[zaloguj się]
[pdf]

OBRAZEK (50) sb m

o oraz e jasne, a pochylone (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl
N obråzek obråzki
G obråzka obråzk(o)w
D obråzkowi obråzk(o)m
A obråzek obråzki
I obrazkiem obråzkami, obråzki
L obråzku obråzkoch

sg N obråzek (10). ◊ G obråzka (2). ◊ D obråzkowi (2). ◊ A obråzek (4). ◊ I obrazkiem (2); -em (1), -(e)m (1). ◊ L obråzku (1). ◊ pl N obråzki (5). ◊ G obråzk(o)w (7). ◊ D obråzk(o)m (4). ◊ A obråzki (8). ◊ I obråzkami (2) RejZwierz, RejKup, obråzki (2) RejAp, RejZwierc -ami (1), -(a)mi (1). ◊ L obråzkoch (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

Dem. od „obraz” (50):
1. Mały obraz albo pieszczotliwie o malowidle lub rzeźbie; imaguncula Mącz, Calep, Cn; sigillum Mącz, Cn; iconcula Mącz; imago Modrz; icuncula, oscillum, sigillaria, tabella Cn (48): RejZwierz 106v, 134v; Mącz 164a, 165d; CzechEp 164; Calep 506a; [tabliczki ku wymazowaniu obrazkow Cresc 1571 475].

W połączeniu szeregowym (1): Nośili [Nigryte] też ſkorki kotcże/ Káſtoreum álbo Muſzkat/ y ine rzecży: bráli od nas záſię noże/ igły/ źwierćiádłá/ dzwonki/ obraſki/ ſklenice opráwione ochędożnie/ y ine rzecży ktorych tám nie máſz. BielKron 451v.

Zwrot: »obrazkiem [co] ozdobić« (1): w Krákowie drugi raz ią [Rozmowę Żurowską] Drukowano/ y Obraſkiem ią ozdobióno/ któréy QVINCUNX imię dano. OrzQuin B3v.
Wyrażenia: »mały obrazek« (2): Econcula, vel Iconcula, Máły obrazek. Mącz 99c, 392a.

»obrazek (jest) (wy-, na)malowany« [szyk 3:1] (4): FalZioł V 23b; Pátrzże ná potrząſki rozliczne/ pátrz ná pozłotki/ ná fárby/ ná málowánia dziwne á ſnadźby ich mogł nie zwáć potráwámi/ ále obraſki iákiemi málowánemi. RejZwierc 58v, 41; iáko gdyby kto dwá kubki drzewiáne/ to ieſt/ iednákiey máteryey/ y iednákiey formy wyſtáwiwſzy chćiał to mieć/ żeby ieden znich był ważnieyſzy/ że ná niem co chędogiego nápiſano/ álbo obrazek oſobliwy námálowano [aut imagine aliqua singulari] cżegoby drugi kubek niemiał ModrzBaz 42.

»obrazek na papierze« (1): Przyſzli potym náſzy do inego wyſpu/ gdźie tám byli wdźięcżnie od ludźi przyięći/ y cżynili ſnimi frymárki/ to ieſt/ zá ieden obrazek ná pápierze álbo thákież/ dzwonek wźięli kilko grzywien Pereł BielKron 447v.

»obrazek srebrny« (2): Obrazek káżdy/ zwłaſzcżá ſrebrny. RejZwierz 106v, bbv.

»obrazek wyrzezany; [wyrzezowanie obrazkow]« [szyk 1:1] (1): Plutealis, et hoc pluteale, vnde sigilla plutealia, id est imagunculae pluteis, id est tabulis inclusae, Obraski ná tablicách wyrzezáne/ álbo zámknione. Mącz 307c; [tabliczki ku wyrzezowaniu obrazkow Cresc 1571 457].

W przen (1):
Wyrażenie: »obrazek malowany« (1): Pátrzże przywitánia ich [krakowianek]/ pátrzże też y chodu/ Niechce ręki wyćiągnąć/ iż wielkiego rodu. Koſztownie ieſt vbrána/ koſztownie záwita/ Obrazek málowány/ mácużká wyryta. BielRozm 26.
a. O przedmiocie kultu religijnego; iron. (29): BielKron 453v; nie ſtáwiałći ten świecżek/ áni obraſkow po śćianach wieſzał/ nie wołałći gromnice RejPos 355v.

obrazek czyj [w tym: pron poss (3), G sb (1)] (4): A to iuż pewnie wiedz/ iż iey dáleko wdzyęcżnieyſzą thym poſlugę vcżyniſz/ niżlibyś tyſiąc ſwiecżek poſtáwił przed obraſkiem iey [Maryi Panny] RejPos 306v, 209v [2 r.]. Cf »świętego obrazek«.

W połączeniach szeregowych (8): RejKup m6v; RejAp 152v, 160; A ſtądże był podobno y ten obycżay powſtał potym/ iż ſie byli ięli dzwonow/ ołtarzow/ obraſkow/ kámieni/ y inych rzecży koſcielnych krzćić y máſciámi mázáć RejPos 348v, 119, 350v; AZażby to nie lepſza byłá chwałá Páńſkiey zwirzchnośći [...] áby ty niepotrzebne kropidłá/ kádzidłá/ dzwonki/ obraſki dármo ſtoiące [...] iżby to było obroczono ná odkupienie tey niewinney krwie RejZwierc 186v; ReszHoz 120.

Zwroty: »dutkować przed obrazki« (1): kto ſmie powiedáć Iż ia ſtoię przy koſciele/ iż ia ſtoię przy poſluſzeńſtwie/ á on biega/ á on dutkuie przed obraſki/ przed goleniámi ſprochniáłymi/ przed kámyki RejAp 160.

»obrazkom się kłaniać« (2): Cżemużεś tego zápomniał moy miły Zácháriaſzu nas náucżyć/ ábychmy ſuſzyli/ ábychmy po odpuſciech biegáli/ ábychmy ſie obraſkom kłániáli RejPos 298v, 209v.

»obrazki lizać; lizanie obrazkow« (1;1): ieſzcże to bych pánu ſwemu przypomniał [...] áby był ſtátecżnie nabożnym/ bez owego boſzkowánia/ á lizánia obraſkow GórnDworz Hh6v; RejPos 341v.

»do obrazkow się obiecować« (1): Też tu nie mowi Prorok/ ktho będzie kurzył/ kropił/ kádził/ ſwiecżki ſtháwiał/ do obraſkow ſie obiecował/ iż będzie w obronie Páńſkiey RejAp 6v.

Wyrażenia: »obrazek osoby« (1): mężá tego [św. Symeona] Rzymiánie ták vwielbiáią/ iſz y powárſtátách rzemieśnicżych obraſki máłe oſoby iego ſtáwią. SkarŻyw 29.

»strugany obrazek« (1): A my nędzni Krześćiáni práwiechmy iáko plewy młoćili [...] drugi wtorki á ſoboty ſuſzył: drugi ſtrugány iáki obrazek kupił/ y ná ołtarzu poſtáwił/ á ſwiecżkę przed nim RejPos 327.

»świętego obrazek« (1): Sam wielki kniáź ſiedźiał ná Stolicy przy śćienie chędogo przypráwioney/ w lewey ręce dźierżał laſkę ná ktorey krzyżyk zwierzchu [...] á nád nim wiſiał iákiegoś Swiętego obrazek BielKron 435.

α. Bożek pogański; idolum PolAnt (9): Rachel pokrádłá obraſki oycá ſwego. BibRadz Gen 31/19, Gen 31/34, 35; [w kraju Sagres] ludźie mieli ryte y rzázáne obrázy modłow ſwoich/ á niżli ktory ſnich iadł álbo pił/ dał pierwey obraſkowi ſwoiemu ieść. BielKron 452v, 98; Teráfim były v pogan obrazki z ktorych przyſzle rzecży vgádywáli/ iáko dziś Aſtrolábia. BudBib I 465 marg.
Zwrot: »obrazkom się kłaniać« (1): Zydowie piſzą iż go [Izaaka] náucżał Hizmáel obráſkom ſie kłániáć nálepiwſzy ich z błotá. BielKron 12v.
Szeregi: »bałwanek albo obrazek« (1): Iozyaſz [...] w domiech z oſobná ſzukał by kto kędy iákiego báłwánka álbo obraſká táiemnie nie záchował. BielKron 90v.

»słup albo obrazek« (1): rozumielić [Grecy] iż to ieſt drewno/ kamień/ fárbá/ ále mnimáli Bogá vbłágáć przez ten ſłup álbo obrazek/ gdzye im cżárći przez nie odpowiedź dawáli. BielKron 98.

2. Dziecinna zabawka (2): Crepundia, Máłych dziatek vpominki które brzmią á któremi dziećy bywáyą vtulone/ yáko ſą wilcze zęby/ korale/ obraski et huiusmodi similia Mącz 68b; Nugivendus, Łątęczny Kramárzik/ Ten zwłaſzczá który łątki/ Obraski/ Barwki/ Dźiećinne á niewieście rzeczy w ſwym kramie ma. Mącz 252d.

Synonimy: 1.a.α. bałwanek; bożek, strugałek.

Cf OBRAZKI

JB