Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: [OBWIEŚCIENIE]

Następne hasło: [OBWIEWAĆ] »

OBWIEŚĆ (17) vb pf

o oraz e jasne.

Fleksja

inf	obwieść

praet
	sg		pl
3	m	obwiódł	m pers	obwiedli

con praet
	sg
1	m	bym obwi(o)dł

inf obwieść (6). ◊ fut 3 sg obwiedzie (3). ◊ 1 pl obwiedziemy (1). ◊ 3 pl obwiodą (1). ◊ praet 3 sg m obwiódł (2). ◊ 3 pl m pers obwiedli (1). ◊ con 1 sg bym obwi(o)dł (1). ◊ part praet act obwi(o)dszy (2).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI – XVIII w.

Znaczenia

1. Otoczyć, zbudować coś dookoła czegoś (9)
2. Stwierdzić za pośrednictwem urzędnika sądowego dokonanie przestępstwa lub szkody (7)
3. Powiadomić, zawiadomić (1)

1. Otoczyć, zbudować coś dookoła czegoś; cingere, circumdare, munire, vallare Mącz [czym] (9): Circundare et sepire, Ogrodźić/ płotem obwieść. Mącz 383d; HistRzym 24.

obwieść co (3), kogo (1): rybitw w łodźi przyiedzie/ rybę ſiećią obwiedzie/ obwiodſzy rybę wywlecże/ á wodá przez ſieć precż vćiecże. HistRzym 24, 24; StryjKron 295.

Zwroty: »murem obwieść« = cingere moenibus, munire civitatem Mącz [w tym: co (1)] [szyk zmienny] (3): Mącz 229a, 237a; Potym Toruń/ Riſembérk/ y wiele inſzych Zamkow z Miáſteczkámi zá krotki czás zbudowáli/ y murem obwiedli. StryjKron 295.

»zrąbem obwieść« = wyrąbać las dookoła czegoś (1): Septimento vallare, Obrąbać/ zrąbem obwieść. Mącz 475a.

2. Stwierdzić za pośrednictwem urzędnika sądowego dokonanie przestępstwa lub szkody; obducere JanStat [co (6), kogo (1)] (7): vbożuchny żiemiánin/ da gdźie coreczkę ſwą ſłużyć/ ábo y prży iego właſnym domu ná polu zgwalcą mu corkę obwiedźie gwałt; pozowie: [...] ſtroná nie ſtánie. GórnRozm H4v.

obwieść kim (4): Gdy zábitego obwiodą Woźnym [...] Woźnemu od oglądánia zábitégo ma bić dan groſz. UstPraw D3v, E2; SarnStat 616, 1243.

W charakterystycznych połączeniach: obwieść gwałt, krzywdę, rany, szkodę, zabicie, zabitego; obwieść szlachcicami (2), woźnym (2).

Zwrot: »urzędnie i przed urzędem, urzędowi obwieść« (1:1): OrzRozm E2; Proteſtácia téż iest od świádków rzeczoná, gdy vrzędnie y przed vrzędem obwiedźiemy zá świéżá krzywdę vczynioną SarnStat 709.

Szereg: »obwieść i oświadczyć« (1): POzywa ćię o to/ iżeś ty zábił oycá iego ſzláchćicá N. de N. któré zábićié Woźnym Ziemſkim N. de N. y ſzláchćicámi obwiódł/ y przećiw tobie oświadczył ieſt [nobilibus obduxit, et super te protestatus est JanStat 534]. SarnStat 616.

3. Powiadomić, zawiadomić [kogo przez kogo] (1): Też Stároſtowie náſzy przed czáſzem gránic máią Stároſtę náſzego obwieść dwie niedzyeli liſtem ſwym przes Woźnego y dwu Sláchćicu z Mándatem náſzym UstPraw I2v.

Synonimy: 1. okrążyć, otoczyć; 2. oświadczyć.

Formacje współrdzenne cf WIEŚĆ.

Cf OBWIEDZIENIE, OBWIEDZIONY