[zaloguj się]
[pdf]

ROZDZIEWIĆ (20) vb pf

rozdziewić (14), roziewić (5), rozziewić (1), [rozziwić]; rozdziewić TarDuch, HistAl, BielKron (2), SienLek, BudBib, PaprPan, KochPs, StryjKron, NiemObr, KochFr, WerGośc, ActReg, CzahTr; roziewić RejZwierc (3); roziewić : rozziewić RejPos (2:1).

o jasne, e pochylone.

Fleksja
inf rozdziéwić
praet
sg pl
3 m rozdziéwił m pers rozdziéwili
f m an rozdziéwili
n rozdziéwiło subst
imperativus
sg
2 rozdziéw
conditionalis
pl
3 m pers rozdziéwiliby

inf rozdziéwić (6). ◊fut [1 sg rozdziéwię.] ◊ 3 sg rozdziéwi (1). ◊ praet 3 sg m rozdziéwił (2). [f rozdziéwiła. n rozdziéwiło.] ◊ 3 pl m pers rozdziéwili (1). m an rozdziéwili [cum N pl: bykowie] (1). ◊ imp 2 sg rozdziéw (2); -ẃ (1) SienLek, -w (1) KochFr. ◊ con 3 pl m pers rozdziéwiliby (1). ◊ part praet actrozdziéwiwszy (6).

Sł stp, Cn brak, Linde XVI (trzy z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

Szeroko otworzyć, rozewrzeć, rozdziawić; aperire HistAl, PolAnt, Vulg [co] (20):
Zwrot: »gębę, paszczekę rozdziewić« = os aperire HistAl [szyk zmienny] (9:1): Smokowie też mieli ná głowiech ſwych grzebienie/ á ták ſzli podnioſzſzy brzuchá ſwe á rozdziewiwſzy páſzcżeki HistAl H6; Thegoż roku niewiáſtá [...] vrodźiłá dzyećię/ ktore miáło ſzyię y vſzy iáko Záiąc/ gębę rozdzyewiwſzy dycháło. BielKron 399v, 63; SienLek 169v; RejPos 283v; Bo mu [chłopu] ſie chce ożreć/ opić/ prożnowáć/ roziewiwſzy gębę iáko woł leżeć RejZwierc 113v, 159v, 262v; StryjKron 160; KochFr 37; [NeothAcros Dv; Cerberus stroz piekielni poprzestał szczekanya Rozziwił trzi paszczeky ŚwirPasiecz 272].
Przen (10):

W porównaniach (2): TarDuch A3; [Zły przyjaciel] Máło da á więcey będzie wymawiał/ á gębę ſwą rozdziewi iáko podwoyſki. BudBib Eccli 20/15.

Zwroty: »gębę, usta rozdziewić« [w tym: na co (1), przeciwko czemu (1)] = powiedzieć coś, odezwać się, wyrazić swe zdanie; aperire os PolAnt [szyk zmienny] (3:2): Silny tho węzeł ná omylne ludzi/ iż gdy ſie vkaże iáſna prawdá ná omyłki ich/ iż żaden gęby rozzyewić nie może/ áni vmie/ ále muśi ſtać iáko głuch RejPos 227, 248v; BudBib Eccli 20/15; Iż niewiem z iáką śmiáłośćią/ przećiwnicy vſtá ſwe/ rozdźiewić mogą/ przećiwko ták iáſnemu wyrokowi duchá Bożego NiemObr 74; Więc rozdźiewiwſzy opiłą gębę/ to więc wyie [...] oną wdźięcżną á śmieſzną melodyą/ iáko wilk/ álbo świniá gdy w płoćie vwięźnie WerGośc 234; [ListyPol II 1548/137; A choćia cżęſtokroć [panowie] wiele brzydkich złośći płodzą/ [...] iednákby káżdi zginął/ ktoby ſmiał tzo przerzetz/ á namniey gębę rozdziewić. LorichKosz 111v (Linde); GrzegRozdział M2v].

»rozdziewić oczy [na co]« = zdziwić się (1): A rozdziewiliby ludzie oczy nato iz [...] ActReg 87.

»paszczekę, gęby, usta rozdziewić« [w tym: na kogo (3), nad kim (1)] = grozić, straszyć; być może też szydzić [szyk zmienny] (2:1:1): Rozdziewili nademną vſta ſwoie/ iako lew drapiężny á rycżączy. TarDuch A3; Gęby do vſzu ná mię rozdźiéwili/ Mówiąc/ owaſmy przętśie [!] náćieſzyli Chćiwé ſwé oczy. KochPs 50; Rozdziewił możny Turcżyn na nas ſwą páſzcżekę PaprPan B4; CzahTr ktv; [BzowRóż 69].

[»rozziewić paszczękę« = pochłonąć; aperire os Vulg: dla tego rozźiewi piekło/ moc y páſzcżękę ſwoię nád miárę/ áby wpádli w nie przednieyſzy y poſpolići/ y bogáći/ y roſkoſzy z weſelmi vżywáiący ludzie GilPos 101v; WujBib Is 5/14.]

Synonimy: rozewrzeć, rozszerzyć.

Formacje współrdzenne cf ZIAĆ.

Cf[ROZDZIEWIENIE], [ROZDZIEWIONY]

ECB