Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBACZYĆ SIĘ

Następne hasło: OBACZYWAĆ SIĘ »

OBACZYWAĆ (27) vb impf

o oraz drugie a jasne. ◊ W inf -ba- (1) WujNT, -bå- (1) SarnStat. ◊ W pozostałych formach -bå- (14), -ba- (2); -ba- Strum; -bå- : -ba- SarnStat (7:1).

Fleksja

indicativus
inf	obaczywać
praes
	sg	pl
1		obåczywåmy
3	obåczywå

praet
	sg		pl
1	m	-em obåczywåł	m pers	-źmy obåczywali
3	m	obåczywåł	m pers	obåczywali

imperativus
	sg
3	niech obåczywå

conditionalis
	pl
1	m pers	bychmy obåczywali
3	m pers	by obåczywali

inf obaczywać (3). ◊ praes 3 sg obåczywå (2). ◊ 1 pl obåczywåmy (4). ◊ praet 1 sg m -em obåczywåł (1). ◊ 3 sg m obåczywåł (2). ◊ [1 pl m pers -źmy obåczywali.] ◊ 3 pl m pers obåczywali (1). ◊ imp 3 sg niech obåczywå (1). ◊ con 1 pl m pers bychmy obåczywali (1). ◊ 3 pl m pers by obåczywali (1). ◊ part praes act obåczywając (11).

Sł stp brak, Cn s.v. obaczam, Linde XVI – XVII w.

Znaczenia

1. Oglądać (2)
2. Przyjmować lub mieć jakiś sąd na jakiś temat: stwierdzać, zdawać sobie sprawę, poznawać (18)
3. Zwracać uwagę na jakiś element spośród wielu (1)
4. Rozpatrywać, zastanawiać się (6)
5. [Doświadczać]

1. Oglądać; circumspicere, contemplari, convisere a. obire a. perlustrare oculis, deprehendere visu, inspicere, perspectare, perspicere, prospeculari Cn (2): Ale Sędźia niewidźiánéy rzeczy nie może ſkázáć ták iáko Podkomorzy ná polu. Trzebá tu roztrząśniénia: bo Podkomorzy nie ták ma bydź ſeruile pecus, áby nie miał obaczywáć SarnStat 465.

Ze zdaniem dopełnieniowym (1): którzy [lustratorowie] et maiora et minutiora bona Regia wſzędy náwiedźili (obáczywáiąc, vpátrywáiąc, y reieſtruiąc) coby ſie gdźie wſzędźie dźiało SarnStat 101.

W połączeniu szeregowym (1): SarnStat 101 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

2. Przyjmować lub mieć jakiś sąd na jakiś temat: stwierdzać, zdawać sobie sprawę, poznawać; animadvertere, recensere JanStat (18):

obaczywać co [= to, co się sądzi] (10): A tak my obaczywając takie niebezpieczeństwa, prosiliśmy WKM naszego MP, abyś to [...] raczył naprawić Diar 67, 44; GliczKsiąż C4v; gdy iuż obacżywał Pan vznánie iego RejPos [105]; CzechEp 175; Téż obaczywáiąc ćiężkié nietylko Duchowieńſtwá/ ále y Króleſtwá náſzego y Rzeczypoſpolitéy ſzkody/ [...] SarnStat 178 [idem] 922. Cf obaczywać co do kogo; Ze zdaniem dopełnieniowym; Zwrot.

obaczywać co do kogo (1): gdyż im przystało, jeśliby co takowego do osoby pańskiej obaczywali, przez Radę Koronną upomionąć Diar 64.

obaczywać co jakie [= że są jakieś] (1): obacziwaiącz slusne prozbi poslow Mazoweczkich [...] thakowe pozwi [...] Cassuiemi ZapWar 1545 nr 2646.

obaczywać co, ze zdaniem przydawkowym orzekającym (1): Abowiem obacżywał then wſzechmogący Pan tho mdłe á nikcżemne przyrodzenie cżłowiecżeńſtwá náſzego/ iż nas za wżdy miáły odwodzić od niego znáki/ dziwy/ á wymyſły ſwiátá tego RejPos 241v.

obaczywać z czego (3): GliczKsiąż C4v; RejPosWstaw [143³]v; gdy z przypowieśći Apoſtołowie/ y z niektorych ſłow y z ſpraw Boſtwo iego obacżywáli [ij. że jest Bogiem] [...] CzechEp 175.

cum A cum inf „być” [czym] (1): S tego wſzytkiego obacżywamy/ tę być Piotrá ſ. á ktemu Apoſtolſką náuką/ ktora [...] opowieda [...] żywot wiecżny RejPosWstaw [143³]v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (1); iż, że (6)] (6): thak czi poslowie (mienili sie czirpiecz) obacziwaiącz [...] iż wiethse mordersthwa i zabiania thim sie mnoza ZapWar 1545 nr 2646; Diar 66; gdy nędznik przez ſluchánie ono ſwoie/ nie idzye zá vmyſlem złym ſwoim/ á obacżywa iż to złe/ iuż Pan ſnádnie przyſporzy wiáry iego RejPos 239; WujNT 837; IAko Król Włádiſlaw [...]/ obaczywáiąc iż rzemieſlnicy w przedawániu rzeczy meſpráwiedliwie ſie záchowáli/ ná to vczynił práwo oſobné SarnStat 285 [idem] 930.

Zwrot: »przed czasem obaczywać [co]« (1): słonczá y mieſiącá niedoſtátki/ to ieſt/ zaćmienia/ zdaleká álbo przed czáſem obacżywać/ y opowiadać roskoſzna á vżytecżna ieſt rzecż. KwiatKsiąż I3v.

3. Zwracać uwagę na jakiś element spośród wielu [co] (1): żem to ſobie dla pámięći w iedné Kśiążki ſpiſował/ cokolwiekem godnégo zá częſtém ſwém przypátrowániém obáczywał Strum A2v.

4. Rozpatrywać, zastanawiać się (6): dla tego RP nas ku sejmom [...] wezwała, abychmy też obaczywali, Panu swemu i WM oznajmiali a spułem zabiegali. Diar 33.

obaczywać co (4): ktorych [przełożonych waszych] wy obacżywáiąc dokonánie y záchowánie ſwięte náſláduycie wiáry ich. SarnUzn G6v; Ale y z pozwów ſámych mądrze piſánych punctatá obaczywáiąc, zwyczay młody Iuriſtá może bráć SarnStat 1267; Gdźie Sędźia pátrząc ná obwinionégo, obacżywa wſzyſtko, w czymby ſie nie do końcá ſpráwiedliwość sſtáłá. SarnStat 1276. Cf Ze zdaniem dopełnieniowym.

Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z odpowiednikiem: to (1); jeśli ‘czy’ (1), zaimek względny (1)] (2): HistAlHUng A3v; Tu niech krześćiáńſki człowiek obaczywa, ieſli nie przyſtoyniéy ieſt [...] porządkámi świętémi niegárdźić SarnStat 1273.

Zwrot: »z pilnością obaczywać« (1): ſnadnie ſie też inych przigodami przeſtrzegamy/ gdy tho co im pomocno biło a co zas ſzkodziło ſpilnoſcią obacżiuami [!] HistAlHUng A3v.

5. [Doświadczać [co]: Raczeliście Wm. wyrozumieć, [...] jakieźmy zatrudnienia obaczywali za jakąś złą sprawą tej drogi naszy DiarPos 26.]

Synonim: 1. oględać.

Formacje współrdzenne cf BACZYĆ.

Cf OBACZYWAN, OBACZYWANIE