Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZDWOJON

Następne hasło: ROZDYMAĆ »

ROZDWOJONY (31) part praet pass pf

rozdwojony (22), rozdwojon (7), rozdwojony a. rozdwojon (2).

Pierwsze i drugie o jasne; w formach złożonych -ony (2) OpecŻyw, KochFrag, -óny (1) BiałKat; formy niezłożone z tekstów nieoznaczających ó.

Fleksja

sg
m	N	rozdwojon, rozdwojony	f	N	rozdwojonå, rozdwojon(a)	n	N	rozdwojon(e), rozdwojono
	G			G	rozdwojon(e)j		G
	A			A	rozdwojoną		A	rozdwojon(e)
	I			I			I	rozdwojon(e)m, rozdwojonym

pl
N	m pers	rozdwojeni
N	subst	rozdwojon(e)
A	m pers	rozdwojon(e)
I	m	rozdwojonymi
inne formy
sg A - rozdwojony

sg m N (praed) rozdwojon (5) KrowObr (2), RejWiz, BudNT, WujNT, rozdwojony (4) BielKron, BiałKat, StryjKron, SzarzRyt.◊A rozdwojony (1). ◊ f N rozdwojonå (2), rozdwojon(a) (2). ◊ G rozdwojon(e)j (1). ◊ A rozdwojoną (2). ◊ n N rozdwojon(e) (5), rozdwojono (2); ~(attrib) -(e) (3); ~(praed) -(e) (2), -o (2); -(e) SkarJedn; -o BielKron; -(e) : -o RejJóz (1:1). ◊ [A rozdwojon(e).] ◊ I rozdwojon(e)m (1) BibRadz, rozdwojonym (1) RejPos. ◊ pl N m pers rozdwojeni (1). subst rozdwojon(e) (1). ◊ A m pers rozdwojon(e) (1). ◊ I m rozdwojonymi (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów) s.v. rozdwoić.

Znaczenia

1. Podzielony na dwie części (12)
2. Mający uwagę podzieloną na różne sprawy (3)
3. Niezgodny, w którym nie ma zgody; mający różne zdania (9)
- a. [Związany z różnicą zdań]
4. Niezdecydowany, niespokojny, pełen zamętu myślowego (5)
5. Fałszywy (2)
6. [Podwojony]

1. Podzielony na dwie części;dispertitus PolAnt; bifidatus, bifidus, bifurcus Cn (12): iż gdy by kto był oſlepion na iedno oko á drugie czało zoſtało, tedi w onym iednym przybędzie mu oſtroſci wzroku więczey niżli kiedy w parzze [!] było. Abowiem duchy one widzenia pirwey rozdwoione, zchadzaią ſie ku iednemu oku. GlabGad B4v; KrowObr 15v, 138v; Przeto iuż było rozdwoiono kroleſtwo Zydowſkie/ ták iż nigdy w iednośći potym nie było. BielKron 82v; SkarJedn 211; [SkarProces 23].

W przeciwstawieniu: »jeden ... rozdwojony« (1): Bo ieſli kędy ieſt Bogiem bez człowieká/ álbo człowiekiem bez Bogá: tedyć nie ieſt Chryſtus człowiek y Bóg ieden/ ále rozdwoióny ieſt. BiałKat 328v.

[Wyrażenie: »rozdwojony na poły«: Tego starostwa pożytki są rozdwojone na poły. LustrRus I 179.]

Przen: Postępujący wbrew samemu sobie (1): Iesliby Szátan ſam przećiw ſobie powſtał [tj. pomagał przy wypędzaniu diabła z opętanych]/ á byłby rozdwoion/ niemoże ſię zoſtáć/ ále koniec ma. BudNT Mar 3/26.

a. [O tekście: Którego juramentu [tj. przysięgi] dokonawszy, jął znowu inny czytać pan marszałek koronny. [...] Dołożył i tego: „żem na to pozwolił, aby beła ta przysięga rozdwojona [...]” DiarPos 144.]

b. Mający wyraźną, widoczną lub wyczuwalną granicę między obu częściami (5): Noſa ij vſt [Chrystusa] żádná owſſéki nie ieſt przygana/ brodę maiątz [...] nie dlugą/ a w poſrodku rozdwoioną OpecŻyw C; ktora [chrząstka na końcu nosa] gdi nie będzie iuż oſthra albo koncżata, ale rozdwoiona tak iż też palcem on rozdział może być namaczan, pewne znamię ieſt naruſzenia zupełnoſci ciała [tj. utraty dziewictwa] GlabGad N8v, O5v; BielKron 400; Tegoż roku vrodził ſię [...] Cielec ze dwiemá głowámi/ iedná byłá ná ogonie/ á druga ná przodku/ á ogon we ſrzodku grzbietá był/ nog miał ſiedḿ ná práwym boku/ á ná lewym żadney/ á był ná xtałt Blizniąt rozdwoiony. StryjKron 677.

[rozdwojony czym: Pagórki zielone wesoło Stały, krzywymi w śrzodku rowy rozdwojone StryjPocząt 350.]

[Wyrażenie: »rozdwojone kopyto« = racica: Y káżdego zwierzęćiá z rozdzieloną/ ſtopą/ y z rozdwoionem kopytem [findens fissuram duarum ungularum] pożywáć możećie. BibRadz Deut 14/6 (Linde s.v. rozdwoić).]

2. Mający uwagę podzieloną na różne sprawy; districtus Cn (3): SkarJedn 358; Ktory ſię ożenił/ ſtára ſię o świeckich rzeczách/ iákoby ſię żenie podobał/ y rozdwoion ieſt. WujNT przedm 14; [PiotrGonPonurz A4v].

W przen (1):

Wyrażenie: »rozdwojone serce« (1): aby tylko iedno iemu [Bogu] ſámemu iednemu ſłużył/ á nie odnośił ſie od niego/ áni myſlą/ áni rozdwoionym ſercem ſwym/ zá obłudnoſciámi ſwiátá tego. RejPos 217v.

3. Niezgodny, w którym nie ma zgody; mający różne zdania (9): Nádaymy poćiechy Pogáńſtwu/ y nieprzyiaćielom wiáry S. áby ſię z náſzych roſterkow weſelili/ á rozdwoione y niezgodą oſłábione opánowáć [...] mogli. SkarJedn 336; bo Pánowie y wſzyſtko Rycerſtwo Koronne rozdwoieni ná Syny Káźimierzowe rożno wotowáli/ iedni Ianowi Albrichtowi [...] życżyli/ drudzy záś [...] ná Alexandrá [...] rádzili StryjKron 667; GórnRozm M4; [KronMieszcz 121].

Przysłowie: Bowiem zgodę każdy chwali roſtirk każdy gani (marg) Páńſthwo rożdwoyone thrudno ma być vſpokoyone (–) RejJóz L3v, L3v; WujNT Matth 12 arg, Zzzzz3; [Leop Matth 12/25].

Wyrażenie: »rozdwojona myśl« [szyk 1:1] (2): BielSat G3v; Bo [Kazimierz Jagiellończyk] przeglądał trudnośći/ któré nád koroną Wiśiáły prze ſpór ludzki/ y myśl rozdwoioną/ Litwy (mówię) z Polaki KochFrag 43.

a. [Związany z różnicą zdań: dla tej przyczyny to wesele króla Jego Mci i koronacya małżonki jego im [senatorom] nie szła bardzo w smak, dlategoż byli rozdwojeni. Abowiem wszelka sprawa rozdwojona w Rzeczypospolitej nie bywa z pociechą odniesiona KronMieszcz 121.]

4. Niezdecydowany, niespokojny, pełen zamętu myślowego (5): Ach moie miłe ſercże toczes rozdwoiono RejJóz M6; Rzymie gdy cie rządzili poważni ſtanowie/ Nie było żadney mocy podobney ku tobie. [...] Ale kiedy náſtáłá młodość rozdwoiona/ Twe ſpráwy y twoiá moc iuż byłá zelżona. RejZwierc 252v.

Wyrażenia: »rozdwojony w myślach, na umyśle« [szyk 1:1] (1:1): A wſzákoż narod Ruben ten nie chćiał przeſtáć z nimi/ Bo dziwnie w myſlach ſwoich byli rozdwoionymi. LubPs hh; bychći miał powiedzyeć Swe przygody/ trzebáby niemáły cżás ſiedzyeć. Iákom ia ieſt rozdwoion ná vmyſle ſwoim RejWiz 46v.

»rozdwojony w sobie« (1): Coż będę czynił w ták ſtráſzliwym boiu? Wątły/ niebáczny/ rozdwoiony w ſobie? SzarzRyt A2.

[»rozdwojony w ustach« = mówiący nierozważnie: y vtrapiony był Moyzeſz dla nich; że rozdraźnili duchá iego. iż był rozdwoiony w vſtách ſwoich [distinxit in labiis suis] (marg) mowił niebácznie vſty ſwemi. (–) WujPs 105/34. ]

5. Fałszywy (2):

Wyrażenia: »rozdwojony język« (1): A ſnadz y náſwiećie rzadko náydzie wiernego á y miedzy przyiaćioły znáydzie rozdwoiony ięzyk RejPs 17.

»serce rozdwojone« (1): Nie wątp w boiáźni Páńſkiey/ á nie przyſtaway do niego ſercem rozdwoionem [in corde duplici]. BibRadz Eccli 1/27.

6. [Podwojony: áczkoli może śię przydáć iż mnodzy koniowie więcey zębow miewáią/ wſzákoż one rozdwoione bywáią/ to ieſt dwá z iednego wyroſłe. Cresc 1571 514 (Linde s.v. rozdwoić).]

Cf NIEROZDWOJONY, ROZDWOIĆ, ROZDWOIĆ SIĘ

KW, (LWil)