Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: PADAĆ

Następne hasło: PADAJĄCY »

PADAĆ SIĘ (61) vb impf

sie (52), się (9).

Oba a jasne.

Fleksja

indicativus
inf	padać się
praes
	sg	pl
1	padåm się
3	padå się	padają się

praet
	sg		pl
3	m		m pers	padali się
	f	padała się	m an
	n		subst	padały się, padali się

fut
	sg		pl
3	m	będzie się padåł	m pers
3	n	padać się będzie	subst	będą się padać

imperativus
	pl
3	niech się padają

conditionalis
	sg		pl
3	m	bodåj się padåł	m pers
3	n		subst	by się padały

inf padać się (13). ◊ praes 1 sg padåm się (4). ◊ 3 sg padå się (5). ◊ 3 pl padają się (15). ◊ praet 3 sg f padała się (2). ◊ 3 pl m pers padali się (1). subst padały się (11), padali się (1) [cum N pl: opoki]; -ły : -li OpecŻyw (2:1). ◊ fut 3 sg m będzie się padåł (1). n padać się będzie (2). ◊ 3 pl subst będą się padać (3). ◊ imp 3 pl niech się padają (1). ◊ con 3 sg m bodåj się padåł (1). ◊ 3 pl subst by się padały (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w. s.v. paść.

Znaczenia

1. Pękać, rozstępować się, rwać się, rozpadać się (56)
- Przen (7)
2. Przestawać istnieć, upadać (o państwach, władcach) (5)
- Przen (1)
3. [Bywać zwyciężonym, rozgromionym w walce]

1. Pękać, rozstępować się, rwać się, rozpadać się; hiare Mącz, Cn; hiascere Calep, Cn; rumpi PolAnt; hiatare Calep; crepare, dehiscere, dirumpi, dissilire, fatiscere, findi, fissiculari, frangi, hiscere, rumpi Cn (56): ręce mu [Jezusowi] tak motzno okolo ſlupa przywiązali/ [...] ij tako twardo ciągnęli/ ijż ſie na iego ſwiętych ręku ſkora padala OpecŻyw 125v; Na znamię tego cżaſu Iezuſowé męki/ opoki ſie padali OpecŻyw 160, 73v, 148v; RejKup aa7v; RejRozm 403; Ano ſie rwą powrozy/ żagle ſie pádáią/ Kotfice do dná płynąc ledwe doſtawáią. RejWiz 3, 169v; BibRadz Prov 3/10; BielKron 19, 139; Terra hiat aestu, Páda ſie ziemiá od wielkiey gorącośćy. Mącz 156b, 371d; SienLek 131; RejAp 182; opoki á zyemiá trząść á pádáć ſie muſiáłá/ nie mogąc wytrwáć przed oną niewinną ſrogoſcią oney okrutney męki Páná ſwego RejPos [105]; zágárnęli wielką wielkość ryb/ ták iż ſie ſieć ich pádáłá RejPos 173v, 5, [105]v, [108]v; BielSat Nv; RejZwierc 96v, 120, 152v, 194, 255v; Strum H, H4; KochPs 86; Pierwey Szlęgi wypalić/ á potym Kártány/ Aza ſie będą pádáć ony ich párkány. BielSjem 36; GOrącé dni náſtawáią/ Suché role ſye pádáią KochSob 62; ArtKanc D13; Hiato – Szeroko ſie nałupuię, padąm [lekcja: padam (nie: się ... padam) mniej prawdopodobna]. Calep 483a, 482b; LatHar 320, 701; Gárniec przeto zły bywa y prędko ſię páda, Ze go zły zdun vlepił CiekPotr 26.

padać się komu (2), czemu (żywotne) (1): Ragadias bywa proſto w ſamem zadku roſpadlina przy głębſzym/ na then kſtałt gdy ſie komu wargi padaią FalZioł V 108v; Niektorym ſye koniom pięty pádáią. SienLek 175, 135v.

W połączeniu szeregowym (1): możeſzli ty nadobnie á głádce roźdźierać podwáliny álbo grunthy cháłupy twey/ y zali ſye thám niemuſzą wſzytki kąty domu twego rázem łąmáć/ pukáć/ y pádáć? OrzRozm B3v.

W porównaniach (2): Powrozy ſie pádáią iáko ſłábe nići RejWiz 130; A który twégo głoſu niepoſłucha/ Iáko ſkorupá/ iáko źiemiá ſucha Będźie ſye pádał przed rękámi twémi. KochPs 4.

W charakterystycznych połączeniach: pada(ją) się brany, dachy, garniec, gory, kamienie, kąty domu, kość, miasta (3), mury (2), opoki (8), parkany (2), pięty, powrozy (3), prasy, role, sieć, skały (3), skora (2), stołki, wargi, zamki (2), ziemia (2), żagle, żłob.

Fraza: »aż się skora pada« (1): álić go [wilka] do ſieći pędzą/ álić go pśi drapią á wełná z niego leći/ áliśći w ſieći kijem áż ſie ſkorá páda. RejZwierc 115.

Szeregi: »łamać się, (a) padać (się)« (2): Wſpomni ſobie/ iż z odmiennoſcią cżáſow wſzytko ſie łámáć á pádáć [możliwa też lekcja: padać (nie: sie ... padać)] muśi RejZwierc 87v; Calep 214a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»padać się a obalać« (1): albo iáko przed tą wielmożnoſcią mury ſie ſámy pádáły á obaláły RejAp 16.

»padać się albo rozsiadać« (1): Niéktorymſye ſkorá páda álbo rozśiada SienLek 135v.

»padać się a (abo) wywracać się« (2): ázaſz ſie ná niey [na ziemi] ony twárde miáſtá/ ony mocne zamki nie pádáią ábo nie wywrácáią? RejZwierc 152v, 260.

Przen (7): Boć iſcie po ty cżáſy tych trębácżow trzebá/ Coby ich głos po ziemi latał y do niebá. By ſie mury pádáły vporow wſzetecżnych RejZwierc 120; NiemObr 33; [Odniey [miłości] ſie zielázá łupáią A zamki ſie do łożnic pádáią. SądParysa C3].

padać się komu (1): A ták my wierni nic ſie nie lękaymy tych gromow á tych głoſow ziemſkich/ niech ſie im wnętrznośći pádáią/ á my przedſię ſtoymy mocno przy tym Pánu ſwoim RejAp 73.

Fraza: »padały się serca (a. serce padać się będzie); sercu się padać« (2;1): iáko żáłobliwie płákáli/ á práwie ſie pádáły ſercá ich/ że odſtąpili od powinnośći ſwoiey/ co byli powinni temu Pánu ſwoiemu. RejPos 113; GrabowSet P2; Sercu by ſię ſnadź pádáć od wielkiey żáłośći KołakCath B2v.

Szereg: »padać się, łamać się« (1): Wſzytki práwá zwikłáli ſnádź żadne w cáłośći/ Pádáią ſie zamiány/ árendy ſie łamią/ Dożywocia/ wiecżnośći/ y ty cżáſem chramią. RejZwierc 248v. [Cf też PADAĆ 2.b. Przen RejZwierc 222v.]

2. Przestawać istnieć, upadać (o państwach, władcach) (5): Chćieyćie też ſądźić ty ninieyſze burzki Polſkie/ prze ktore pádác [!] ſye Polſzce OrzRozm O4, B3; Też maſz y o inſzych wſzyſtkich páńſtwách rozumieć: [...] iednák ſie poddáć [errata zmienia: pádąć [!]] muſzą CzechRozm 255v.

W połączeniu szeregowym (1): Przypominąłćibych okolicżne kroleſtwá/ ony wielkie kſięſtwá á zacne Monárchie/ iáko ſie zá náſzey pámięći burzyły/ iáko ſie odmieniáły/ iáko ſie oni poteſtatowie w nich łomili/ pádáli/ á w niwecż obrácáli RejZwierc 185.

Przen (1): oſchnieć pewnie ten nieſláchetny ſmok ná tym ſłábym piaſku [...]/ że ſie záwżdy muśi thárgáć á pádáć to mizerne kroleſtwo iego. RejAp 104v.

3. [Bywać zwyciężonym, rozgromionym w walce: Padali się i Niemcy, Moskwa, Tatarowie, Bił je mężnie Jagiełło i jego synowie. PismaPolit 41.]

Synonimy: 1. łamać się, łomić się, pękać się, pukać, pukać się, rozsiadać się.

Formacje współrdzenne cf 2. PAŚĆ.

Cf PADAJĄCY SIĘ, PADANIE, PADANIE SIĘ

LWil