« Poprzednie hasło: 2. ROZDZIELENIE | Następne hasło: ROZDZIELIĆ SIĘ » |
ROZDZIELIĆ (292) vb pf
roz- (276), roź- (11), roſ-, roſſ-, roſch- (4), roż- (1).
o jasne; w imp -dziel- (4), -dziél- (4); -dziel- Mącz (2), Strum; -dziél- OpecŻyw, KochPs; -dziel- : -dziél- GrzepGeom (1:1); w pozostałych formach e jasne.
inf | rozdzielić |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | rozdzieliłem, -em, | m pers | rozdzielilismy, -smy rozdzielili |
2 | m | rozdzieliłeś, -eś, -ś rozdzielił | m pers | -ście rozdzielili |
3 | m | rozdzielił, rozdziel(e)ł | m pers | rozdzielili, rozdziel(e)li |
f | rozdzieliła | m an | ||
n | rozdzieliło | subst | rozdzieliły, rozdziel(e)ły, rozdzielili |
plusq | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | był rozdzielił | m pers | byli rozdzielili, rozdzielili byli |
imperativus | |||
---|---|---|---|
sg | pl | du | |
1 | rozdzielwa | ||
2 | rozdziel | rozdzielcie |
conditionalis | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
1 | m | bych rozdzielił, bym rozdzielił | m pers | bychmy rozdzielili, bysmy rozdzielili |
3 | m | by rozdzielił | m pers | by rozdzielili |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | rozdziel(o)no, rozdzieliło się | |||||
con | by rozdziel(o)no | |||||
participia | ||||||
part praet act | rozdzieliwszy |
inf rozdzielić (46). ◊ fut 1 sg rozdzielę (6). ◊ 2 sg rozdzielisz (8). ◊ 3 sg rozdzieli (10). ◊ 1 pl rozdzielimy (2) GlabGad, RejRozpr, rozdziel(e)my (2) CzechRozm, WujNT. ◊ 2 pl rozdzielicie (2). ◊ 3 pl rozdzielą (8). ◊ praet 1 sg m rozdzieliłem, -em, [-m] rozdzielił (3). ◊ 2 sg m rozdzieliłeś, -eś, -ś rozdzielił (4). ◊ 3 sg m rozdzielił (80), rozdziel(e)ł (1) PaprUp. f rozdzieliła (5). n rozdzieliło (2). ◊ 1 pl m pers rozdzielilismy, -smy rozdzielili (2). ◊ 2 pl m pers -ście rozdzielili (1). ◊ 3 pl m pers rozdzielili (38), rozdziel(e)li (1) BierEz. subst rozdzieliły (3) RejZwierz, RejPos, HistHel, rozdziel(e)ły (1) BiałKaz, [rozdzielili [cum N: grzechy]]. ◊ plusq 3 sg m był rozdzielił (1).◊ 3 pl m pers byli rozdzielili (1) WujNT, rozdzielili byli (1) KromRozm III.◊ imp 2 sg rozdziel (15). ◊ 2 pl rozdzielcie (3). ◊ 1 du rozdzielwa (1) BielKron 463. ◊ con 1 sg m bych rozdzielił (2) HistRzym, SkarKazSej, bym rozdzielił (1) CzechRozm. ◊ 3 sg m by rozdzielił (5). ◊ 1 pl m pers bychmy rozdzielili (1) VotSzl, bysmy rozdzielili (1) HistRzym. ◊ 3 pl m pers by rozdzielili (4). ◊ impers praet rozdziel(o)no (5) [cf też ROZDZIELONY N sg n], rozdzieliło się (2); -(o)no BielKron (2), ModrzBaz, NiemObr, -iło się SienLek; -(o)no : -iło się LatHar (1:1). ◊ con by rozdziel(o)no (1). ◊ part praet act rozdzieliwszy (23).
Sł stp notuje, Cn s.v. krzyż figura; rozdział; Linde XVI w. (dwa z niżej notowanych przykładów).
- 1. Uczynić z całości osobne części
(135)
- a. O konkretach (20)
- b. O terytorium: wydzielić miejsce, jednostki terytorialne (16)
- c. O zbiorowości ludzkiej (54)
- d. O tekście (22)
- e. O pomieszaniu języków pod wieżą Babel (też nawiązania w przekładach Ps 54/10)
(5)
- Przen (2)
- f. O figurze geometrycznej (8)
- g. O czasie (3)
- 2. Podzielić na części, które mają przypaść wielu osobom
(85)
- a. Wziąć
(41)
- Przen (1)
- b. Dać, rozdać
(44)
- Przen (6)
- a. Wziąć
(41)
- 3. Odłączyć, uczynić, aby nie było razem, przestało stanowić jedność, całość
(24)
- Przen (1)
- a. Być przyczyną tego, że przestaną być razem (6)
- 4. Spowodować rozłam, brak jedności (3)
- 5. Stać się granicą między częściami czegoś (1)
- 6. Uczynić kilka osób współwłaścicielami poszczególnych części podzielonej całości; dać spadkobiercom należne im części dziedzicznego majątku (9)
- 7. Posiąść coś razem z kimś, otrzymać coś, co miało być kogoś innego (2)
- 8. Dać jednemu, co było wielu (1)
- 9. Wyznaczyć w wyniku podziału (14)
- 10. Sklasyfikować jako różniące się między sobą części (10)
- 11. Różnym ciałom niebieskim przydzielić to samo zadanie [tu: odmierzanie czasu] (1)
- 12. W dosłownym przekładzie z łaciny (4)
- *** Bez wystarczającego kontekstu (3)
rozdzielić na [ile] czego (3): A ieſli kto iednego dniá tegoby niemógł zmowić/ tedy to ſobie może ná trzy dni rozdźielić. SiebRozmyśl F2v; KlonFlis B4. Cf Zwrot.
rozdzielić na ile [z liczebnikiem zbiorowym: na troje, czworo (2); na dwoję (1)] (3): odzienijé iego wziąwſſy/ na cżworo ié rozdzielili/ ij koſtki onie miotali OpecŻyw 142; LubPs dd5; nátłucz prochu záś ták wiele z luſzczyn żolędźiowych/ [...] roſtworz ie wodką bóbczáną/ á rozdźiel to ná dwoię SienLek 111.
»rowno rozdzielić« (1): gdyby oyćiec dwie żenie miał, z którémiby miał dźiewki: ieſliby piérwſzéy żony dźiewki ſzły zá mąż, y záwźięły poſági, tedy po śmierći oycowéy do dźiału oyczyzny nie mogą przyśdź, áżby piérwéy wróćiły poſági ſwé: to wprzód równo rozdźieliwſzy SarnStat 1266.
»w poł rozdzielić« (1): Który w pół práwie morze rozdźielił czérwoné KochPs 199.
rozdzielić na co (7): GDy thedy rozdźielićie źiemię ná dźiedźictwá/ A ofiárowáć będźiećie Pánu ofiárę święthą z źiemie [...] BibRadz Ez 45/1; Describere in provincias, Rozdzielić ná powiáti. Mącz 328a; ModrzBaz 90v; Miáſto ná dźieśiątki rozdźielić: tákże záś ná kopy álbo ná ſtá: áby Dźieśiątnik wiedźiał co ſie w dźiewiąći domiech dźieie GostGosp 144. Cf »rozdzielić na części«.
rozdzielić na ile [z liczebnikiem zbiorowym: dwoje, dwoję] (2): Dawidowe kroleſtwo świeckie/ Pan Bog dla grzechow ſyná iego Sálomoná ná dwoie rozdzielił SkarJedn 208; NiemObr 169.
»na poły rozdzielić« (1): wssyczko Imienie na poly pomierziwssy rozdzieliwssy mayą Losz pusczicz ZapWar 1550 nr2655.
rozdzielić na co [w tym: na [ile] czego (16)] (24): MiechGlab 87; Dzywnie nas tu Pan Bog chowaċ ráċi Rozdieliwſy na roſliċne ſtany RejKup Ov; Leop Iudic 9/43; Tedy on wźiąwſzy lud rozdźielił gi ná trzy hufce BibRadz Iudic 9/43; Iakob [...] puśćił przed ſobą ſtádá rozdzyeliwſzy ie ná trzy turmy BielKron 15v, 74, 247, 257; Mącz 253b [2 r.] c; RejPos 341; BielSpr 17; BudBib Gen 32/8; niemáło pánienek zrozmáitych ſtron názbierawſzy/ [...] ná trzy ie rzędy y klaſztory rozdzieliłá SkarŻyw 141, 347; Tátarowie [...] rozdzielili zagony ná czterzy woyſká StryjKron 752; Decuriare, Est milites conscriptos in decurias distinguere – Na dzieſiątki [= dziesięcioosobowe oddziały] rozdielic. Calep 293a. Cf »rozdzielić na części«.
rozdzielić na kogo [=każdej grupie wyznaczyć funkcje] (1): S tych [sług kościelnych] záſię rozdzyelono niektore ná Kápłany/ Doktory/ kántory/ odźwirne/ y zákryſtyany. BielKron 74.
rozdzielić na ile [z liczebnikiem zbiorowym: na dwoje, troje, czworo (7); na dwoję, troję (10)] (17): MiechGlab 17; gdzie też tám iuż był Skánderbeg z ſwoim woyſkiem/ ktore ná cżworo rozdzielił BielKron 256, 99, 146v, 226, 244v, 256v (13); BielSpr 41; Litwę też zbroyno ſwietno rozſzykował ſwoię/ Kozakow rozdzieliwſzy z Vſarzmi ná troię. StryjKron 522; ActReg 3v.
W charakterystycznych połączeniach: rozdzielić lud (8), wojsko (16).
»rozno, rozmaicie rozdzielić« [szyk zmienny] (2:1): Ach naſz panie wſzechmogąci/ [...] Rozmaicies wſzytki ſtany/ dzywną ſprawą rozdzielił RejJóz C3v; zanimi też niedáleko Amurat Othoman z wielkim woyſkiem ćiągnął rozdzieliwſzy ie ná woyſká rozno BielKron 247; RejZwierc 243.
rozdzielić na [ile] czego (18): Tego cżáſu Tálmut kſięgi Zydowſkie ſpiſáli dwá ich Rabieiowie [...]/ á roźdzyelili ná dzyeſięciory kſięgi wielkie BielKron 159v. Cf Zwrot.
rozdzielić na ile [z liczebnikiem zbiorowym: na dwoje; na troję] (2): BibRadz I 2a marg; Vczynił potym propozyciją od KrolaPanKanclerz ktorąby Posłowie umawiac mieli nadwoie sprawy rozdzieliwszy. ActReg 6.
[rozdzielić czym: Zebrałemći káżdego Tráktatu przednieyſze punktá oſobno/ ktoremim y rzecż káżdego Tráktatu rozdźielił GrabZdanie Av.]
rozdzielić komu (1): Sybillá o wieży Babel powiedá/ [...] ále bogowie wiátry puścili á wieżę przewroćili/ y głos káżdemu inákſzy rozdzielili BielKron 7v.
»[kogo] na języki rozdzielić« (1): Ale Bóg iáko oné ludźie hárdę [!] [tj. budujących wieżę Babel]/ mowę im popſowawſy [!]/ po wſzyſtkim świećie był roſpróſzył: ták téż ninieyſzé Kácérze/ ná rozliczné ięzyki rozdźielił/ y ná rozmáité ſekty roſpróſzył OrzQuin I4.
rozdzielić na [ile] czego (3): Vcżyńże między tymi Liniámi Kwádrat y Romboides b.c.d.e. oboie o iednym dnie: rozdźiélże którąkolwiek z tych dwu ná dwá równé kliny GrzepGeom Hv, Hv, H2.
rozdzielić czym (1): Abowiém ieſli rozdźieliſz Kwádrat proſtą Lineą od kątá a. do kątá c. tedy Klin a.b.c. będźie o iednym dnie z Figurą Romboides b.c.d.e. GrzepGeom Hv.
rozdzielić na co [w tym: na [ile] czego (1)] (2): Ten [Juliusz Cezar] napirwey rozdzyelił rok ná mieſiące BielKron 131.Cf Zwrot.
rozdzielić miedzy kim (pl) (6): Zatym wziąwſſy picié dzięki bogu oyttzu vcżiniwſſy rzékl. Wezmicie to picié/ a rozdziélcież ié miedzy wami OpecŻyw 90. Cf »rozdzielić miedzy sobą«.
rozdzielić z kim (5): Separare cum collega provinciam Rozdźielić s towárziſtwem ſtároſtwo. Mącz 280d. Cf »rozdzielić łupy«, »na poły rozdzielić«.
»rozdzielić korzyść« = praedas dividere Vulg [szyk zmienny] (2): y doſtáli á opánowáli wyſokie zamki y ieſſcże więcey korzyśći rozdzielili Leop 2.Mach 8/30; BielKron 43.
»rozdzielić łup(y)« [w tym: z kim (1)] = praedam dividere Vulg; dividere spolia PolAnt [szyk zmienny] (3): A wſſyſtek łup tych miaſt y bydło rozdzielili między ſie ſynowie Iſráelſcy Leop Ios 11/14; BibRadz Is 53/12; RejPos 9v.
»na poły rozdzielić« [w tym: z kim (3)] [szyk zmienny] (6): ZapWar 1548 nr 2668; IEden kiedy ſzedł w drogę/ kſiędzu ſie ſpowiedał/ A ieſliby co ználazł/ pewnie mu obiecał/ Nápoły z nim rozdzielić RejFig 199; BielKron 126, 325, 379v; wroć ſie ku mnie záſie/ á ia ſwe vboſthwo wſzytko chcę nápoły ztobą rozdzielić HistRzym 12.
»rozdzielić w rowny dział« [szyk zmienny] (2): Kazał też Pan Bog rozdzyelić korzyść w rowny dzyał wſzytkę tym co woiowáli BielKron 43, 379v.
»rozdzielić sobie, miedzy się, miedzy sobą« = dividere a. partiri sibi Vulg; dividere inter se PolAnt [szyk zmienny] (11:10:5): Otoż ći dwá co tu ſtoią/ Iuż wſzyſtkie rzecży vmieią: Miedzy ſie ie roździeleli/ A mnie nic nie zoſtáwili. BierEz B2v; Rozdzielili ſobie odzienijé moie OpecŻyw 142v; TarDuch A3v; RejPs 32; Item zeſnal iſch Zeliſlawſki na boru Slyeſchniſkim woſzy na ktorich ſzukno bilo pobral ktore ſzukno miedzi ſchobą roſchdzielili LibMal 1543/68, 1543/68, 69v, 1547/134v; ZapWar 1548 nr 2668; LubPs Y6v; Leop Ios 11/14, Ioann 19/24; UstPraw E3v; BibRadz Iob 40/25, I 451a marg; roſkazał też Wergeriuſowi/ áby Kſiążęthá podwiodł ná krolá Angliſkiego/ áby go wypędźili/ á iego dobrá ſobie rozdzielili BielKron 212v, 42, 99, 262, 427v, 445; Mącz 281c; RejPos 9v; HistHel B3v; LatHar 735; WujNT Matth 27/35; [Rozdzieleli sobie te role po kęsu LustrPłock 1565/10].
rozdzielić komu (pl a. coll.) (20): Przetoż dwiemanaſciom ſwym miłoſnym ſłużebnikom kroleſtwa [Aleksander] rożdzielił BielŻyw 163; RejPs 88v; MurzNT Luc 15/12; LeopIs 34/17; ty rozdzyeliſz kráiny ludu ſwemu BielKron 46v; Roźdzyelił potym [Semowit] dwiemá ſynom kſięſtwo Mázowieckie/ Iánuſzowi Wárſzáwę/ á Semowitowi Płocko BielKron 378, 123v, 341v, 344, 354, 355v, 357v, 428; HistRzym 119; á to cżegoś nábył ſpracą twą nie rozdzieliſz dziećiam? BudBib Eccli 14/15; WujNT Luc 15/12. Cf Zwroty.
rozdzielić miedzy kogo (11): BibRadz Ios 23/4; BielKron 43, 102, 427v; Ipsorum bona comitibus compotoribusque descripsit, Pobrawſzy yem dobrá rozdźielił miedzy ſwe towárziſtwo y bieśiádniki. Mącz 375a; ModrzBaz 48, 122; StryjKron 165, 225; Leſek trzeci [...] then naprzod Kroleſtwo rozdzielel miedzi dwadzteſcia [!] Sinow PaprUp A4v.Cf »rozdzielić na części«.
rozdzielić na co [= między kogo] (3): y podał mu dźiedźictwo podźieliwſzy ie na cząſtki/ ktore on rozdźielił ná dwoienaśćie pokolenie. BibRadz Eccli 44/24, Num 33/54; BudBib Eccli 44/24.
»rozdzielić w dziedzictwo« [w tym: komu (1)] = dividere in haereditatem PolAnt (2): BibRadz Ios 23/4; A ták rozdziel ziemię tę w dziedzictwo dziewięćiorgu pokoleniu BudBib Ios 13/7.
»rozdzielić losem« [w tym: komu (1)] = sorte distribuere, secundum sortem dividere PolAnt [szyk zmienny] (3): rozdźieliłem wam loſem ty pozoſtáłe narody wdźiedźictwo miedzy pokolenia wáſze BibRadz Ios 23/4, Num 26/56; BudBib 1.Mach 3/36.
»rozdzielić w rowny dział [komu]« (1): Pobrawſzy krol ſkárby wielkie/ y inne dobrá duchownych/ rozdzyelił ie w rowny dzyał ſłużebnym BielKron 378v.
rozdzielić komu (1): á przecżże to źiele/ O ktorym ieſt pracey wiele: Nietáko mi prętko wſchodzi/ Iáko co ſie ſámo rodzi. Xántus tę gadkę vſłyſzał/ Ale iż iey zgádnąć nieumiał: Rzekł iże boſkie zrządzenie/ Rozdźieliło wſzyſtkim rodzenie. BierEz C.
rozdzielić miedzy kogo (2): RejPos 78v; bo Bog łáſkáwy. W to potráfi że ią [sławę] ſam miedzy was rozdźieli CzahTr F3.
rozdzielić kogo, co (pl) (6): Dniá wtorego ſtworzyłeś powietrze niebieſkie/ y roſkazałeś áby wyſtąpiło miedzy wody/ y ták ie rozdźieliło áby iedny zoſtáły wzgorę/ á drugie ná dole. BibRadz 4.Esdr 6/41; gdźie [na wyspie Mederze Kolumb] rozdźielił okręty/ poſłał ich pięć do wyſpu Hiſzpany. á z drugimi puśćił ſie ku południu BielKron 443; HistHel D3v; poydziewá záraz ná chwałę zgotowaną bráćie miły: á nikt nas nierozdzieli. SkarŻyw 532, 532; [dusza mówi do ciała:] Przydźieć iśćie w rychle then cżas/ w ktorym iśćie roźdźieli nas ArtKanc S4.
rozdzielić co z czym (2): Iák dáleko wſchod ſłońcá z zachodem rozdzyelił/ Ták wſſytki złośći náſſe od nas precż wyplenił. LubPs X4v; KochProp 8.
rozdzielić kogo, co od czego (8): Tyś poſtánowił niebo y wſſytek okrąg ziemie rozdzieliwſſy dzień od nocy RejPs 109; BibRadz Gen 1/4, 7, 4.Esdr 6/49; HistRzym 127v; WujNT 309 marg; gdźie Herkules śmiáły Przekował ſkáły. Y puśćił morze ná świát y potopy/ Rozdźielił Afry od náſzey Europy KlonFlis Dv. Cf rozdzielić co od czego czym.
rozdzielić co od czego czym (1): kthory [Bóg] dyámentem rozdźielił świátłość od ćiemnoſći. BibRadz Eccli 16/14.
rozdzielić miedzy kim i ([a]) kim (1): niepráwośćy wáſze rozdźielieły [diviserunt Vulg Is 59/2] miedzy wámy y Bogiem wáſzym BiałKaz A4v; [FlawHist 144v].
[W porównaniu: ánie rozumieſz żegrzechy wáſſe iáko ſpiżány mur rozdźielili miedzi wámi/ á ym FlawHist 144v.]
»rozdzielić [kogo] z światem« (1): tákże mię dziś rozdzyeli s ſwiátem gorzka śmierć? BielKron 65.
rozdzielić co (2): Skorośćie ią [wiarę] rozdźielili/ iużeśćie ią zábili y utráćili. SkarKazSej 675b, 684b.
rozdzielić kogo (pl) (1): ktory [Chrystus] powiáda/ Iż nie przyſzedł pokoiu puſzcżáć ná świát ále miecż/ y rozdzielić miał/ przez Ewánielium ſwoie/ nabliżſze krewne/ y powinowáte NiemObr 8.
rozdzielić czym (2): ná iego [Spicygniewa] mieyſce wybráli Wrátyſłáwa/ ktory wnet inne bráty rozdzielił Moráwſką źiemią BielKron 324, 387v; [StryjKron 407 (Linde); BielKron 1597 255 (Linde)].
Iron. (1):
rozdzielić komu (2): á oni pieſzy drudzy [...] rozdzieliwſzy im oſsobne ſztuki/ oſsobnym ſprawcom/ máią wyrobić/ co prędzey pod winą vſtáwioną/ ſwe ſztuki okopow BielSpr 9. Cf rozdzielić komu ku czemu.
rozdzielić komu ku czemu (1): Woiewodowie lepak z Káſztelany będą ſzykowáć powiáty: y ku wiedźieniu Káſztelanóm oné rozdźielą y poruczą [divident et deputabunt JanStat 710] SarnStat 301.
rozdzielić między kogo (3): Ná tymże Synodźie [...] y ten ſię [błąd] nie mnieyſzy pokazał/ kiedy rozdźielono między trzech Biſkupow [...] rząd wſzytkich zborow NiemObr 58. Cf »miedzy się rozdzielić«.
rozdzielić na kogo (pl) (1): Roty ktore oni [Rzymianie] zową Cohortes, rozdzielili ná Setniki/ á oſobne Setnikom Chorągwie dáli/ ták iżby znał káżdy ſwego Setniká weyźrzawſzy ná chorągiew BielSpr 13.
»miedzy sobą, miedzy się rozdzielić« = dividere sibi Vulg [szyk zmienny] (3:2): gdy dwánaſcye Apoſtołowye [...] chcąc ewányelią ſwyát nápoić/ częſci ſwyátá myędzy ſobą rozdźyelili byli KromRozm III N7v; Diar 95 [2 r.]; Y rozdzielili miedzy ſie krainy ktore mieli ſchodzić: Achab ſſedł iedną drogą/ á Abdias iną drogą oſobno. Leop 3.Reg 18/6; WujNT 655.
rozdzielić kogo na kogo (pl) [= na pełniących jakąś funkcję] (1): obierz miedzy nimi ludzi ſtátecżne/ [...] á rozdziel ie ná vrzędniki miedzy ludem moim. RejZwierc 70v.
rozdzielić z kogo (pl) kogo (pl) [= pełniących funkcje] na ile czego [= w ilu kolejkach, razach] (1): Rozdzielił Dawid z ſynow Aſáffowych/ Hemánowych/ y Idythum Kántory y Orgániſti ná czterzy dwádźieściá fámiłiey y łoſow. Leop 1.Par 25 arg.
W połączeniu szeregowym (1): SarnStat 1071 cf Zwrot.
rozdzielić na co (9): Są [...] iedni ludzie ná ſwiecie/ ktorzy telko ſie około byſtrośći rozumu [...] pętháią: drudzy záſię ſą/ ktorzy telko około ſpraw/ á dźielnośći: otoż obádwá te żywoty Laćinniczy ná Actiuam á Contemplatiuam vitam rozdzielili. GórnDworz Gg7. Cf Zwrot.
rozdzielić na ile [z liczebnikiem zbiorowym] (1): A przetoż y Serdeczney żyły Skok álbo Tąpánie/ co Láćinnicy zową Pulſem: ná czworę ſye rozdźieliło/ podług tych wilkośći. Ktorzy tedy ludźie/ máią wielki á cięſzki Skok żyły ſerdeczney/ to ieſt s pánowánia Iáſney żołći/ á krwie. Ale ktorym lżey á leniwiey bije/ tám flegmá á Czarna żołć pánuie. SienLek 23v.
Synonim: 4. rozdwoić.
Formacje współrdzenne cf DZIELIĆ.
KW, (LWil)