[zaloguj się]
[pdf]

OBLICZE (848) sb n

o jasne; -é (33), -e (11); -é MurzNT; -é : -e OpecŻyw (31:10), OpecŻywList (1:1) (Cn e pochylone).

Fleksja
sg pl du
N obliczé obliczå
G obliczå
D obliczu
A obliczé obliczå
I obliczem, obliczym
L obliczu obliczach obliczu
V oblicz(e)

sg N obliczé (78); -é (4), -e (1) (też Mącz (5)), -(e) (68); -é : -e OpecŻyw (4:1). ◊ G obliczå (257); -a (225), -(a) (32). ◊ D obliczu (15). ◊ A obliczé (313); -é (29), -e (10) (też Mącz (1)), -(e) (272); -é MurzNT -é : -e OpecŻyw (27:9), OpecŻywList (1:1). ◊ I obliczem (57), obliczym (52); -em FalZioł (2), HistAl, BibRadz, GrzegŚm, BudNT (3), KochPs, CzechEp, NiemObr, WisznTr, LatHar (3), SkarKaz, CiekPotr; -ym BierRaj, PatKaz III, BielŻyw (2), WróbŻołt, BielKom, BielKron (2), RejPos (2), KuczbKat, GrabowSet (2); -em : -ym OpecŻyw (2:2), LubPs (1:20), Leop (6:12), BudBib (27:3), WujNT (4:2); ~ -em (2), -ém (1); -em KochPs; -ém : -em OpecŻyw (1:1). ◊ L obliczu (43). ◊ V oblicz(e) (1). ◊ pl N obliczå (11). ◊ A obliczå (19). ◊ L obliczach (1). ◊ du L (cum nm) obliczu (1) BielKron 8v.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Twarz, czasem metonimicznie wyraz twarzy; facies Mymer1, BartBydg, HistAl, Vulg, Mącz, PolAnt, Calag, Cn; vultus Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; habitus oris Murm, Cn; forma Mącz, Cn; intuitus Mącz; os, frons Cn [w tym: czyje (663): pron poss (520), ai poss (72), G sb (71)] (811): Iakom ya nyesbyl wawrzyncza na drodze dobrovolney anym mv zadał dw ran krwavich na obliczv yego ZapWar 1517 nr 2202, 1513 nr 2146, 1532 nr 2579; BierRaj 20; lzy gorzkié były na oblicżu iéy [Maryji] OpecŻyw 116, 18v, 22v, 26v, 39v, 42v (18); [Krystus ma] ċżolo gładkié a wielmi iaſné/ oblicżé téż niezmarſſcżoné ij bez żádné zmazy/ náiaſnieyſſé/ ktoreé [!] rumianoſtz mierná kráſi. OpecŻywList C; PatKaz III 124v; Murm 50; Mymer1 2v, 22; HistJóz Dv; TarDuch C3, C5; Wodka ktora przywracza ſtraczoną kraſę na obliczu. FalZioł II 15d; proch [ze skorupy małża] z miodem/ piegi na oblicżu zgładza/ y zmarzki rozciąga FalZioł IV 37b, IV 32d, 37b, 39a, V 13v, 49v, 116v; V kogo oblicże od cżoła aż do policżkow ſzyrokie á ku brodzie zakoncżone poſpolicie taki bowa [lege: bywa], chytri GlabGad N2v, N2 żp; HistAl F2v, F3, M2v; MurzHist O3v; BielKom F4; LubPs hh4; Serce cżłowiecże/ odmienia oblicża iego/ ták w dobrym/ iáko we złym, Leop Eccli 13/31; Wyſſedł dym w zágniewániu iego: y ogień ſie od oblicża iego zapalił: węgle ſie rozpaliło od niego. Leop Ps 17/9, Cant 2/14, Ez 10/14 [4 r.], *2v [2 r.]; BibRadz Ex 34/33, 35, 3.Reg 18/42, Thren 4/8, 4.Esdr 15/28, Matth 6/17; Wiele inych dziwow álbo wyrodkow od ludzi ná ſwiecie/ zwłaſzcżá w Afryce/ Indiey/ á Scytiey/ [...] niektorzy co w pierſiach gębá á ná rámieniu ocży/ niektorzy o dwu oblicżu BielKron 8v; lud poſpolity mnima być/ iż on [Łukasz ewangelista] obrázow wiele pánny Máryey ſwą ręką/ pátrząc ná iey oblicże/ wykonterſował BielKron 143v; drugie [niewolniki]/zwłaſzcżá co nacudnieyſzey formy álbo oblicża/ obracáią ná brzydliwe vcżynki okleſniwſzy ie BielKron 261 v; Są też [...] ludźie ktorzy máią w pierſiach oblicże/ mocni y prętcy BielKron 462, 71, 72v, 470v; Geminus Deus Ianus dicitur; Iſz dwóye oblicze ma. Mącz 143a; Intuitus, Weyźrzenie/ oblicze. Mącz 468a, 70a; thy gdyż ná nie [zwierciadło] weyźrzyſz/ oblicże ſwe w nim vyźrzyſz. HistRzym 25, 8, 26v, 130; [Ozyjas] był wneth márnym trądem záráżon/ ták iż też ſzpetnie było odmieniono oblicże iego. RejPos 50v; Tedy ſzedł (on) prorok y ſtánął przed krolem ná drodze/ y zmienił ſię prochem (náſypawſzy go) ná oblicże ſwoie [cum pileo super oculos suos]. BudBib 3.Reg 20/39[38]; mądrość cżłowieká oświeca oblicże iego/ y hárdość oblicża iego odmienia. BudBib Eccle 8/1; oblicże iey było bárzo wdzięcżne á przyiemne/ choćiaſz ſerce iey było bárzo ſmętne dla ſtráchu. BudBib Esth 15/8, Gen 43/31, Ex 3/6, Iob 22/26, Ez 10/14 [5 r.], 41/18; Calag 19a; KochPs 23; [Witenn] było pácholątko vrodziwe/ y oblicza pięknośćią [...] ozdobne StryjKron 365; Pánieńſki wſtyd przebijał przez oblicze białé ZawJeft 46; Wftydzęć ſię záprawdę/ o Pánie moy/ podnieść oblicża mego/ w wyſokość prześlicżnego niebá twego. LatHar 145, 290, 598, 710; WujNT Matth 6/17, Mar 14/65, 2.Cor 3/7, 13; Komu ták będźie doſtátkiem ſmákowáć/ Złoto/ ſceptr/ ſławá/ roſkoſz/ y ſtworzone Piękne oblicze: by tym náſycone Y mogł mieć ſerce/ y trwog ſie wárowáć? SzarzRyt A2v.

W przeciwstawieniu: »tył ... oblicze« (3): Tedy odeymę rękę moię/ y vyrzyſz tył moy/ lecż oblicże moie nie będzie widziáne. BudBib Ex 33/23, Ier 2/27, 32/33.

W porównaniach (21):

Jako comparatum (18): [Marchołt miał] oblicze iákoby v oſlá March1 A2; OpecŻyw 141; March3 T7; Leop 1.Par 12/8, Dan 10/5; A kſztałty ſzáráńcżey były podobne koniom gotowym ku bitwie/ á ná głowach iey były korony podobne złotu/ y oblicża iey iáko oblicża cżłowiecże. BibRadz Apoc 9/7; Cadaverina facies, Oblicze by v trupá. Mącz 28d; HistRzym 125, 125v; RejPos 22; MWilkHist C4; á trzećie źwierzę/ miáło oblicze iáko człowiek [habens faciem quasi hominis] WujNT Apoc 4/7, Act 6/15. Cf »oblicze (było) jasne jako(by) słońce«.

Jako comparandum (3): [Eufamijan] nálazł go [męża świętego] vmárłego/ á widział oblicże iego [i]aſne iáko oblicże Anielſkie HistRzym 125; RejPos 22; WujNT Act 6/15.

W charakterystycznych połączeniach: oblicze białe, błogosławione, chwalebne, cudniejsze [nad kogo], czyrniejsze niż wągl, gładkie, greckie, łsniące, jako łyskawica (postać błyskawice) (2), miłe (2), nadroższe, naśliczniejsze, niezmarszczone, jako(by) u osła (u kozła, u trupa) (3), piękne (3), poważne, przyjemne, słodkie, spuchłe, straszliwe, szyrokie, śliczne, jakoby trędowate, wdzięczne, bez zmazy; oblicze krwią się oblało, rozkwitnęło się, rumianość mierna krasi, zsiniało; pięknością oblicza ozdobny; na obliczu cudna bardzo, gruby (2), stary, żadny (2); oblicze bielić, całować, na [czyich] piersiach (na łonie swym) kłaść (położyć) (2), oglądać w zwierciedle (2), łzami omywać, oświecać [ = a mądrości], podnieść (do Boga) (2), pomazać (pomazowane) olejkiem wonności (2), rozbić, ujrzeć (żądać) (widzieć) (5), umyć (7), urazić [o co], utrzeć z potu, (subtylnie) wykonterfować (2), zasłonić (zasłaniać, zakry(wa)ć) (4); oblicza [czyjego] lękać się (2), nie moc się napatrzyć; z oblicza łzy ucierać; obliczu [jakiemu] dziwić się; ku obliczu swemu przyłożyć [kogo]; na oblicze kłaść zasłonę, leżeć, patrzeć (patrzać, poglądać) (9); w oblicze [czyje] patrzeć (3), zadać ranę; na obliczu mieć łzy gorące (są gorzkie łzy) (2), krwią umazany; na obliczu przywracać straconą krasę, zadać ranę (krwawą, siną) (2), zmarzki rozciągać, piegi zgładzać; po obliczu krew ciecze (2); zapalenie oblicza.

Frazy: »oblicze (było) jasne (a. światłe, a. rozjaśniało) jako(by) (a. gdy) słońce (świeci)« = facies sicut (a. erat) ut (a. sicut) sol (lucet) Vulg (5): Oblycze yego bilo yaſzne yakoby Szloncze [resplenduit facies eius sicut sol Vulg Matth 17/2] a yego odzyenye yaſzne yaſzkoby [!] ſznyeg. PowUrb +3 [przekład tego samego tekstu OpecŻyw, WujNT Matth 17/2]; OpecŻyw [57]; z vſt iego [onego męża] miecz z obu ſtron oſtry wychodźił: á oblicze iego/ iáko gdy ſłońce świeći w ſwey mocy [facies eius sicut sol lucet in virtute sua]. WujNT Apoc 1/16, Matth 17/2, Apoc 10/1.

»krew z oblicza uchodzi« (1): Iako kiedy kto uźrzy straszliwego smoku [...] Wszytek zadrży [...] Krew do serdca przed strachem z oblicza uchodzi KochMon 20.

»oblicze pobladło, stargnęło się bladością, poczęło blednąć; bladność na obliczu ukazała się; blade oblicze« [szyk zmienny] (1:1:1;1;1): BierRaj 21v; [Aleksander] záſmućił ſie bárzo/ á iego oblicże pocżęło blednąć [facies eius pallore mulata est]. HistAl L7v; Stárgnęło ſie oblicże me pożołkłą bládoſcyą/ Nádſtárzałem ſie LubPs B5; á przecz wſzytki oblicża ich pobladły [conversae sunt omnes facies in pallorem]? BibRadz Ier 30/6; bládność wielka ná iego [cesarza] ſie oblicżu vkazáłá BielKron 307v.

»z oblicza (jakoby) promienie wychodzą (a. pochodzą, a. światłość wychodzi), oblicze promienie a jasność wydawa« [szyk zmienny] (4:1): w ten cżas widzieli od niego [Jezusa] pochodzitz ſwiatloſtz z iego oblicżá/ iakoby promienije ſlońtza OpecŻyw 72v, 13v, 58; oblycze panny maryey promyenye a yaſnoſzcz uydaualo dzywną yaſnoſzczyą PatKaz III 112v, 110.

»strach jest na [czyim] obliczu« = ktoś się boi (1): Y rzekł Moiżeſz do ludu/ nieboyćie ſię/ bo dla tego áby was doznał przyſzedł Bog/ y áby ſtrách iego był ná oblicżu wáſzym/ żebyśćie nie grzeſzyli. BudBib Ex 20/20.

»słzami obleje się oblicze« (1): niechátz ſie ſizami obleie twé oblicże/ placżątz męki gorzkie ſyna bożégo OpecŻyw 110.

Zwroty: »bić oblicze [czyje], w oblicze [czyje] bić (a. uderzyć), zbić [komu] oblicze; oblicze ubite (a. zbite); na obliczu bit« = percutere faciem Vulg, PolAnt; caedere faciem PolAnt (3:2:1;2;1): OpecŻyw 115, 129, 156; TarDuch C2v; gdy ćie kto vderzy w oblicże [si quis te percusserit in dexteram maxillam tuam Vulg Matth 5/39]/ náſtaw mu drugiey ſtrony. BielKron 203; BudNT Luc 22/64, 2.Cor 11/20; LatHar 721; A zákrywſzy go [Jezusa]/ bili oblicze iego WujNT Luc 22/64.

»na oblicze do ziemie kłaniać się [komu]« (1): [królowie] ná oblicża do ziemie kłániáć ći ſię będą [proni in terra se incurvabunt tibi] BudBib Is 49/23.

»obrocić (a. obracać) oblicze, obrocić się (z) obliczym; oblicze obróciło się« [w tym: ku komu (6), ku czemu (2), przeciw czemu, do kogo (4), na kogo, gdzie] = faciem versare [cui] HistAl [szyk zmienny] (12:2;1): [Maryja] obrociwſſy ſie ku grobu oblicżym/ [...] gorzko plakala OpecŻyw 159v, 11v; RejPs 96v [2 r.], 185v, Ff3v; ſlyſząc tedi Porus wołánie ktore iego zaſtęp cżinił/ obroćił ſwe oblicże knim HistAl H8; BibRadz Ez 4/3; RejPos 277, 277v; ná mię byli obroćili oblicża ſwe wſzyſcy Izráelcżycy żebych krolował [super me posuerunt omnis Israel facies suas ut regnarem] BudBib 3.Reg 2/15; ArtKanc D2; SiebRozmyśl Fv; Obroć Boże Duchu ś. oblicze twoie do nas/ á dáruy nam pokoy. SkarKaz 280b; Trzeći áffekt ieſt Nádźieiá/ [...] Rownamy ten zamętek do Euruſá wi[á]tru wſchodniego. [...] ná támtę ſtronę obrácamy Kościoły/ y ołtarze/ y oblicża ſwe gdy ſię pánu BOGV modlimy KlonFlis B.

»oblicze odwrocić; oblicza odwrocone były« (1:1): oblicżám mégo nie odwrocil od káraiących ij od pluiących na mię. OpecŻyw 109v; á oblicza ich [synów Noego] odwrocone były [et facies eorum retrorsum]/ ták iż oyca ſwego ſromoty niewidźieli. BibRadz Gen 9/23.

»plunąć (a. plwać) na oblicze (a. w oblicze); oblicze zeplwane« = spuere in faciem Vulg [szyk zmienny] (9;2): Drudzy s niego ſie naſmiewaiątz/ na iego ſwięté oblicżé plwali OpecŻyw 114v, 108v, 113v, 115v, 128v, 141; WróbŻołt cc; BielKron 40; Bądź pozdrowione naślicżnieyſze oblicże zbáwićielá náſzego/ Páná Iezuſá Chryſtuſá/ dla nas zeplwáne y ſpolicżkowáne. LatHar 265, 695; WujNT Matth 26/67.

bibl. »w pocie oblicza pożywać chleba« (2): W poćie oblicża thwego będźieſz pożywał chlebá twego [In sudore vultus tui vesceris pane Vulg Gen 3/19] áż śię wroćiſz w źiemię s ktoreieś wźięt ieſt. GrzegŚm 1; BibRadz Gen 3/19.

»postawić oblicze [ku czemu, przeciwko komu (2)]« = ponere faciem Vulg, PolAnt (3): Synu cżłowiecży/ poſtaw oblicże twoie przećiwko Gog/ y źiemi Magog/ [...] á prorokuy Leop Ez 38/2, 21/2; BudBib Ez 38/2.

»(prze)mienić swe oblicze« = zmienić wyraz twarzy, commutare faciem Vulg (2): [Maryja] ſilno ſie zaſmucila/ a przemieniwſſy ſwe oblicże zbladła OpecŻyw 3; Leop Iob 9/27.

»schylić (a. spuścić) oblicze swe na ziemię (a. na doł)« (2): [Jezus] ſpuſciwſſy oblicżé ſwé nadol/ iako by winny/ ſſedl milcżątz OpecŻyw 116v; MWilkHist H.

»oblicze [ku komu] skłonić« (1): Przeto iuż ocży twoie ku mnie racży obrocijtz/ oblicżé twoie ſwięte racży ku mnie ſklonitz/ bych cie mógł oglęgatz [!] OpecŻyw 20.

»udać [ku komu] oblicze« = zwrócić twarz ku komuś (1): [modlitwa Sary:] A teraz moy Pánie vdałám ku tobie oblicże moie [Et nunc Domine oculos meos, et faciem meam in te decli]/ y rzekłám. Zdeyḿże mię proſzę z źiemie BibRadz Tob 3/14.

»(krzyżem) (u)paść (a. (u)padać, a. leżeć, a. ulec) na (kolana i) oblicze (na ziemi(e))« [w tym.: przed kim (9), przed czym, przed co] = cadere (a. procidere) in (a. super) faciem Vulg, PolAnt; super faciem se posternere HistAl [szyk zmienny] (80): [Maryja] vzrzáwſſy go [Jezusa] padla placżątz na ſwé kolana ij oblicżé przed iego nogi OpecŻyw 67v; Iezus mily [...] krzyżem na ſwé ſwięté oblicżé na ziemię vpádl OpecŻyw 101v, 1 [2 r.], 20, [57]v, 64, 99; PatKaz II 50v, 51v; HistJóz E3v; TarDuch C; HistAl F4v; MurzNT Matth 17/6; [Abigail] vpádłá przed Dáwidem ná oblicze ſwoie/ y vczyniłá mu cześć Leop 1.Reg 25/23, Num 16/4, 22, 3.Reg 18/7, 2.Par 20/18, Tob 12/16 (13); BibRadz Gen 17/3, 17, 2.Reg 9/6, 3.Reg 18/39, 1.Mach 4/40, Luc 5/12; BielKron 19, 38, 84v; ktoremu tu [Barankowi] wſzytko ſtworzenie vpádáiącz na oblicże ſwoie powinno dáć cżeść á chwałę wiecżną. RejAp 54, 52v, 53v, 54, 156v [2 r.]; HistRzym 124v; RejPos 10v, 104, 212, 212v; RejZwierc 199v, 200v, 204v, 205 [2 r.]; wyſzedłem ná pole/ á oto tám sławá Iehowy ſtałá/ iáko sławá/ ktorą widziałem nád rzeką Kewarem/ y padłem ná oblicże ſwe. BudBib Ez 3/23, Gen 17/17, 44/14, 2.Reg 9/6, Ez 9/8, Iudith 9/1; Abdyaſz [...] ná oblicże vłegł Pocżćiwość wyrządzáiąc/ mężowi ſwiętemu [Helijaszowi] HistHel B3v; SkarŻyw 159; LatHar 348, 643, 692; WujNT Matth 26/39, Luc 5/12, 17/16, 1.Cor 14/25, Apoc 5/14 (8); SiebRozmyśl B3 [2 r.], C, C3v, D2v [2 r.], Ev, I3v; Trzebá płákáć/ trzebá ſię Bogá ſwego lękáć: Prawdźiwie pokutowáć/ o zbáwieniu gádáć/ W kośćielech przed ołtarzmi ná oblicże pádáć. KlonWor 53.

»zafrasować [czyje] oblicze« (1): on ták przeſpiecżną rzeczą ſmiał záfráſowáć oblicże iáſne Ceſárſkie BielKron 311v.

»znać [kogo] po obliczu; z oblicza uznać [co]; z oblicza poznany; być znajomy po obliczu; poznanie [czyjego] oblicza« [szyk zmienny] (1;1;1;1;1): A nie byłem znáiomy po oblicżu kośćiołom źiemie żydowſkiey [Eram autem ignotus facie ecclesiis Iudaeae] Leop Gal 1/22; KwiatKsiąż B3v marg; Ex vultu percipi potest qualem animum erga me gesseris, Z poſtáwy á z obliczá vznałem coś zá vmyſł miał przećiwko mnie. Mącz 37a; Znáć ie po oblicżu ich [Agnitio vultus eorum testificabitur contra eos] (marg) wł: Poznánie oblicża ich odpowieda ná nie [...] (—)/ bo grzech ſwoy iáko Sodoma opowiedali/ nietáili (go) BudBib Is 3/9.

Wyrażenia: »oblicze boskie« [szyk 2:1] (2): anyely [...] chwalą czynyly [...] patrzącz w yaſne y ſlodkye oblycze boſkye PatKaz II 50v, 46v; SiebRozmyśl Fv.

»oblicze człowiecze« = facies hominis PolAnt [szyk 6:1] (7): Leop *2v [2 r.]; á ten rog był od inych rozny w tym iż miał oblicze człowiecze ktore znáczyło zwierzchnią ludzkość BibRadz I 451a marg, Apoc 9/7; Piſze theż Dámáſcenus iż [Łukasz ewanjelista] vmiał ſubtylnie wykonterſowáć cżłowiecże oblicże według málárſkich ſztuk BielKron 143v; BudBib Ez 10/14, 41/19.

»oblicze dobre« (1): = facies bona Vulg (1): Siad ſercá dobrego/ y oblicża dobrego trudno naydzieſz/ á z ſpracą. Leop Eccli 13/32.

»jagody oblicza« = policzki (1): Był Alexander ſtanu ſrednie-go/ dłudiey [!] ſzyie/ ocży [!] iáſnych/ iágody oblicża iego ku łáskáwoſći miernie zápalone [genarum ad gratiam erubescentium]/ y inſze cżłonki iego były pocżeſnoſćią okraſzone. HistAl N4v.

»[jaki] na obliczu, być [jakiego] oblicza, mieć [jakie] oblicze; [kto] oblicza [jakiego]« (4:3:1;1): Sálomon [...] vźrzał niektorego człowieká ymieniem Márchołtá [...] ná obliczu żádnego y grubego/ ále bárzo wymownego. March1 A2; Pán Iezus dlá wielkiégo pratzowaniá ij vdręcżeniá/ tak był na oblicżu ſtary/ iakoby mu bylo piętzdzieſiąt lát OpecŻyw 65; pyſſe Epifanius yz [Maryja] była panna czudna na oblyczu PatKaz III 120v; Był ten mędrzęc [!] [Ipokrates] małey poſtawy, oblicża pięknego, [...] wielo myſlenia á rzadko mowienia BielŻyw 67; March3 T7; RejWiz 35v; BielKron 15; MWilkHist A3; [Władysław Jagiełowic] Był vrody wyſokiey/ oblicza ſmládego Greckiego/ ále wdzięcznego/ y poważnego StryjKron 607.

»łaskawe oblicze; oblicze pełne jest łaski« [szyk 3:2] (4:1): PatKaz III 113; TarDuch C3v; 67 pſalm Prozbá áby pan bog raczył knam obroćić łáſkáwe oblicze ſwoie. RejPs Ff3v, 71, 96v.

»miłościwe oblicze« (1): A záwżdy ſie on do tákowego z miłośćiwym oblicżym ſwoim obrácáć racży/ kto ſie iedno wiernie vciecże do niego RejPos 277v.

»oblicze narodzenia, przyrodzone« = własna twarz; vultus nativitatis Vulg [szyk 1:1] (1:1): Abowiem ieſliby kto ſłuchał ſłowá Bożego/ á nie pełniłby go/ ten podobny ieſt mężowi kthory przyrodzone oblicże ſwoie w źwierciedle ogląda RejPosWstaw [212]v; WujNT Iac 1/23.

»oblicze(m) (a. obliczym) w oblicze« (5): PatKaz III 110; Pan náſz vcżynił známi vmowę ná gorze Oreb/ oblicże w oblicże mowiąc známi [Facie ad faciem locutus est Vulg Deut 5/4] BielKron 43v, 45v; KuczbKat 100; Moiżeſz godnym był ználeźiony oblicżem w oblicże vmawiáć ſię z Bogiem CzechEp 213; [wſzyſtki iákmiarz Narody [...] z [...] zmárłymi Xiążęty ſwoimi w Hiſtoriach rozmawiáią/ y práwie ich obliczem w oblicze záwżdy z wielką vciechą widzą StryjKron A4 (Linde); HerbOdpow Rrv (Linde)].

»oblicze obruszone, oblicze człowieka rozgniewałego« (1:1): OpecŻyw 191; Wiatr połnocny rozpądza deſzcż/ á oblicża obruſzone ięzyk táiemny [Sicut ventus aquilo fugat pluviam sic et facies iracunda linguam occulte detrahentem]. BudBib Prov 25/22.

»osoba oblicza« (1): A przyiąwſſy nas wmiłoſierdzie ſwoie okaże nam też kiedy ſwiętą oſobę oblicza twego á ſtąd by ſie iuż nam poczęło wybáwienie náſſe RejPos 120.

»oblicze poczciwe« (1): [Syn Boży] cżlowiek ieſt poſtawy wzroſlé/ kráſné/ a wdzięcżné/ oblicże maiątz potzciwé/ ijż ktorzy náń patrzą mogą go milowatz/ ij bátz ſie OpecŻywList C.

»[komu] na obliczu podobny« (1): przyſzedſzy [do cesarza] niektory cżłowiek/ iemu ná oblicżu/ [...] y we wſzem podobny/ á oblekſzy ſie wiego odzienie/ y wſiadſzy ná iego koń/ iachał ku rycerzom. HistRzym 41v.

»postać oblicza« = species vultus PolAnt. Vulg (2): MurzNT Luc 9/29; A gdy ſię modlił [Jezus]/ sſtáłá ſię inákſza poſtáć oblicza iego [przekład tego samego tekstu MurzNT] WujNT Luc 9/29.

»(prze)jasne oblicze, jasność oblicza« = gloriae vultus Vulg [szyk 7:3] (6:4): OpecŻyw 147v; v mouy tu szwyąty Byernath yſz dla oblycza yey yaſnoſzczy (yo) yoſzeph [!] nyeſzmyal patrzycz na panną PatKaz III 110; moyzeſſouy oblycze yaſne bylo dla touarzyſthwa a zroſzmouy ktorą zbogyem myal a zanyoly PatKaz III 113; RejPs 96v, 121; BielKom E5; BielKron 311v; HistRzym 125; Tám z poglądánia ná przeiáſne oblicże/ [...] Krolowey Niebieſkiey/ [...] bezmierney ſię rádośći wybráni Páńſcy nápełniáią. LatHar 596; WujNT 2.Cor 3/7.

»oblicze smętne (a. smętniejsze), smutne« [szyk 4:1] (3:2): OpecŻyw 13v; Ale iákoż oblicze moie nie ma być ſmętne [Cur non erit tristis vultus mens]/ gdyż miáſto [...] poborzone ieſt/ á brany iego ogniem popalone? BibRadz 2.Esdr 2/3; A wſzákoż krol nie vkazował żádnego weſela goduiącym/ áni też známieniá/ ále ſmutne oblicże miał/ y wzdychał. HistRzym 93v; BudBib 2.Esdr 2/3, Dan 1/10.

»oblicze srogie« (1): oblicza ich [mężów z Gaddy] ſrogie iáko Lwi [Facies eorum quasi facies leonis]/ á pręthcy iáko dzikie kozy po górach Leop 1.Par 12/8.

»syn twardego oblicza« = człowiek bez skrupułów (1): A ſynowie twárdego oblicża [et filii dura facie]/ y nieugłáſkánego ſercá ſą [Izraelczycy] Leop Ez 2/4.

»święte, naświętsze oblicze« [szyk 13:5] (17:1): OpecŻyw 20, 101v, 110, 113v, 114v, 122v, 129; SNadz iuſz miły panie ſprawiedliwie ſie knam prziznawac maſz wlozywſſy nanas znak a podobieńſtwo wyobrazenia ſwiętego oblicza twego RejPs 146, 71, 134, 185v, 208; RejPos 20, 105v; ArtKanc E9; częſtokroć vpadałeś pod nim [krzyżem] ná oblicze ſwoie naświętſzé SiebRozmyśl D2v, I3v, L4v.

»wejźrzenie oblicza« (1): weyźrzenie oblicża iego [Nabuchodonozora] odmieniło ſie [adspectus faciei illius immutatus est] ná Sydráchá/ Miſáchá y Abdenagá. Leop Dan 3/19.

»wesołe oblicze« (1): żali ſie domniemawaſz żaby [!] kto weſołym oblicżim á iaſnymi ocżyma ſmierć podiął, [...] roſkoſzy nienawidział, á ktoby to w ſobie miał ten na wielkie rzecży poſtawion ieſt. BielŻyw 145.

»zapłonienie, zawstydzenie oblicza; oblicze zawstydzone« = confusio faciei Vulg; facies pudore affecta PolAnt (1:1;1): A gdy to rozmyſlam vſtawicżnie rozmawiam ſie ſam naprzeciwko ſobie/ á zapłonienie oblicża mego przychodzi. WróbŻołt 43/16; Leop Bar 2/6; Ci ktorzy ku niemu poglądáią/ będą oświeceni/ á oblicża ich nie będą záwſtydzone. BibRadz Ps 33/6.

Szeregi: »jagody i oblicze« (1): [Maryja miała] na ſwych iagodziech ij oblicżu ſlzy gorącé OpecŻyw 176v.

»oblicze, (a, albo) twarz« [szyk 5:1] (6): BartBydg 55; był vwielbion krol Salomon nád ine krole [...] káżda żyemiá y narodow wiele żądáli widzyeć twarz álbo oblicże Sálomonowe y ſlyſzeć mądrość iego BielKron 78; Metoposcopos, Práktykarz z oblicza á twarzy luckiey práktykuyący. Mącz 220a, 113b, 134a; RejPos 277.

W przen [czyje: pron poss] (3): Otho obłoki od wſchodu ſlońcá/ y od pułnocy/ áż do południá/ y oblicźe [!] ich groźne bárzo/ pełne gniewu y burze [facies earum horrida valde] Leop 4.Esdr 15/34; Abowiem weſzło ſłońce z vpalenim/ y vſuſzyło trawę/ y kwiát iey opadł/ y zginęła oná śliczność oblicza iego [et decor vultus eius deperiit]: ták też bogáty w drogách ſwoich vwiędnie. WujNT Iac 1/11.
Zwrot: »okazać oblicze duszy« (1): Rozwięſz przekowy grzechow mych/ á cnotámi twymi okáſz oblitze duſzy moiey. KrowObr 152.
Przen [w tym: czyje: pron poss (308), G sb (61), ai poss (47), zaimek względny „który” (6), zaimek pytajny „czyj” (2), part praes act (1) (425)] (449): [mówi Judyt:] Otho głowá Holofernowá [...] Abowiem oblicże moie przywiodło go ku zginieniu [quoniam decepit eum facies mea in perditionem eius] BibRadz Iudith 13/19; BudBib Iudith 13/19.
Wyrażenie: »odkrytym obliczem« (2): NiemObr 83; A my wſzyścy/ odkrytym obliczem [revelata facie] chwałę Páńſką iáko w źwierćiedle vpátruiąc/ w toż wyobráżenie przemienieni bywamy z iáſnośći w iáſność. WujNT 2.Cor 3/8.
Wyrażenie przyimkowe: »z oblicza« = z powierzchowności (1):

~ W przeciwstawieniu: »z oblicza ... z serca« (1): żebyśćie mieli co rzec przećiwko tym kthorzy z oblicza chwały ſzukáią/ á nie z ſercá [ipsos in facie gloriantes, et non corde]. BibRadz 2.Cor 5/12. ~

α) W zagadce o lustrze (3): Ieſt máły pátrzádłnik [= zwierciadło]/ ktory máły pácholik. Ieſt oblicża dźiwnego niema żywego/ kto nań weyźrzy/ ten iego oblicże vyźrzy. HistRzym 25, 25 [2 r.].
a) Metonimicznie osoba (najczęściej o Bogu); facies, vultus Vulg, PolAnt, Cn; conspectus, figura, sinus Vulg [w tym: czyje: pron poss (305), G sb (61), ai poss (47), zaimek względny „który” (6), zaimek pytajny „czyj” (2), part praes act (1) (422)] (428): TarDuch A5v; De vultu tuo iudicium meum prodeat: [...] Z oblicża twego [...] niechay wynidzie oſądzenie moię WróbŻołt 16/2, 10/8, 16/15, 79/17, 88/51, 118/58 (8); O moy Pánye toć mam radość z oblicża twoyego LubPs D3, M, M3, V4v, ff3; Miałeś zá tho thy złoſniku/ żem miał być tobie podobien: káráć ćie będę/ á poſtáwię ćie przećiwko oblicżu ſwemu. Leop Ps 49/21; Vprzeymiem proſił oblicża twego w zupełnym ſercu moim/ zlituy ſie nádemną według powieśći twoiey. Leop Ps 118/58, Gen 16/8, 2.Reg 24/4, 4.Reg 17/11, 4Esdr 15/63, 16/11 (27); Bog ſtworzył był cżłowieká z prochu ziemie/ á nátchnął w oblicże iego tchnienie żywotá BibRadz Gen 2/7, Gen 23/4, Iob 40/8, Os 11/2, 1.Mach 7/3; [Bóg] rzekł do Noego: Przyſzedł koniec káżdemu ciáłu przedemną/ nápełnioná ieſt zyemiá złośći od oblicża ich BielKron 4v, 39v, 45, 66; Iż ieſli cżłowiek [...] odſtąpi odemnie/ á położy omylne myſli w ſercu ſwoim/ á pogorſzenie złosći ſwoiey położy przećiwko oblicżu moiemu/ [...] Ia Pan [...] go wyniſzcżę s pośrzodku ludu moiego. RejPos 205v; GrzegŚm 23, 25, 30; Kłániayćie ſię Iehowie [...] drżyićie od oblicża iego wſzytká ziemio. BudBib Ps 95/9; Rzeka też ogniſta płynęła á wychodziłá od oblicża iego. BudBib Dan 7/10, Gen 6/13, 32/20, I 23d marg, Ex 2/15, Lev 22/3 (29); Powiáda Izáiaz. do ludu wyſtępnego/ niepráwośćy wáſze rozdźielieły miedzy wámy y Bogiem wáſzym: á grzechy wáſze: záſłonieły oblicże iego od waz BiałKaz A4v; A oni [Apostołowie] przedśię ſzli ráduiąc ſię od oblicża rády [= Sanhedrynu] BudNT Act 5/41; Gdyż w ćiele żyć: w ćiele chodzić: w ćiele oblicże cżyie widzieć/ ábo ćierpieć: nic innego nie znácży/ iedno cżłowiekiem być CzechRozm 39, 16v, 17, 39, 124, **2v; Zápalona ieſt tá Winnicá y wyćięta/ [...] Od oblicża twego słuſznie zá złośći ſkarána/ á nie będźieli zlutowánia twego, ieſt ſtrácona. ArtKanc 117, M4; O Oycże niezmierney świątobliwośći/ ktoremu ia naniegodnieyſze oblicża twego ſtworzenie/ chcę y prágnę oddáć cżeść y chwałę przyiemną LatHar 13, 589, 615; WujNT przedm 20, Act 2/28, Col 2/1; Dla tegom niechćiał wygłádźić [mówi Bóg do ludu swego] od oblicża wáſzego (przećiwnego wam Pogáńſtwá) ábyśćie mieli nieprzyiaćioły PowodPr 15, 21.

W charakterystycznych połączeniach: oblicze [czyje] nieprzyjacielskie, wdzięczne (na wszem) (2); oblicza [czyjego] (nie) bać się (strachać się, zlęknąć się) (6), prosić, nie ukazówać [komu], nie widzieć; od oblicza [czyjego] odchodzić (iść, odyść, uciec, uciekać, zbieżeć) (11), oddalić [co]; wygubić (wygładzić, wykorzenić) od oblicża [kogo] (4), (za)drzeć (drżyć) (3), zniszczeć; od oblicza [czyjego] skarany; z oblicza [czyjego] mieć radość; obliczu (bożemu) modlić się (4), oprzeć się, zastawiać się; oblicze [czyje] ubłagać przez dar; przed oblicze [czyje] przywieść [kogo]; na obliczu cierpieć sromotę.

Frazy: »wstyd (a. zelżywość) okrywa (a. pokrywa, a. przykrywa, a. zapala) oblicze, zasłoniło się po hańbie oblicze; zakryć oblicze w sromięźliwośći; napełnić [czyje] oblicze sromotą (a. wstydem)« = confusio faciem operit PolAnt, Vulg (4:1;1;2): TarDuch A6; Imple facies eorum ignominia: [...] Racży napełnić oblicże ich ſromotą/ á zać będą ſzukać imienia twego miły panie. WróbŻołt 82/17; A czynili ſobie o nas báśni rozmáyći [...] ták iż wſtyd zápálał oblicze náſſe RejPs 66v; LubPs S6, T5v; BibRadz Ps 68/8; BudBib Ps 68/8; Pożytecżna mi to ieſt rzecż/ iż zelżywość przykryłá oblicże moie [operuit confusio faciem meam Vulg Ps 68/8]/ ábym ciebie więcey ku poćieſzeniu ſzukał niżli ludźi. LatHar 592.

»zapaliło się [czyje] oblicze« = ktoś się rozgniewał (1): Y zápaliło ſię oblicże Iehowy ná ziemię tę [Et iratus est furor ut adduceret Domini in terram ipsam]/ że náwiodł na nię wſzytkie przeklęctwá nápiſáne wkſięgach BudBib Deut 29/27.

Zwroty: »(dostąpić a. spodziewać się) widzieć [czyje] oblicze, oblicza; oglądać (a. oględować) [czyje] oblicze; uzrzeć (a. uźrzeć, a. ujrzeć) [czyje] oblicze« = videre faciem Vulg, PolAnt; aspicere faciem PolAnt (20:1;10;8): OpecŻyw 7v; á vzrzawſzy Iakob Iozefa obłapiwſzy go płakał/ mowiąc iuż w weſelu vmrę iżem vidzyał oblitze twoie [quia vidi faciem tuam Vulg Gen 46/30] HistJóz E2, C4 [2 r.], D3v [2 r.]; WróbŻołt cc; gdy by mi ſie trefiło iż bych doſtąpił widzieć pożądanego oblicza twego obroćił by mi ſie on płácz w kochánie RejPs 63, 134; GliczKsiąż I3; LubPs F; Leop Gen 46/30, Matth 18/10, Apoc 22/4, AAA4v; BibRadz *3v, Ps 16/15, Matth 18/10, Apoc 22/4; BielKron 30, 35 [2 r.], 71v [2 r.], 186; BudBib Gen 32/20, 48/11, Ps 16/15; BudNT Act 20/38; CzechRozm 57; CzechEp 39; ReszPrz 90; oto ia wiem/ że nie oglądaćie więcey oblicza mego wy wſzyścy/ przez ktorem przeſzedł przepowiedáiąc kroleſtwo Boże. WujNT Act 20/25, Matth 18/10, Act 20/38, 1.Thess 2/17, Apoc 22/4, Xxxxxv; SiebRozmyśl L4v.

»odrzucić (a. odrzucać, a. odpędzić, a. zarzucić itp.) [kogo] od oblicza; odrzucony (a. wydzielony) od oblicza« = proicere a facie Vulg, PolAnt; eicere a facie Vulg; auferre a facie, ciere a facie PolAnt [szyk zmienny] (22;4): WróbŻołt B2 [2 r.], Y2; MurzHist K4v; A mężá ktory prágnie krwie. bliźniego ſwoiego/ Záwżdy ty Pánie odrzucaſz od oblicża twego. LubPs B4, B4v, H3, I4v, N4 (8); Nieodmiátay mię od oblicża twego: á duchá twego ſwiętego nieodeymuy odemnie. Leop Ps 50/13, 1.Par 17/21, 2.Par 7/20; BibRadz Ier 7/15; BudBib Ex 34/11, Ier 32/31, 52/3, 4.Esdr 1/31; Pánie/ [...] Czemu mię troſkliwégo Pchaſz od oblicza ſwégo? KochPs 64; ArtKanc K6; Proſzę ćię Pánie/ [...] nie rácżże mię od oblicża twego odrzucáć/ [...] ábym nędznik nie zginął. LatHar 140, 165, 614; KołakSzczęśl C3.

»odwrocić (a. odwracać) oblicze; oblicze odwroci się (a. będzie odwrocone); odwrocenie oblicza« [w tym: od kogo (32), od czego (6), komu (1)] = avertere faciem Vulg, PolAnt; conversio vultus Vulg [szyk zmienny] (43;2;1): TarDuch A3v, A6v; WróbŻołt 43/24, 103/29, ii2, 142/7; RejPs 45, 148, 211; Lecż iżeś ná cżás odwroćił mnye oblicża ſwego [avertisti faciem tuarn a me Vulg Ps 29/8]/ Byłem ſrodze zátrwożonym LubPs H, D, N4, X3, X6; daway iálmużnę/ á nieodwrácay oblicża thwego od żadnego vbogiego: Bo tákći będzie że ſie też od ćiebie oblicże Páńſkie nie odwroći. Leop Tob 4/7, 2.Par 6/42, Ps 29/8, 50/11, 131/10, Eccli 41/25, 26; BibRadz Ps 131/10, Tob 3/6; RejPos 76, 105, 106v [2 r.], 197; BudBib 3.Reg 2/16, 17, 20, 4.Esdr 1/31, Tob 4/7 [2 r.], Eccli 4/4; od grzechow mych oblicże ſwoie/ Odwroć ArtKanc M; GrabowSet F, H3; LatHar 166, 170, 610, 612 [2 r.], 615, 650.

»odwrocić się od oblicza« (1): Y rzekł iey krol/ proś mátko moiá/ bo nie odwrocę ſię od oblicża twego. BudBib 3.Reg 2/20.

»oświecić, rozjaśnić, rozświecić oblicze« [w tym: na kogo (3), nad kim (3)] = illuminare faciem (a. vultum) Vulg; lucere faciem PolAnt [szyk zmienny] (4:1:1): TarDuch D7v; WróbŻołt 118/135; BOże [...] roświeć oblicże ſwe nád námi/ á zlituy ſie Leop Ps 66/2; BibRadz Ps 118/135; Oblicże twoie roziáśni ná sługę twego/ á náucżay mię vſtaw twoich. BudBib Ps 118/135; niech oświeći Pan oblicże ſwoie nád tobą [ostendat Dominus faciem suam tibi Vulg Num 6/25]/ niechći będźie miłośćiw CzechRozm 200 [przekład tego samego tekstu TarDuch, Leop].

»pokłonić się przed [czyim] obliczem do ziemie« (1): y pokłonił ſię [Józef] przed oblicżem iego [ojca swego Izraela] do ziemie [et incurvavit se in faciem suam in terram]. BudBib Gen 48/12.

»[na czym] położyć oblicze« = usilnie dążyć do czegoś (1): Y wezmę oſtátek ludy/ kthorzy ná tym położyli oblicża ſwoie [qui posuerunt facies suas] áby weſſli do źiemie Egiptſkiey/ [...] y będą wſſyſtcy wytraceni Leop Ier 44/12.

»postawić, położyć oblicze [w tym: na kogo (2), przeciw(ko) komu, czemu (2), nad kim (1)]« = wystąpić przeciw komuś; ponere faciem Vulg; dare faciem PolAnt (4:1): Otho ia poſtháwię oblicże moie nád wámi ná wáſſe złe: á wytrácę wſſyſthkiego Iudę. Leop Ier 44/11, Lev 20/3; ktoryby iadł iákąkolwiek krew tedy położę oblicże moie/ przeciw duſzy oney BudBib Lev 17/10, Ez 15/7 [2 r.].

»(s)kryć (a. zakrywać) oblicze« [w tym: od kogo (6), od czego, przed kim (6)] = abscondere faciem Vulg, PolAnt [szyk zmienny] (19): Y dokąd że miły pánie raczyſz ták zákrywáć przedemną nędznikiém oblicze twoie RejPs 130v, 39v, 67; LubPs M2, T4; Leop Is 57/17, Ier 33/5; BibRadz Deut 31/17, 18, Iob 13/24, 34/29, Ps 101/3, Ier 33/5; RejPos 102; GrzegŚm 2; BudBib Ps 26/9, 68/18, Is 8/17; Czyńćie cześć pánu/ [...] Bo ten nie gárdźi prośbą vbogiégo/ Ani przedemną ſkrył oblicza ſwégo. KochPs 32.

»(s)kryć się (a. uchronić się, a. zataić się) przed [czyim] obliczem, od [czyjego] oblicza, zakryć [kogo] od [czyjego] oblicza; zakryty od [czyjego] oblicza« = a facie [cum abscondere (se) Vulg, PolAnt; abscondere a facie Vulg [szyk zmienny] (5:3:1;1): Leop Eccli 6/12, Ier 16/17; Tedy Adam y żoná iego ſkryli ſię od oblicza Páná Bogá miedzy drzewinę ſádu. BibRadz Gen 3/8, Gen 4/14, Ier 16/17; BudBib Ps 16/9; KochPs 202; PRzed oblicżem twym moy Pánie/ Ktoż ſle vchroni. Wſzędzie dogoni/ Twoie poimánie. WisznTr 26; Vpádnićie ná nas [góry]/ y zákryićie nas od oblicza śiedzącego ná ſtolicy WujNT Apoc 6/16; Nie bedę ſię vkrywał przed obliczem twoim [ojcze]. CiekPotr 19.

»na swe oblicze stworzyć« (1): BOg wſſechmogąci/ ien od pocżątku ſwiata milowál rodzay cżlowiecży/ niechtzątz zagubitz plemienia/ ktoré na ſwé ſwięte oblicże rácżyl ſtworzitz/ pocżął o iego zbawieniu myſlitz OpecŻyw 7.

»szukać [czyjego] oblicza« = exquirere faciem Vulg; quaerere faciem PolAnt [szyk zmienny] (4): Leop 2.Par 7/14; BibRadz 2.Par 7/14; O tobie rzekło mi ſerce moie/ ſzukayćie oblicża mego/ oblicża twego Iehowo ſzukać będę. BudBib Ps 26/8.

»ukazać, okazać oblicze; okazanie oblicza« [w tym: komu (5), ku komu (1)] = ostendere faciem Vulg [szyk zmienny] (8:4;1): WróbŻołt bb8v [2 r.], 79/4, 8, 20; áby on [Jezus] [...] zebrał zniſſczoną tę winnicę ludu krzeſćyiáńſkiego á ochędożył ią okazániem oblicza ſwego. RejPs 119v, 45; LubPs S3v, S4, hh3v; Gołębicżko moiá/ [...] vkaż mi oblicże thwe Leop Cant 2/14, Num 6/25; LatHar 155.

»uprzedzić [czyje] oblicze, [co] uprzedza [czyje] oblicze« = być albo zaistnieć wcześniej niż ktoś; praecedere (a. praeoccupare) faciem Vulg; praevenire faciem PolAnt (3:2): Miłoſierdzie y prawda vprzedza oblicże twe [...] panie Ieſu WróbŻołt 88/15, ee3, 94/2; BudBib 16/13; LatHar 529.

»uweselić [czyje] oblicze« (1): Vt exhilaret faciem in oleo: [...] Aby vweſelił oblicże ludzkie w oleiu/ á chleb aby ſerce ludzkie poſilił. WróbŻołt 103/15.

»we(j)zrzeć (a. weźrzeć) na [czyje] oblicze, w [czyje] oblicze« = ostendere faciem Vulg (3:1): BierRaj 23; O naſſ miły ſtworzycielu/ nie patrz dzis na naſſe grzéchy/ ale wezrzy na oblicżé pomazańtza twégo/ Iezuſa miłego/ ienci dzis [...] dla nás wzgardzon ij zeſromotzon. OpecŻyw 129; LubPs S6v; Leop Iudith 6/15.

»wstydzić się oblicza [czyjego]« = erubescere faciem (a. vultum) Vulg (2): Cżynił y ten [Sedechijasz] złe rzecży przed ocżyma Páná Bogá ſwoiego/ áni ſie wſtydzył oblicża Ieremiaſzá Proroka Leop 2.Par 36/12, 4.Reg 3/14.

»wyniść przed [czyim] obliczem« = być z kimś, towarzyszyć komuś (1): Y rzekłá Deborá do Báráká/ Wſtań bo dziſia dał Iehowá Syſerę w rękę twoię/ A za nie wyſzedł Iehowá przed oblicżem twoim [nonne Dominus egressus est ante te]? BudBib Iudic 4/14.

Wyrażenia: »anioł oblicza (bożego)« = angelus faciei PolAnt (4): ánioł oblicża iego zbawiał ie [lud izraelski] BudBib Is 63/9; A iż v Ezáiaſzá ániołá onego zowie piſmo wybáwićielem/ y ániołem oblicża Bożego: tedy też przez ty ſłowá nic innego nie rozumie/ iedno iż on to ánioł/ był iednym z onych/ ktorzy záwżdy ſtoią przed oblicżnością Bożą/ áby wykonywáli wolą iego CzechRozm 56v, 53v, 57.

»oblicze boże, Jehowy, pańskie, boskie, Pana (Boga)« = facies Domini (Dei) Vulg, PolAnt [szyk 58:3](17:16:16:6:6): iako wosk od ognia płynie/ tak niechay zginą grzeſznici od oblicża bożego. WróbŻołt 67/3, B2 [2 r.]; rzecż yeſt nyepochybna że [żyjący w nierządzie] nigdy oblicża Bożego nye vyrzą GliczKsiąż I3; Gdzyeſz vcyec mam przed możnoſcyą oblicża Boſkyego LubPs ee, F, I2, Mv, P4, Zv (8); Leop 3.Reg 13/6, 4.Esdr 16/12, Tob 4/7, Ier 23/9, Bar 2/8; BibRadz *3v, Gen 3/8, Ps 33/17; BielKron 35 marg, 186; RejAp 14v marg, Dd4; Tedy roztáńcuią ſię drzewá leśne od oblicżá Iehowy/ iż przyſzedł ſędzić ziemię. BudBib 1.Par 16/33, Deut 16/16, 29/27, Iudic 5/5 [2 r.], 1.Reg 26/20 (10); Ktorzy káźń wezmą/ zátracenie wiecżne/ od oblicża páńſkiego/ y od ſławy śiły iego. BudNT 2.Thess 1/9; KochPs 146; duſze zmárłych ludźi/ przed zmartwychwſtániem do niebá nie przychodzą/ áni Boſkiego oblicza widzą ReszPrz 90; ReszList 178; LatHar 155, 529; WujNT Xxxxxv. Cf »anioł oblicza bożego«, »przed obliczem Jehowy, Pana (Boga), bożym, boskim, pańskim«.

»jasność, światłość, światło oblicza« = lumen vultus Vulg, PolAnt; lux vultus PolAnt (5:4:2): Naznacżono ieſt nad nami ſwiatło oblicża twego panie/ dałes mi weſele w ſerczu mogim. TarDuch E3v; WróbŻołt 4/7, 88/16; BLogoſłaẃ nas náſz Pánie z miłoſierdzya twego/ Oſwiećiwſzy ſwiátłoſcią oblicża ſwoyego LubPs P4, Mv; wyſtępki náſze przed iáſnoſćią oblicża twego. BibRadz Ps 89/8; RejAp 14v [2 r.], Dd4; BudBib Ps 4/6 [7]; ArtKanc P16v.

»miłosierne oblicze« (1): Ale ia bych rádſſey oſtał przy ſpráwiedliwoſći á ſnią záwżdy miáł towárzyſtwo niż ze wſſemi bogáctwy/ ábowiem ſtąd bych ſnadz ſnádniey poznał miłoſierne oblicze twoie RejPs 23.

»obliczność oblicza« (1): Pánie Iezu Kryſte/ [...] vpadam przed oblicznośćią twégo świętégo oblicza/ dźiękuiąc ći zá ták wielką łáſkę SiebRozmyśl B3v.

»srogie oblicze, srogość oblicza« [szyk 1:1] (1:1): Lecż ſrogye oblicże Páńſkye ná ty co cżynyą złość [vultus autem Domini super facientes mala VulgPs 33/17] LubPs 12, S4.

»święte oblicze« [szyk 5:3] (8): OpecŻyw 7; Oto iako nabożnie proroci żądali przyſzcia ſyna bożego, aby iego ſwięte oblicże widzieli. WróbŻołt cc; Bo ieſli od wroćiſz oblicze ſwoie ſwięte odemnie/ będę podobien ku człowieku zginęłemu ktory wgłęboki doł vpáſc ma RejPs 211, 39v; Iedno ty odwroć moy Pánye oblicże twe ſwyęte/ Od grzechow mych [Averte faciem tuam a peccatis meis Vulg Ps 50/11] LubPs N4, S3v; RejPos 105; SiebRozmyśl B3v.

Wyrażenia przyimkowe: »przed oblicze« = in conspectu Vulg, PolAnt; ante faciem Vulg (9): Wylałem modlitwę przed oblicże iego [Effundo in conspectu eius orationem meam Vulg Ps 141/3] LubPs ee4; Leop 4.Esdr 12/7; BielKron 94; Y rzekł Bog do Noego: koniec wſzelkiemu ćiáłu przyſzedł przed oblicze moie BudBib Gen 6/13, I 127a marg, Ps 87/3, Dan 7/13; GrabowSet E4v; SPiewayćie BOgu [...] Przychodźćie przed oblicże iego w rádośći. LatHar 61.

»przed obliczem [czyim]« = u kogo, komu, z kim, przez kogo, w czyjej obecności; in conspectu Vulg, PolAnt; ante faciem (a. vultum) Vulg (73): OpecŻyw 26; Imienie lekarza powyſſzy głowę iego, a przed obliczem wiel[możnych lud]zi bedzie chwałon. FalZioł +2v; [niekiedy wielcy a cnotliwi] przed oblicżym okrutnika, cżaſem nazwani bywaią wielkimi á cznotliwymi, á niegdi lepak y cżci odfądzeni bywaią. BielŻyw 6; Widzyałem przed oblicżym ſwym záwżdy Páná tego/ Ze mye [...] bronił od vpádku mego LubPs D3, B4, C4, N3, N3v, N5 (16); Leop 2.Reg 12/9, 24/3, 3.Reg 18/15, 21/26, 4.Reg 21/2 (9); BibRadz Gen 24/40; Rzekł tedy Achis krol do Dawidá żáłuiąc/ dobryś przed oblicżym moim/ ále ſie moim rycerzom nie podobaſz BielKron 68; RejPos 130; BudBib Gen 7/1, 11/28, 25/18, 43/33, 48/15 (13); HistHel B4; Bo ktoż przed oblicżym twoim/ Kto przed tobą ſpráwiedliwy? GrabowSet I4, K3v; Przydź mi ná pomoc wiecżna prawdo/ [...] Przydź niebieſka ſłodkośći/ á niechay vćiecże przed oblicżem twoim wſzelka nieprzyſtoyna miłość. LatHar 603; widźiałem ſtolicę wielką/ białą/ y śiedzącego ná niey/ przed ktorego obliczem vćiekłá źiemiá y niebo WujNT Apoc 20/11.

~ Wyrażenie: »przed obliczem Jehowy, Pana (Boga), bożym, boskim, paóskim« = in conspectu Domini, a facie Domini (Dei) Vulg, PolAnt; coram Domino PolAnt [szyk 17:1] (9:3:3:2:1): Wizytko tu drży przed oblicżym Páná ták wſzechmocnego LubPs X6; Iáko ſie mamy cżynić vniżonemi w rozumye przed oblicżym Páńſkim. LubPs dd2 marg, Q4v marg, V5 marg; Leop Tob 3/25, Soph 1/7; Milcż wſzelkie ćiáło przed oblicżem Iehowy BudBib Zach 2/13, Gen 6/11, Deut 16/16, 1.Reg 15/33, 4.Reg 19/14, Ier 36/7 (10); wiem żem przeſtąpił przykazánie twoie/ ále wyznawam wſzyſtkie niepráwośći moię/ przed Boſkim oblicżem twoim. LatHar 19; SkarKaz 456a. Cf »pokłonić się przed obliczem«, »(s)kryć się przed obliczem«, »wyniść przed obliczem«. ~

»przed obliczem [czyim]« = wcześniej niż ktoś; ante faciem Vulg, PolAnt (10): Iezus mowi: Oto iá przeſylám anioła przed oblicżem twym [= o św. Janie]/ ktory zgotuie drogę twą przed tobą. OpecŻyw 48, 12v; LubPs Tv; Leop Mar 1/2; Y poſzedł dar przed oblicżem iego [Jakuba]/ á ſam nocował oney nocy wobozie. BudBib Gen 32/21; BudNT Matth 11/10, Mar 1/2; LatHar 684; WujNT Matth 11/10, Luc 7/27.

»przed oblicżem swoim« = przed sobą (1): [Dawid] zábrał wſſyſtkie trzody y ſthádá/ y pędził przed obliczem ſwoim [ante faciem suam]. Leop 1.Reg 30/20.

»przed obliczem swoim« = prosto przed siebie (1): A podobieńſtwo twarzy ich [Cherubim] ſą one twarzy kthorem widział przy rzece Chobár/ y weyzrzenie ich/ y káżdego popąd przed oblicżym ſwoim chodzili [á widzenia ich/y pochop káżdégo przed twarzą ſwą chodźić WujBib] [ante faciem tuam ingredi]. Leop Ez 10/22.

»w obliczu [czyim]« = in facie PolAnt, Vulg (6): W oblicżu ſwym yuż práwye ná cyę nic nye dbáli. LubPs T2, Iv; Abowiem Bog ieſt/ [...] ktory oſwiećił ſercá náſze ku obiáſnieniu znáiomośći chwały Bożey w oblicżu Iezuſá Kryſtuſá. RejPosRozpr c; BudNT 2.Cor 4/6; WujNT 2.Cor 4/6.

~ Wyrażenie: »w obliczu Boga« (1): Tuć ſie ſławna moc w oblicżu Bogá náſzego ziáwiłá [A facie Domini mota est terra Vulg Ps 113/7] LubPs Z6v. ~

b) Metonimicznie o abstraktach [czego] (2): Abowiem gdyż ſamego dobra cnoty/ y oblicża pocżćiwośći/ niebiegli w rzecżach rozumem ſwym poiąć ani ogarnąć niemogą KwiatKsiąż B2; Nieprzyimie żadnego, vbłagánia/ (marg) wł: nieprzyimie oblicża wſzelkiego vbłagánia (–) áni zechce choćby dawał wiele dárow. BudBib Prov 6/35.
c) bibl. Wyrażenia przyimkowe będące tłumaczeniami konstrukcji hebrajskich [czego] (14):
»od oblicza« = przed czym, przez co, z powodu czego; a facie Vulg, PolAnt (13): Wnidź w opokę/ á ſkriy ſie w przekopach źiemnych/ od oblicża boiáżni [!] Bożey/ y od Wielmożnośći máieſtatu iego. Leop Is 2/10; Bo ſie nápełniłá źiemiá cudzołoſtwá/ iż od oblicża przeklęctwá rzewno płákáłá źiemiá poſchły polá Leop Ier 23/10, Ier 23/9, 50/16; Nieſiadałem wrádzie náśmiewcow/ ánim ſię rádował od oblicża ręki twey/ ſam ſiadałem/ bo zágniewániá napełniłeś mię. BudBib Ier 15/17; Y rozpłyną ſie gory pod nim/ y doliny popádáią ſię/ iáko woſk od oblicża ogniá/ iáko wody pádáiące z wyſoká. BudBib Mich 1/4, Is 57/1, Ier 25/16, 32/24, Dan 7/8, 20; CzechEp 371; Rácż mię też zákryć w przebićiu ran twoich od oblicża gniewu twego LatHar 298.

~ W charakterystycznych połączeniach: od oblicza bojaźni bożej, miecza (3), ognia, przeklęctwa, ręki, słow świętych, złości. ~

»przed obliczem« (1): Przed oblicżem zagniewánia iego kto ſtánie [Ante iram eius quis stabit]? BudBib Nah 1/6.

d) bibl. Wyrażenie przyimkowe: »przed obliczem przyścia [czyjego]« = wcześniej niż ktoś (1): wprzod przepowiedał Iohan przed oblicżem przyśćia iego nurzánie pokáiánia Izráelowi. BudNT Act 13/24.
a. O zwierzętach i ptakach; facies Vulg, PolAnt, Cn; forma, frons, habitus oris, os, vultus Cn [w tym: ai poss (4), G sb (2)] (6): A w pośrzodku podobieńſtwo cżterzech źwierząth/ á twarzy ich/ oblicże Cżłowiecże/ y oblicże Lwá/ y oblicże Cielcowe/ y oblicże Orłowe. Leop *2v; BudBib Ez 10/14 [2 r.], 41/19.

W charakterystycznych połączeniach: oblicze cielcowe, lwa (lwięcia, lwowe) (3), orłowe (2).

2. W tłumaczeniu hebrajskiego wyrazu „panim” ‘przód, powierzchnia, zewnętrzna strona’ (31):
a. Czoło wojska (1):

W przeciwstawieniu: »oblicze ... ostatek« (1): Pułnocne też (woyſko) oddalę od was/ á zápędzę ie do ziemie puſtey y opuſzcżoney/ oblicże iego ku morzu wſchodowemu/ záś oſtátek iego ku morzu oſtátecżnému BudBib Ioel 2/20.

b. Główna budowla albo przednia część budowli lub grupy zabudowań (znaczenie precyzowane przez rzeczownik określający) (zawsze: oblicze + G sb) [czego] (8): Budowánia lepak ktore przed oblicżem piętrá [coram solario] (było) ku drodze zachodowey ná ſzerzą (było go) śiedmdzieśiąt łokiet BudBib Ez 41/12; Sżerokośći lepak oblicża onego domu [latitudo faciei domus] y piętrá ná wſchod ſto łokiet. BudBib Ez 41/14; Zmierzył też długość budowánia przed oblicżem piętra [contra faciem solarii] BudBib Ez 41/15; tram też drzewiány był w oblicżu przyśionká znadworza [coram vestibulo forinsecus]. BudBib Ez 41/25, I 187a marg, 4.Reg 16/14, Ez 41/21, I 43Id marg.

W charakterystycznych połączeniach: oblicze (szerzyny) domu (3), piętra (2), przysionka, świątynie (2).

c. Obszar, powierzchnia; facies Vulg, PolAnt; superſicies PolAnt [czego] (22): Izali wſzytek dzień orze oracż dla śiania? [...] Izali zrownawſzy oblicże iey tedy ſieie wykę/ y rozſiewa kmin/ [...] y orkiż w miedzy ſwey? BudBib Is 28/25.
Wyrażenia: »oblicze krainy« (1): To mowi Pan/ I pádnie trup cżłowiecży iáko gnoy na oblicżu kráiny [super faciem regionis] Leop Ier 9/22.

»oblicze odchłani« (2): BudBib Gen 1/2; źiemiá byłá gruba y prozna/ y ciemność byłá po oblicżu odchłáni [super faciem abyssi Vulg Gen 1/2] CzechRozm 128.

»oblicze powietrza« (1): Y rzekł Bog: niech płodzą wody płod duſzą żywiący y ptáſtwá lataiące nád ziemią: po powietrzu niebieſkim (marg) -wł. po oblicżu powietrza (–). BudBib Gen 1/20.

»oblicze świata« (1): Zgotuyćie fyny iego ná rzez/ w niepráwośći oycow ich/ áby [...] nie poſiedli ziemie abj też nie nápełnili świátá miáſty (marg) Albo nieprzyiaćiołmi. Może też to ták przełożyć: Y nápełnia oblicże świátá miáſty [...] (—). BudBib Is 14/21.

»oblicze wod« (3): BudBib Gen 1/2, Is 40/7; Duch Boży powiewał po oblicżu wod [spiritus Dei ferebatur super aquas Vulg Gen 1/2]. CzechRozm 128.

»oblicze (okręgu) ziemie« (13): FalZioł +2v; zá gnoy ná oblicżu źiemie będą [in sterquilinium super faciem terrae erunt] Leop Ier 16/4; Y rzekł Iehowá wygłádzę cżłowieká/ ktoregom ſtworzył z oblicżá ziemie BudBib Gen 6/7; Tenże też obraca okręgi ſpráwą ſwą/ áby cżyniły co im roſkázuie po oblicżu okręgu ziemie. BudBib Iob 37/12, Num 22/5, 11, 3.Reg 13/34, 18/1, 17/14 (9); Obłudnicy/ oblicża ziemie y niebá vmiećie doświadcżáć/ á cżáſu tego iáko nie doświadcżaćie? BudNT Luc 12/56; CzechRozm 128.

*** Bez wystarczającego kontekstu (wyraz cytowany) (6): Nie racż odwraczać oblicża twego odemnie [Ps 142/7]/ [...] Oblicża, to ieſt ſyna twego WróbŻołt tt3; Ale wżdy iż rzekł oblicża/ á nie oblicże/ tedy ſie y tu głupſtwo ich wielkie w tym pokázuie CzechRozm 17, 17 [3 r.].

Synonimy: 1. twarz; 2.c. obszar.

Cf OBLICZAJ, OBLICZEJ, OBLICZNOŚĆ

DJ