeregi: »(na)karać się a obaczyć (się)« [szyk 2:1] (3): RejJóz H8; A tu ſie więcey nákaráć á obacżyć możeſz. RejPos 29, 27.

»obaczyć się, (a, i) (na)wrocić (się)« =reverti et deprecari PolAnt [szyk 6:1] (7): BibRadz 3.Reg 8/47; RejAp 2; iż ieſt wielkie weſele wſzytkiemu zebrániu niebieſkemv [!] nád iednym vpádłym cżłowiekiem/ gdy ſie obacży á náwroći ſie ku Pánu ſwemu. RejPos 144, 29v, 115v, [236]; OrzJan 53. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»obudzić się a obaczyć« (1): vpomináć tu Pan racży [...] przełożone koſciołá tego/ áby ſie obudzili á obacżyli RejAp 35v.

»obaczyć się i ocucić« (1): Cżemu ſie wżdy kiedy nieobátzyćie/ y nieocućićie? KrowObr 159v.

»obaczyć się a otworzyć oczy« (1): ábowiem Pan nie kuſi nas iedno dla nas ſámych/ [...] ábychmy ſie ták obacżyli/ á otworzyli oczy ſwe BibRadz I 136b marg.

»poczuć się i obaczyć« (1): Nie wcżáżeś [lege: wczas żeś] ſie pocżuł y obacżył. Phil R4.

»obaczyć się a pohamować« (1): A tu by ſię niech X. K. w błędźie ſwym naprzód obacżył/ y pohámował CzechEp 290.

»obaczyć się a żywota poprawić« (1): áby [...] powieſćiámi ſwemi złemi á fáłecznemi ſam ſobie rádził niechcąć ſie obacyć [!] á żywotá ſwego popráwić. RejPs 53.

»obaczyć się a przestać« [szyk 1:1] (2): A ták przeſtań á obácż ſie. RejAp 44; RejPos 198.

»obaczyć się a ku sobie przyść« (1): Ale yáko w inſſych rzecżách cżłowyek głupoſcyą á z nyeobacżenyá podknął ſie/ ták theż y wtym ſzwánkuyąc obácżyć ſie/ á ku ſobye przysć nyechce. GliczKsiąż F.

»obaczyć się i upamiętać« (2): áby ſię ći [...] ktorzy z niewiádomośći błądzą obácżyć y vpámiętáć mogli. CzechEp 27, 35. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»uznać się, (a, ani) obaczyć (się)« [szyk 10:1] (11): RejAp 12, 88; iżbyś potym rad ſie vznał á obacżył/ ále prożno RejPos 262v, 53, 54v, 67, 177, 198v, 212v, 239; RejZwierc 62v.

»obaczyć się a wyniść z ciemności« (1): Wierż mi iżby ſię wam obaczyć trżebá/ á wyniść z tey ćiemnośći/ w ktorąśćie niewiem iako weśli. GórnRozm 14.

»obaczyć się i zawstydać« (1): Azaby ſię kiedykolwiek ći nowi X.K. theologowie [...] obacżyć y záwſtydáć mogli CzechEp 111.

b. Z silnej emocji: opanować się, otrząsnąć się, oprzytomnieć (10): powiedáią o Rycerſkich ludzioch/ iż kiedy ku bithwie że ieden zblednie/ drugiemu ſie nogá w ſtrzemieniu trzęſie/ [...] ále ſkoro ſie obacży á vciecże ſie do rozumu/ [...] wnet go ono wſzythko ſnádnie ominie. RejZwierc 73v, 73v, 75v, 77v, 83v; gdy był ſrogo od oycá bity/ vmyſłu niemienił/ ták długo aſz oćiec ſię obacżył SkarŻyw 298; WujNT 546.

obaczyć się z czego [= pod wpływem czego] (1): iż przez te troſki nic ſmácnego nie znam/ Ktorych mocą zmorzoná/ iuż y o ſię niedbam. Przecż ſie iuż obacżywſzy z twey zdrowey powieśći [...] PaxLiz B3v.

obaczyć się w czym (1): Tu prorok nárzeka ná niełáſkę páńſką [...]/ á proſi áby ſie raczył wtem obaczywſſy ſmiłowác. RejPs 123v.

Szereg: »obaczyć się i do siebie przyść« (1): Lecz iż drugdy gniew vprzedza rozum/ nim ſię człowiek obaczy y do śiebie przyidźie SkarKaz 314a.
c. W niespodziewanej sytuacji, zwłaszcza w niebezpieczeństwie: spostrzec się [w tym: z przeczeniem (38) – za pomocą partykuły ”(a)ni” (21)] (57): FalZiołUng V 119; RejPs 78v; kubek zginął anim ſie obacżył RejJóz Ov; RejKup e3; Ale błąd y nyeprawdá [...]/ niż ſye obaczyſz/ w ſerce ſye wkráda. KromRozm I N2v; GliczKsiąż H7v; RejWiz 124v; RejFig Aa4v, Cc3; GórnDworz Hh3v; Bo kto wżdy iuż nieobácżnie vpádnie/ á potym ſie obacżywſzy iuż tego drugi raz przeſtrzega/ iuż tákiemu to wżdy bywa [...] odpuſzcżono. RejZwierc 37v, 56v, 73v; kiedy ſye ſługá w Páná wkrádnie/ śiłá będźie przewodził/ niż ſye Pan obaczy Strum R2v. F3v, P2v; SkarŻyw 102, 487; CzechEp 108; KochSz B4v; PaprUp C3; GostGosp 154; ſtárguię go [konia] pręcéy/ By ſie chłop obaczywſzy/ niechćiał wnet zań więcéy. WyprPl B4v; KlonWor 21.

obaczyć się w czym (3): ták tám lud był pierwey proſty/ iż gdy miod iedli álbo wárzyli/ [...] woſk precż wymiátáli: Potym gdy gi v nich kupowano obacżyli ſie w tym. BielKron 437; RejZwierc [782]; KochSz B2v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek pytajny (11), gdy (10), iż(by), że (5)] (27): Bo zwielką prętkoſćią náſtroyone ſą/ ku zginieniu czáſy iego bo ſnadz ni ſie obaczy gdzie ſie podziáły ſpráwy iego RejPs 134v; RejJóz F4; RejRozm 398; RejWiz 28v, 31v, 41v, 48v, 71, 112v; Buiać też ſobie w leſie/ Ielonek vbogi/ Ale ni ſie obacży/ gdy mu ſtrącą rogi. RejZwierz 105v, 3, 116, 143; BielKron 123v; RejAp 36, 148v; RejPos 190v, 316; iż ſie długo nie obacżyſz czo ſie s tobą dzieie. RejZwierc 25, 72v, 83v, 159v, 207v; CzechEp 109; GórnRozm Nv; Biſkup obaczył ſie/ że z tym źle zártowáć KochAp 5; Ni ſię obacżyſz kiedy domá będźieſz KlonFlis H4.

Ze zdaniem luźno nawiązanym pełniącym funkcję dopełnieniowego [ali(ć)] (2): niżli on pies czo ſie idąc do ciebie łaśi á marda ogonem/ á gdy ſie nie obacżyſz álić on zá nogę cáp. RejZwierc 83; CzahTr Cv.

Zwrot: »(a)ni się sam obaczyć« (6): A kto nabeſpiecżnieyſzy vłowi ſie ſnádnie/ Bo ni ſie ſam obacży kiedy w tę ſieć wpádnie. RejWiz 28v, 31v, 41v, 71; RejPos 316v; RejZwierc 72v.
Szereg: »nie przestrzec się ani obaczyć« (1): chcąc te kły/ tych wilkow iádowitych Kátholikow ſwych/ [...] owcżynką iáką pokryć/ áby ſię proſtacżkowie omamieni nie przeſtrzegli/ áni obacżyli CzechEp 122.
2. Zastanowić się, przemyśleć, wziąć pod uwagę; respicere HistAl considerare Vulg (86): Sama byś zeznała, by się obaczyła: Rozważywszy czasy snać by się żaliła. Żeś zacną osobę tak marnie straciła RejŁas w. 9; RejJóz D5, F4v: RejWiz 44v, 53, 56; Leop Act 12/12; Thákżeć y thu gdy ſie obacżyſz á vźrzyſz iż ſie iuż wiele wypełniło/ iáwnie ſie potym tego dopátrzyſz/ iż [...] RejAp 3v, 197; BiałKat 318v; Ale kto ſie chce obacżyć/ ſnádnie to zrozumie/ iż theż iuż máło nie v wrot náſzych ſtoi ſwięty gniew iego. RejZwierc 188v, 122, 154v; WujNT Act 12/12; PaxLiz B4.

obaczyć się na co (1): A iż tho wzaczęćiu wſzyſtkich lékarſtw bywa/ ábyſmy doźrzeli/ iefli chory wytrwa/ á śily y chęći ile trzebá ma: w Cieplicách thych niemniéy/ ná to ſye obáczmy/ iż więc drudzy ná powieść/ áby ſkoſztowáli idą Oczko 13.

obaczyć się w czym [w tym: „w tym” (9), „w czym” (3)] (13): RejPs 188; RejRozm 401; HistAl C3v; GliczKsiąż C4, H3; A ſnadź káżdy gdyby ſie w tym obacżył práwie/ Máłoby ſie roſkochał w tey obłudney ſpráwie RejWiz 87v, 96; BielKron 60; RejPosWiecz3 98; Obacżćieſz ſie w tym dobrze/ ſynacżkowie mili. Byśćie márnie wolnośći ſwey nie vtráćili. BielSat Hv; RejZwierc 236v; SkarJedn 275; BielSen 19.

Ze zdaniem dopełnieniowym [zaimek pytajny (32), jesli(że), li ‘czy’ (10), iż (4)] (46): RejRozm 401; ocyec ktory ſyná ma/ nyechay ſie obacży yeſli go w kápłáńſtwye poſtánowić ma. GliczKsiąż O5v; GroicPorz f2; BielKron 67, 246; RejAp 35v, 37, 186v; Obácżże ſie komuś więcey powinien/ á wſpomni ſobie od kogoś więtſze dobrodzyeyſtwá wziął RejPos 39, 7v, 20, 27, 29, 40 (25); BielSat D4; A thám ſie iuż cżego pewnego nádziewa/ á thu do domu przyiechawſzy nie máſz ſie iuż cżego nádziewáć. Ale by ſie obacżył iż thu nie rowno pewnieyſze. Bo iuż pewna ſławá/ [...] pewna miłość á wdzięcżność v ludzi RejZwierc 37, 99v, 132, 144v, 189v, 257; BielSpr 59v; SkarJedn 275; Oczko 13; BielRozm 7, 31; PowodPr 51.

W powtórzeniach intensyfikujących (3): A thák obácż ſie obácż nędzny cżłowiecże coś ieſth/ á rozżáłuy ſie ſam ſiebie RejPos 7v, 27, 237.

Fraza: »byś się obacżył (a. obaczyć się chciał); kto się obaczy (a. kto by się obaczyć chciał)« [jako zdanie wtrącone] (8;4): ſtára ſie áby był przywiedzion ná drogę ſpráwiedliwą ábowiem kto ſie w tem obaczy/ ſnadz mu to więcey pochodzi z łaſki páńſkiey niſſli z iego ſtáránia. RejPs 188; RejRozpr D2; RejJóz E6; A ſnadźby iey [prawdzie] iuż/ bychmy ſie obacżyli/ nalepiey dáć pokoy RejAp 147v, 44v, 189; á iuż nie inácżey ieſt/ byś ſie práwie w tym obacżyć chciał/ iáko ogniem piekielnym mogłbyś rozumieć być zápalone ſumnienie ſwoie. RejPos 309, 134, 209; RejZwierc 37v, 133, 170.
Zwrot: »obaczyć się dobrze« [szyk zmienny] (5): GroicPorz f2; BielKron 60; ku temuć y v nas ſye ma/ obáczmy ſye iedno dobrze. OrzQuin K4v; BielSat Hv; BielSen 19.
Szeregi: »obaczyć się abo doświadczyć« (1): Druga tedy rzecż w ktorey ſie obacżyć ábo doſwiádcżyć mamy/ ieſt Miłoſierdzye Páńſkie. RejPosWiecz3 98.

»obaczyć się a radzić o sobie« (1): A thu ſie iuż obacżyć á ſnádnie rádzić o ſobie możeſz/ co ieſt tobie lepiey vcżynić RejPos 277.

»rozmyślić się, (a) obaczyć (się)« (2): A iákoż fie tu nie rozmyſlić/ á iákoż ſie tu nie obacżyć/ co ieſt lepſzego RejPos 61, 105.

»obaczyć się a rozważyć« (1): Wcżym rodzicy myeliby ſie obácżyć/ á to ſobye rozwáżyć/ iże potrzebá/ áby y ſyny fwe ku temu y tákyemu rzemyęſlu wyedli. GliczKsiąż H3.

3. Przekonać się, zrozumieć, zorientować się (62): GliczKsiąż H5v; RejPos 116 marg [2 r.]; A iżbyś ſie łácniey obácżyć mogł/ zoſobná o káżdym z nich [imion bożych] mowić będziemy. CzechRozm 50v, 233v.

obaczyć się z czego [= pod wpływem czego] (4): RejWiz 89v; RejPos 300v; ModrzBaz 115v; Z tákich ſcriptur może ſie obaczyć w wielu rzeczach nouitius. SarnStat 1267.

obaczyć się na czym (1): możeſz ſie obácżyć ná tym bárzo ſnádnie RejWiz 95v.

obaczyć się w czym [w tym: „w tym” (11)] (18): Bo wiele ludzi ſobie głowy pokáźili/ A máło ſie w tych dziwiech przedſię obacżyli. RejWiz 143v; BielKron 227; RejPos 116, 288v, 300v; RejZwierc 16v, 19v, 89, 249; TRudno ſie w tym obácżyć bes dáru Bożego MycPrz I A2; CzechRozm 97; ModrzBaz 115v; CzechEp 66, 127, 424; Pan ma co tydźień wiedźieć o Száfárſkich wydatkách: bo ſie ták łácwiey w vtrátách obacży GostGosp 154; SarnStat 1267; SkarKaz 455b.

Ze zdaniem dopełnieniowym [iż, że (22), zaimek pytajny (15), jesli(że) ‘czy’ (2)] (39): A kto kolwiek to vzrzy tedy ſie obaczy iż wielki pożytek cżyni káżdemu żywot ſpráwiedliwy RejPs 85v, 69v, 90, 116v; RejKup r5; KrowObr 160; przecżći/ ſnádnie ſie obacżyſz/ Iáką roſkoſz prze ten ſwiát ſproſny tráćić racżyſz. RejWiz 194, 19, 184, Cc3; BielKron 73v, 140, 154v, 405; RejAp 45v, 72v, 186v; iákie ieſt nędzne pielgrzymowánie moie/ tuch ſie obacżył RejPos 110; A tu ſie dopirko cżáſu ſwego obacżyſz/ ieſliże cie będzye vmiáło wymowić poſłuſzeńſtwo dekretałow thwoich RejPos 347, 37v, 85v, 88v, 114v, 232 (13); RejZwierc 16v, 19v, 83, 100v, 249; CzechEp 127, 250, 424; ReszPrz 42.

Zwroty: »dostatecznie, prawie, słusznie się obaczyć« (1:1:1): RejWiz 89v; iż ſie dopiro práwie obacżyli y w onych piſmiech Prorockich y w onym [...] obiáwieniu iego. RejPos 116; A ieſt tych kilko roznośći w tych przypádłych á nowo nábytych przyiáźniach. A trzebá oculate ſtępáć niżli ſie kto w tym doſtátecżnie obacży. RejZwierc 89.

»obaczyć się w rozumie« (1): vczyń miły pánie/ áby ſie ich wiele obaczyło wrozumiech ſwoich á zrozumieli dziwnem ſpráwam wielmożnoſći twoiey. RejPs 161.

Szeregi: »obaczyć się abo ostrzec« (1): cżęſtokroć przypadáią takie cżáſy/ że zpodobieńſtwá rzecży od kogo inſzego ſpráwionych/ w wielu potrzebách y my ſię obácżyć ábo oſtrzec możemy [possumus admoneri]. ModrzBaz 115v.

»poczuć się i obaczyć« (1): że mu ſię zdáło/ iż wſzędy około niego beſtye ſtoią: á iż do nich ſámych to piſmo przyść miáło: á iż ſię w tym żaden z nich pocżuć y obacżyć nie miał. CzechEp 127.

»obaczyć się i (ani) sprawić (a. wyprawić)« [szyk 2:2] (4): RejWiz 89v; Gdyż czo ieſt cżlowiek/ [...] bychmy też namniey o tym piſmá nie mieli/ iuż ſie ſnádnie w tym wſzyſcy ſpráwić y obacżyć możemy. RejPos 300v, 126, 300v.

4. W funkcji zwrotnej (8):
a. Zobaczyć swój obraz, swoje odbicie; przen (2):
Zwroty: »jako z rejestru się obaczyć« (1): A gdy ſie tu [= w tej książce] iáko z reyeſtru obacżyſz w ſpráwach ſwoich/ ſnádnie potym znaydzieſz miedzy mędrſzemi/ cżego dáley w ſobie popráwowáć RejZwierc 179v.

»obaczyć się w sprawach swoich« (1): RejZwierc 179v cf »jako z rejestru się obaczyć«.

»obaczyć się jako we źwierciedle [ze zdaniem przydawkowym orzekającym]« (1): weźrzawſzy w Moiżeſzá á w vſtáwy iego/ tám ſie záwżdy obacżyſz iáko we źwierciedle/ iżeś záwżdy godzyen pomſty RejPos 75v.

b. Zastanowić się nad sobą (1): Introspice in mentem tuam ipse, Obácz ſie ſam/ weyźrzy ſam w ſię. Mącz 407a.
c. Stwierdzić, że ktoś jest kimś, jakimś, gdzieś (5):

obaczyć się gdzie (1): Nie gań co nie k myſli bacżyſz/ Aż ſie też ná twym obacżyſz. RejZwierc 236.

obaczyć się jakiego (1): ktory [...] prośił Páná Bogá áby zámknął niebo áby deſzcż nie był [...]. A gdy ſie wyſłuchánego obacżył od Páná/ [...] BielKron 84.

cum inf „być” [w tym: kim (2), gdzie (1)] (3): GliczKsiąż F5; obacżyli ſie być Syryani w pośrzodku Sámáryey miedzy ſwemi nieprzyiacielmi. BielKron [852]v; Obaczywſzy ſię ludźmi być żyli iák ludzie StryjKron 250.

5. W funkcji biernej (26):
a. Zostać obejrzanym [ze zdaniem dopełnieniowym] (1): około świętego Marćiná/ Dworki wſzyſtki álbo Vrzędnicy/ máią zwieść do Pániey [...] przędźiwá/ poważywſzy oddáć. Aby ſie to wſzyſtko obacżyło/ ieſli ſie zgadza z verificácyą. GostGosp 52.
b. Zostać stwierdzonym, zrozumianym, poznanym (23): RejPs 151v; Aleċ bych wiernie zyczyla By ſię twa myſl obaczyla. RejKup g4; aby tym snadniej na sejmie mogła się obaczyć sprawiedliwość w onej rzeczy Diar 94; tedym tu conſignował té Státuty, áby w kupie wſzyſtko ſnádniéy obácżyć ſie to goſpodárztwo Koronné mogło. SarnStat 517.

obaczyć się z kogo, z czego [= na podstawie czegoś, z czyichś tekstów, też od kogoś] (9): GrzegRóżn M3; To też ieſzcże y z Ewángeliſtow łátwie śie obácżyc może. KuczbKat 175, 120, 175, 195; y s przypadkow y z młodych ieſzcże obycżáiow dziecinnych ſnádnie ſie obacżyć może ku cżemu ſie ktorego przyrodzenie ſciąga. RejZwierc 6v; CzechRozm 96v; Iesli się cobędzie miało miec dopokoiu znich [posłów] się obaczy prętko ActReg 125; A z tego rozdziału obaczyć ſię może/ iż tego Ewángeliſty [...] przedśięwzięćie było/ opuścić ſpráwy one P. Chriſtuſowe w Gálileiey WujNT 298.

obaczyć się w czym [= w tekście a. na podstawie czegoś] (3): w cżym ſie iuż błąd ich gruby á wywody ſproſne obacżyły CzechRozm 164v; Cżynili też święći Doktorowie Kośćielni kazánia w wigilie/ [...] co ſię w ich kśięgách obácżyć może. LatHar 123, 252.

obaczyć się skąd [„stąd”] (2): Z tąd tedy obácżyć śie mogą ony rzecży/ ktore ku ſkruſze prawdźiwey bárzo ſą potrzebne KuczbKat 205, 155.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż (4), zaimek pytajny (2), jako ‘że’ (1),jesliż ‘czy’ (1)] (8): RejPos 2; ieſli ná ſlugi tey władzey pátrzác będźiemy/ tedy może śie obácżyć/ iż śie nie thák ſzeroko śćiąga KuczbKat 85, 120, 155; RejZwierc 6v; áby ſię y to obacżyło/ ieſliż tám może być prawdá zbáwienna/ gdźie ſię tákie [...] bayki báią? CzechEp 204; WujNT 298; zdáło ſie nie od rzeczy położyć kilká deriwáciy, áby ſie tym łácniéy obaczyć mogło, iáko ktore ſlowo piſáć JanNKar H3v.

Ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): áby ſię fundáment ten [...] tym lepiey obacżyć mogł/ iż ieſt nie iednoſtáyny y nie pewny. CzechEp 228.

Zwrot: »prawie się obaczyć« (1): toć ſie iuż tu práwie obacżyć mogło/ iż ſie ten Krol nie miał okázáć/ áni w ladrzech/ áni w pozłociſtey zbroi/ iedno ná oſlęciu RejPos 2.
c. Zostać zauważonym, zwrócić na siebie uwagę (2): Ale ieſt drugi Práktykarz/ ktory mogąc mieć ſprzężay/ á nie ma go/ áby rowno z drugiemi nierobił: táki/ kiedy dźieśięćinę wytykáią/ obacżyć ſie łátwie może/ nie máiąc ſprzężáiu że ták wiele náżnie/ iáko o w co bydło y ſprzężay ma GostGosp 42; Których [omyłek] niepodobna áby ſie człowiek vſtrzédz mógł [...]. Gdźiéż ſie bowiém zrázu wſzyſtko obaczyć może? SarnStat 1305.

Synonimy: 1. upamiętać się, uznać się.

Formacje współrdzenne cf BACZYĆ SIĘ.

Cf OBACZENIE

KW