Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OBRACAN

Następne hasło: OBRACANY »

OBRACANIE (28) sb n

Teksty nie oznaczają ó oraz é; o prawdopodobnie jasne (tak w ob-); -ra- (17), -rå- (6); -ra- GroicPorz, KrowObr, Mącz (4), BielSpr (5), ModrzBaz (2), SarnStat; -ra- : -rå- SienLek (1:2), BudBib (2:4); drugie a jasne.

Fleksja

	sg
N	obracani(e)
G	obracaniå
D	obracaniu
A	obracani(e)
I	obracani(e)m, obracanim
L	obracaniu

sg N obracani(e) (15). ◊ G obracaniå (5). ◊ D obracaniu (2). ◊ A obracani(e) (1). ◊ I obracani(e)m (2) BudBib, ModrzBaz (2), obracanim (1) GroicPorz. ◊ L obracaniu (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w. s.v. obrócić.

Znaczenia

I. Rzeczownik od „obracać” (20)
- 1. Zmiana kierunku ruchu lub położenia (13)
  - a. O istotach żyjących i częściach ciała (2)
  - b. O obrzędach starotestamentowych (6)
  - c. O modulacji głosu; inflexio Modrz (1)
  - d. Chodzenie (1)
- 2. O ruchu wirowym lub przemieszczaniu się ruchem wirowym (5)
  - a. O ciałach niebieskich (1)
- 3. Wykorzystywanie, używanie (2)
II. Rzeczownik od „obracać się”: Zmiana kierunku ruchu lub położenia (8)
- a. O osobach i częściach ciała (3)
- b. wojsk. O ruchach wojsk (5)

I. Rzeczownik od „obracać” (20):

1. Zmiana kierunku ruchu lub położenia; versatio Mącz, Calep, Cn; reciprocatio Mącz; conversatio, conversio, conversus, replicatio, versatio. versura Cn (13): Reciprocatio, Obrácánie/ wrácánie. Mącz 324c; Calep 1114b.

Zwrot: »i tam i sam obracanie« (1): Versatio, Obieránie ſie s czym. y tám y ſám obrácánie. Mącz 486d.

a. O istotach żyjących i częściach ciała (2): [jadąc na młodym koniu] w obrácániu miey báczność obrácáć go więcéy ná práwą niż ná lewą ſtronę. SienLek 191.

obracanie czego (1): ZIela Paraliżowego wodka ieſth dobra na [...] Szije cięſzkie obraczanie/ nog cżęſthe vpadanie, kurcżenie, ſpanie bezmierne FalZioł II 9c.

b. O obrzędach starotestamentowych (6): Záś moſtek obrácánia/ y łopátkę podnoſzenia ieść będziećie ná mieyſcu cżyſtym [Et pectus elevationis, et armum exaltationis comedetis in loco mundo] BudBib Lev 10/14, Lev 10/15, 14/21, Num 18/18.

obracanie czyje (1): Y to tobie: podnoſzenie podárku ich/ y káżde obracánie ſynow Izráelowych [oblationem doni eorum secundum omnes elevationes filiorum Israel] tobie dałem to y ſynom twoim y corkam twym ſtobą/ vſtáwą wiecżną BudBib Num 18/11.

Zwrot: »obracaniem obracać« (1): Lopátkę podnoſzenia y moſtek obrácánia/ ná ogniſtych łoiowych ofiarách wnoſić będą/ áby to obracániem obracáli przed Iehową [ad elevandum elevationem coram Domino] BudBib Lev 10/15.

c. O modulacji głosu; inflexio Modrz [czego] (1): ſtáráli ſię/ áby [...] chwały Bogá nieśmiertelne^go/ y wielkich ludźi sławne dźielnośći/ wyśpiewywano: á tákby głoſow obrácániem ſercá ludzkie iakoby ku náśládowániu nádymano [atque ita vocum inflexione animos hominum quasi inflarent ad imitandum]. ModrzBaz 132.

d. Chodzenie (1):

obracanie około czego (1): obrácánie około ołtarzá iákoby wártogłowowie/ to wſzyſtko maćie/ od pogánow/ y od żydow KrowObr 197v.

2. O ruchu wirowym lub przemieszczaniu się ruchem wirowym; circinatio, circulatio, circumactio, circumactus, circumductus (circum)rotundatio Cn (5): Lapsus rotarum, Obrácánie/ taczánie kół. Mącz 180b; ModrzBaz 36v; Pertractatio – Vſtawne piaſtowanię. obraczanię noſzenie. Calep 793a.

Zwrot: »obracanie koła« (1): wielkie pálce v nog bywáią związáne/ á powroz od nich około ośi kołá kręcą/ áby ták obrácánim kołá ćiáło złoczyńce ku wypowiedźieniu prawdy było ćiągniono. GroicPorz iiv.

a. O ciałach niebieskich (1): Motus coeli, obraczanye BartBydg 93b; [iż przy wzrośćie drzewá wſzelkiego śiedmiorá rzecż ieſt potrzebna/ [...] Naprzod ćiepło/ ktore pochodźi z niebieſkiego obrácánia/ ktore ieſt pierwſzy pocżątek/ wſzelkie drzewo ożywiáiący. Cresc 1571 43].

3. Wykorzystywanie, używanie (2):

Zwroty: »obracanie pieniędzy« (1): A we wſzyſtkich innich powinnośćiách mnie zleconych/ około obrácánia tich to pieniędzy/ ſpráwiedliwie ſie obchodźić będę. SarnStat 445.

»złe obracanie« (1): Abusus, Złe vżywánie złe obrácánie/ roſpuſtá. Mącz 511b.

II. Rzeczownik od „obracać się”: Zmiana kierunku ruchu lub położenia (8):

a. O osobach i częściach ciała (3): Częſte obracnie ná łożu/ á przemieniánie mieyſtcá/ [...] známioná ſą niedobre. SienLek 22, S[ss]3v.

Szereg: »ruchanie i też obracanie« (1): Dla łacnieyſzego zchylania bowiem przez nich [kręgów stosu pacierzowego] nie byłoby ruchanie y też obracżanie doſtatecżne ani robota. GlabGad D8v.

b. wojsk. O ruchach wojsk (5): Obacżywſzy s ktorey ſtrony nieprzyiaćiel przyćiągnie/ [...] ná wſzyſtki ſtrony máią być gotowi ku obrácániu/ iáko potrzebá vkaże. BielSpr 70v, 31v, 34v [3 r.].

Cf OBRACAĆ, OBRACAĆ SIĘ