Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBALAĆ

Następne hasło: OBALAJĄCY »

OBALAĆ SIĘ (14) vb impf

się (8), sie (6).

o prawdopodobnie jasne (tak w o-); -bå- (11), -ba- (3) BielKron, BudBib, SkarJedn.

Fleksja

indicativus
praes
	sg	pl
3	obålå się	obålają się

praet
	pl
3	subst	obålały się

praes 3 sg obålå się (5). ◊ 3 pl obålają się (2). ◊ praet 3 pl subst obålały się (7).

Składnia dopełnienia sprawcy przy pass: obalać się czym (3), od kogo przez co; czym SkarJedn, SkarKazSej (2); od kogo przez co GrzegRóżn.

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVIII w. s.v. obalić się.

Znaczenia

Przewracać się, walić się (14)

Przewracać się, walić się; ruere, procumbere Cn (14):

Przen: Spadać [na co] (1): iuſz wymowki nie máſz/ á winá wſzytká omieſzkánia dobrá twego/ ná twoię ſię gnuſność obala. SkarŻyw 36.

a. O przedmiotach materialnych (architektura, drzewa itp.) (8): pocżęli Azyani po drábinkách leść ná mury/ z namiotow też z możdżerzow wielkimi kulámi ſtrzelano wierzchem áż ſie ſklepy obáláły BielKron 316; RejZwierc 204; Fráncuzowie zálegli byli kráie láſu/ á ſkoro woyſko w lás weſzło/ tedy oni ſkráynych drzew popchnęli: z ktorych iedno ná drugie lecąc/ obaláły ſię/ á lecąc z obu ſtron potłukły ludźi/ konie y wſzytkę obronę [guae alia in aliam instabilem per se ac male haerentem incidentes ancipiti strage arma, viros, equos obruunt] ModrzBaz 104.

Zwrot: »sam się obalać« (4): RejAp 16, 22v; Wiárą przodkowie náſzy przez ſrogie morzá przeſzli/ y wiele pogáńſkich miaſt poſiedli/ tákże ſie im zá wiárą ich ſámy mury obaláły. RejZwierc 128v, 64v.

Szeregi: »obalać się i gnić« (1): zamki puſte/ wieże prożne/ drugie ſię obaláią y gniją SkarKazSej 666b.

»padać się a obalać« (1): przed tą wielmożnoſcią mury ſie ſámy pádáły á obaláły RejAp 16.

b. O ustalonym porządku, instytucjach itp.: przestawać istnieć (4): Iáko Kośćioł Antykryſtow od Bogá przez nacżynia iego obala ſię/ ábo bywa obálon. GrzegRóżn F4; Kościoł Páńſki trfale fundowány ieſt iż ſię áni nawáłnośćią rzek/ áni żadnemi pokuſami nie obála. SkarJedn 68; SkarKazSej 676b.

W przeciwstawieniu: »stanąć ... obalać się« (1): Co rozumem y pilnośćią y cnotą ſtánęło: to ſię nierozumem y niedbáłośćią y złośćią ludzką obala. SkarKazSej 664a.

c. O religii i wierze (1):

Szereg: »obalać się i ginąć« (1): [ręka] ludzka/ [...] źle buduie/ wiecznośći y trwáłośći dáć nie może/ y przetoż ſię mienią y prędko ſię herezye obaláią y giną. SkarKaz 242a.

Synonimy: niszczeć, padać się.

Formacje współrdzenne cf WALIĆ.