Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBOW

Następne hasło: OBOWIĄZAĆ SIĘ »

OBOWIĄZAĆ (37) vb pf

Oba o oraz a jasne.

W inf obowięzać Mącz (10), obowiązać (3) Calep, LatHar, WujNT. ◊ W pozostałych formach: obowiąz-.

Fleksja

inf	obowięzać

praet
	sg		pl
3	m	obowiązåł	m pers	obowiązali
3	f	obowiązała	m an

plusq
	sg		pl
3	m	był obowiązåł	m pers	byli obowiązali

conditionalis
	sg
3	m	obowiązåłby, by obowiązåł

inf obowięzać (13). ◊ fut 2 sg obowiążesz (1). ◊ praet 3 sg m obowiązåł (6). f obowiązała (6). ◊ 3 pl m pers obowiązali (5). ◊ plusq 3 sg m był obowiązåł (3). ◊ 3 pl m pers byli obowiązali (1). ◊ con 3 sg m obowiązåłby (1), by obowiązåł (1).

Sł stp notuje, Cn s.v. przysięgą żołnierza obowiązać, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Zobowiązać kogoś do czegoś, nałożyć na kogoś obowiązek (32)
- W przen (9)
- a. praw. Obciążyć majątek zobowiązaniem (1)
2. Pozyskać sobie kogoś, zyskać czyjąś wdzięczność (4)
3. Skazać kogoś na co (1)

1. Zobowiązać kogoś do czegoś, nałożyć na kogoś obowiązek; aliquem obligare Mącz, Cn; firmare, iuramentum inducere, aliquem ligare PolAnt; aliquem obstringere Mącz; aliquem constrignere Modrz; spondere JanStat [w tym: kogo (18), co (12)] (32): Astringere aliquem conditione, Pod pewnym obyczáyem kogo obowięzáć. Mącz 421b; Authorare – Obowiązać. Calep 118b.

obowiązać ku czemu (1): Obligare vel restringere religione, Poprziſiąc kogo/ Obowięzáć yego ſumnienie ku wypełnieniu tego álbo owego. Mącz 351b.

obowiązać na co (4): był Pan ſtworził pirwſze^go cżłowieká [...] á ták go był ſobie vpodobał/ iż to miáło być nawdzięcżnieyſze ſtworzenie iego/ thák iż y Anyoły był obowiązał ná poſługę iego. RejPos 49, 179; LatHar 109. Cf »na posłuszeństwo obowiązać«.

obowiązać czym [= przez co] (14): BielKron 390v; náſz Sámárytan Iezus Chryſtus/ tym ćię ſámym Chrześćijáninie/ ná ſpowiedź obowiązał/ iż Apoſtołom obiecáną przed tym moc rozgrzeſzenia/ iáwnie podał. LatHar 109; PowodPr 50. Cf Zwroty.

cum inf (1): [to jest mocnie przez króle nasze utwierdzono] zwłaſzcżá przez Iágiełłá/ ktory ſie obowiązał y potomki ſwoie mocnie zapiſy y przyſięgámi ty cżterzy ártykuły dzyerżeć/ pierwey niż krolewnę Edwigę s kroleſtwem wzyął. BielKron 390v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby] (2): Mącz 419c; W trzećim przykazániu obowiązał Bog oſobliwą pámiątką lud ſwoy/ áby dźień śiodmy/ zániechawſzy świeckich zabaw iemu poświęćił PowodPr 50.

Zwroty: »obowiązkiem obowiązać« (1): iuż wieſz/ iż ieſt zdárt á zniſzcżon on Cyrográph á obowiązek thwoy/ kthorym cie byli obowiązáli wiecżną niewolą á wiecżnym przeklęciem przodkowie twoi RejPos 107.

»na posłuszeństwo obowiązać« (1): Pan Chriſtus wiele rzeczy [...] zoſtáwił poſtánowieniu y ſpráwie Apoſtołow y potomkow ich ktorzy mogą wedle czáſu y potrzeby y to y owo roſkázáć y rádźić/ y nas ná poſłuſzeńſtwo obowiązáć. WujNT 595.

»przysięgą, pod przysięgą obowiązać« = inducere iuramentum super aliquem PolAnt; iureiurando obstringere, sacramento obligare Mącz; iureiurando constringere Modrz; adigere (ad) iusiurandum a. sacramento, rogare sacramento aliquem Cn (8:2): Polacy [...] nic więczey powinnośći ná Krolá ſwego nie włożywſzy/ tylko áby im práwá ich/ do ktorych go wezwáli/ dzierżał/ wewnętrzną ſpráwiedliwość cżynił/ á bronił od potocżnego nieprzyiacielá. A iżby tho doſkonáley pan ich iśćił/ przyſięgą obowiązáli onego. LeszczRzecz A2v; BibRadz Gen 24/37, Iudith 8/18; roſkazał im [Witemberczanom] Krfierſt áby miáſto Ceſarzowi podáli/ y od przyſięgi/ ktorą ie był obowiązał zá wierne bronienie dobrowolne vcżynił. BielKron 229v, 390v; Sacramento adigere, Pod prziſięgą obowięzáć/ to yeſt my mówiemy ślubem záwięzáć. Mącz 363b, 193c, 422a; BudBib b2v; ModrzBaz 93.

»obowiązać wieczną niewolą [= na wieczną niewolę]« (1): RejPos 107 cf »obowiązkiem obowiązać«.

»sam siebie ślubem obowięzać« (1): Se vel caput devovere. Sam ſiebie i żiwot ſwoy śliubem obowięzáć. Mącz 508a.

»wiarą obowiązać« = przysiąc (1): Dla tego obiecáliſmy/ y wiárą náſzą obowiązáli: y teraz ſłowem Królewſkim obiecuiemy [Igitur promisimus, spopondimus, ac in verbo nostro Regio promittimus JanStat 85] y záręczamy/ y ninieyſzym ſie piſmem obowięzuiemy/ wſzyſtkié dobrá [chować] SarnStat 950.

Szeregi: »obciążyć albo obowięzać [kogo]« (1): Omnes haeredes ornare legatorum praestatione, Zoſtáwić álbo vkázáć ná dziedźicách długi odkazáne/ obciążić álbo obowiezáć [!] ye áby byli winni płáćić nie máło długów odkazánych. Mącz 419c.

»obiecać i obowiązać« (1): SarnStat 950 cf »wiarą obowiązać«.

W przen (9):

obowiązać ku czemu (1): A iżby mocnie záchowywáli ony dni Purym czáſow ſwoich/ iáko im ie poſtánowił Márdocheuſz Zyd y Eſter Krolowa/ y iáko obowiązáli duſze ſwe y potomſtwo ſwe ku poſtom y ku wołániu [firmaverunt super animam suam et super, semen suum]. BibRadz Esth 9/31.

obowiązać na co (1): obowiązali duſze ſwe y potomſtwo ſwe ná poſtom [errata zmienia: post] y ná wołánie. BudBib Esth 9/31.

obowiązać czym [= do czego] (1): [Tomasz Myncarz] ná Papieżá powiadał/ iż názbyt wielkimi brzemiony obowiązał ludzkie duſze BielKron 202.

obowiązać czym [= przez co] (6): [Jeśli mąż] odmowił iey tego/ tedy rozruſzył sluby iey/ ktore ná niey/ y otworzenie vſt iey/ ktorym obowiązáłá duſzę ſwą [vota eius et ligamina eius quibus ligavit se super animam suam] BudBib Num 30/8 [9], Num 30/6 [7]. Cf Zwroty.

Zwroty: »obowiązać duszę [w tym: duszę swoją = siebie (8), dusze ludzkie = ludzi (1)]« = ligare se super animam suam PolAnt (9): BibRadz Esth 9/31; BielKron 202; nie obacżne wymowienie/ vſt iey/ ktorym obowiązáłá duſzę ſwą BudBib Num 30/6 [7]; tedy ważyć będą ſluby iey/ y obowiąſki iey ktoremi obowiązáłá duſzę ſwą ſtać będą. BudBib Num 30/7 [8], Num 30/4, 8 [9], 9, 10, Esth 9/31.

»obowiązaniem, obowiązkiem obowiązać« (2:1): I vsłyſzy oćiec iey ſlub iey/ y obowiązánie iey ktorym obowiązáłá duſzę ſwoię [et ligamen eius, quo ligavit se super animam suam] BudBib Num 30/4, Num 30/7[8], 10[11].

»obowiązać przez przysięgę« (1): ieſli wdomu mężá ſwe^go ſlubiłá/ ábo obowiązániem obowiązałá duſzę ſwoię przes przyſięgę [ligaverunt se ligamine super animam suam cum iuramento]. BudBib Num 30/10[11].

»ślubem obowiązać« (2): Zás ſlub wdowy y rozwiedzioney káżdy/ ktorym obowiązałá duſzę ſwą [Et votum viduae et repudiatae omne quo ligavit se super animam suam] trwa nád nią. BudBib Num 30/9[10], Num 30/7[8].

a. praw. Obciążyć majątek zobowiązaniem [co] (1): A Ieſliby ten który przedáie obowiązałby/ álbo którymkolwiek innym obyczáiem zápiſował/ [...] dobrá ſwoie/ á miałby żonę/ tedy tá będźie winná [...] zezwolić ná tákowy zapis. SarnStat [630].

2. Pozyskać sobie kogoś, zyskać czyjąś wdzięczność [w tym: kogo (3)] (4):

obowięzać czym (1): Astringere homines beneficiis, Dobrodzieyſtwy ſobie obowiezáć [!]. Mącz 421b.

Zwrot: »sobie obowięzać« (4): Obstringere sibi aliquem munere officio, beneficio, Obowięzáć/ záchowáć ſobie kogo. Mącz 421d, 20c, 421b; CiekPotr 26.

Szeregi: »obowięzać albo powinnym uczynić« (1): Authorare, Obowięzać ſobie kogo/ álbo/ záchowániem álbo/ yurgieltem á płatem yákim ſobie kogo powynnym vczinić. Mącz 20c.

»obowiązać, pozyskać« (1): Bez koſztu ſwego, wielce tym xtałtem go [Pangracza] ſobie Obowiążeſz, pozyſzczeſz, y żadnym ſpoſobem Iáko ták, nie możeſz go lepiey porátowáć. CiekPotr 26.

3. Skazać kogoś na co (1):

Zwrot: »na mękę obowiązać [kogo]« (1): y náznácżoną od Kápłaná pokutę odpráwiſz (ktory ieſli ćię może ná wiecżną mękę obowiązáć/ według náuki piſmá Bożego/ pewnie może y ná docżeśną) LatHar 112.

Synonimy: 1. obciążyć; 2. pozyskać; 3. skazać.

Formacje współrdzenne cf WIĘZAĆ.

Cf OBOWIĄZANIE, OBOWIĄZANY, OBWIĄZAĆ