[zaloguj się]
[pdf]

OBRONIĆ SIĘ (86) vb pf

sie (70), się (16)

Pierwsze o prawdopodobnie jasne (tak w o-); drugie o jasne (w obronić wahania).

Fleksja
inf obronić się
praet
sg pl
1 m m pers obronilismy się
2 m -ś się obronił m pers
3 m obronił się m pers obronili się
f obroniła się m an
conditionalis
sg pl
3 m by się obronił m pers
n subst by się obroniły

inf obronić się (63). ◊ fut 2 sg obronisz się (3). ◊ 3 sg obroni się (5). ◊ 1 pl obroni(e)m się (1). ◊ 3 pl obronią się (1). ◊ praet 2 sg m -ś się obronił (1). ◊ 3 sg m obronił się (3). f obroniła się (1). ◊ 1 pl m pers obronilismy się (1). ◊ 3 pl m pers obronili się (4). ◊ con 3 sg m by się obronił (2). ◊ 3 pl subst by się obroniły (1).

Sł stp s.v. obronić, Cn brak, Linde XVII w. s.v. bronić się.

1. Wyratować się z niebezpieczeństwa, opresji (80): RejRozm 399 [2 r.]; BielKron 299; Cui nemo interdicere potest, Zprzećiwić ſie/ Obronić ſie. Mącz 87c; Prot Ev; Bo ácżći ſie ono niebożątko á on nędznicżek obronić nie może/ ktorego thy dawiſz w niewinnośći iego/ ále Pan opowieda ſie głośno/ iż ſie chcc mśćić krzywdy iego. RejPos 253v.

obronić się komu (2): A ieſzcże owſzem tego ná więtſzey piecży mieymy kto ſie nam obronić nie może RejPos 253v. Cf Zwrot.

Zwrot: »[czym] obronić się sprzeciwnikowi« (1): ázaſz thám [w słowach pańskich] nie naydzieſz/ cżym ſie maſz obronić káżdemu ſprzećiwnikowi ſwemu? RejPos 65v.
W przen [czemu] (4): walcżącz ſámá s ſobą/ y przećiw temu/ kogo więczey niż duſzę ſwą miłowáłá/ iednák ſie obroniłá onemu ogniowi/ ktory wiele mądrych ludzi popalił. GórnDworz Aa8.
Szeregi: »sprzeciwić się a (albo) obronić« (2): Rzegotániu ſmoká/ beſtiey/ ſkáżonego proroká trudno ſie kto ſprzećiwić á obronić może RejAp Ff, 137v.

»ani się obronić ani uchylić« (1): A temu miecżowi [duchowi ust świętych pańskich] áni ſie obronić/ áni przed nim vchylić żaden ſie niewiernik nie może. RejAp 24.

a. Wyratować się siłą od napaści; defendere Modrz (35): BierEz 3v; RejZwierz 19v; RejZwierc 154, 166, 200v; Męże [...] zaſadźiſz z dobrą ſtrzelbą/ á to gdy nieprzyiaćiel ma nád ćie dobrze więtſze pocżty łudźi [!]/ tym obycżáiem ſie obroniſz. BielSpr 22; BudBib I 452v marg; CzechRozm 231v; Trzeći obycżay zábijánia ieſt/ gdy kto chcąc ſię obronić zabije [quod committitur ab aliquo defendendi sui causa]. ModrzBaz 78v.

obronić się komu, czemu (18): BielŻyw 147; KrowObr 115 [2 r.]; by byli ty ſkárby ná ſłużebny lud wydáli ktore w źiemię pochowáli/ mogliby ſie byli obronić Turkom. BielKron 251v, 146v, 303v, 322v, 352, 439v; RejZwierc 134v; Raz mu pſzcżoły złodziey vkradł: ktore wypadwſzy z vlá/ ták ſię ná onego złodzieiá rzućiły [...] iſz ſię im obronić niemogł. SkarŻyw 527, 558; ActReg 122. Cf »obronić się gwałtowi«, »obronić się nieprzyjacielowi«.

Zwroty: »obronić się gwałtowi« (1): mocny odpor mieli z Wiedniá z miáſtá [...] gdzie za bożą pomocą obronili ſie wielkiemu gwałtowi BielKron 206v.

»obronić się nieprzyjacielowi« [szyk zmienny] (4): Pocżął Krol Olbrácht ſſukać obycżáyá yákoby ſię nieprzyiaćielom obronił BielKron 399v, 160; BielSpr 22, 28v.

»obronić się mocą« (1): widział iż ſie mocą obronić nie mogł/ ſzukał rády iákoby wżdy ſobie chytroſcią iáką pomoc mogł. RejZwierc 163.

»obronić się wojskiem« (1): [miasto] obronić ſię iákim woyſkiem może: á bez praw ſtać y trwáć żadne nie może. SkarKazSej 697b.

Szereg: »obronić się i ognać« (1): Iáko ſie ia muchom/ páiąkom/ y niethoperzom obronić y ognáć niemogę/ ták teſz Bog muchom páiąkom y nietoperzow [!]/ obronić ſie niemoże [o obrazach Boga i świętych] KrowObr 115.
α. O przeciwstawianiu się pokusom: oprzeć się, nie ulec (16): náyduią ſie tákie do tego drogi [aby dać podarek ukochanej]/ tákie forthyle/ iż/ áby nie wzięłá/ obronić ſie żadną miárą niemoże. GórnDworz Bb3v.

obronić się komu, czemu (14): GórnDworz Bb; RejPos 332v, 352; kto chce może ſie fráſownym vdziáłáć/ może ſie też temu obronić. RejZwierc 153, 47v, 73v, 79; niezmierną mękę miał/ otym vſtáwicżnie myſląc/ á oney ſię pokuśie obronić nieumieiąc. SkarŻyw 134. Cf obronić się komu czym, »obronić się sprzeciwnikowi«.

obronić się komu czym (2): ſſedl ſmiele naſąd Bożi/ tą tarċą ſię Diabłu obronił mocną wiarą RejKup a7v; Wſpomni ſobie ná onę nieomylną rádę [...] iáko mu [czartowi] ſie maſz obronić onemi mocnemi ſłowy Páná ſwego RejPos 240.

Zwroty: »od grzechu a od upadku obronić się« (1): Przeźrzy moy miły Pánie nędzney krewkośći cżłowiecżeńſtwá mego/ ktora ſie nigdy bez łáſki twey ſwiętey od grzechu á od vpadku obronić nie może. RejPos 133v.

»obronić się sprzeciwnikowi« (4): pilno ſie rozmyſlay/ [...] iż ſie trudno maſz obronić cżárthowi ſprzećiwnikowi ſwoiemu RejPos 54v, 51v, 52v, 185.

Szeregi: »obronić się a odpędzić« (1): káżdego z nas Duch ſwięty [...] vpomináć racży/ iż my inácżey ſie ſprzećiwnikowi ſwemu obronić nie możemy/ á inácżey go od ſiebie odpędzić nie możemy/ iedno w powſcięgliwośći ciáłá náſzego RejPos 185.

»zastawić się i obronić« (1): białagłowá [...] záſtáwi ſie/ y obroni/ tym wſzytkim rzecżam/ ktore iáko możni nieprzyiaciele vſtáwicżnie przećiwko cnocie walcżą. GórnDworz Bb.

b. O argumantach w dyskusji i poglądach (7): Inſze [argumenty] iáko mniey ważnieyſze opuſzcżam/ ábo ktoreby ſie łácniey obronić mogły gdyby ſie ty porządnie wprzod obroniły. CzechRozm 125, 73v, 125v.

obronić się czym (3): A ták ſie tym wywodem zakon obronić nie może. CzechRozm 85, 50v, 192v.

c. O przeciwstawianiu się zarzutom w sądzie (8): A zá innymi odpory [...] kthorych gdy pozwány iednę álbo więcey ma/ może ſye obronić áby nie odpowiádał. GroicPorz v4.

obronić się czym (1): ſedzia ſiedzial trzimayac ſie za Szable [...] trudno tam belo ſztuki Lubranſkiego vzic y niaſie obronic PaprUp H3. Cf obronić się czym wedle czego, Zwrot.

obronić się czym wedle czego (1): táki [...] w winie Sędźiemu vpada/ ieſli by ſye iáką pomocną przyczyną wedle práwá nie obronił GroicPorz zv.

Zwrot: »prawem się obronić« (1): dzyerzawcá muśi ſię práwem obronić ktore vkázáć muśi. UstPraw H2v.
Szereg: »sprzeciwić się i obronić« (1): A gdźie bym ſye niemogł sprzećiwić y obronić/ tedy oſwiádczywſzy obiecuię to im powiedźieć. GroicPorz g2.
Przen: O sądzie bożym (3): Táki będźie ten oſtátni czás/ w ktorym wſzytko ſię vkarze/ wſzytko ſię popłáći/ nikt ſię nie zátái/ nikt nie obroni SkarKaz 4a.

obronić się czym (2): RejPos 29; (marg) O Sądzie Bożym źle heretycy trzymáią. (–) Mowią iż ſię ná nim ſámą wiárą obronią SkarKaz 4a.

d. Wyratować się od śmierci [komu, czemu] (8): A żadny nieieſt [...] by ſie miał obronić gwałtowney grobowey możnoſći. RejPs 133v; Albo on Sámſon co wieże mury obalał [...] páthrzże ieſli ſie ſmierći obronił álbo mogł obronić? RejZwierc 166, 166 [3 r.], 169v.

obronić się komu z czego (1): miał przyść/ á złomić ono iádowite żądło márney ſmierći/ kthorym kąſáłá á zárażáłá/ [...] á nikt ſie iey s tego obronić áni wydrzeć nie mogł. RejPos 221v.

Zwrot: »mocą się obronić« (1): ſpiewał/ áby káżdy [...] ná to ſobie wſpominał/ [...] iż ſie themu [tj. śmierci] nikt żadnym bogáctwem áni żadną mocą obronić nie może/ áby tego długu płáćić nie miał. RejZwierc 169v.
Szereg: »[nie] obronić się ani wydrzeć« (1): RejPos 221v cf obronić się komu z czego.
2. Zabezpieczyć się, uchronić się (6):

obronić się od czego (1): proſzę kaſz mi tu iáką chałupecżkę/ y przykryćie poſtáwić/ [...] żebych wżdy od zimná iakokolwiek obronić ſię mogł. SkarŻyw 135.

obronić się czemu cum inf (1): Oleiem lniánym płeć pomázuy/ obroniſz ſye piegam mnożyć/ y náſtáłe zginą. SienLek 79.

Szereg: »uchronić się, obronić się« (1): Acháb [...] Iákokolwiek od bitwy/ chcący ſie vchronić/ Lecż przedſię żadną miárą/ nie mogł ſie obronić HistHel D2v.
W przen (3):

obronić się od czego (1): A ſnadź nie máſz ná ſwiecie nigdzyey ták możnego/ Aby ſie miał obronić od tey zdrády iego [Wenusa ze strzałami]. RejWiz 30.

obronić się komu, czemu (2): Ták ſwawola ſwe drzewo ná gruſzt záłożyłá/ Trudno ſie iey obronić by nas nie złomiłá. RejWiz 101v; RejPos 264.

Synonimy: 1. wybawić się, zaszczycić się; 2. uchronić się.

Formacje współrdzenne cf BRONIĆ SIĘ.

Cf OBRONIENIE

MC