[zaloguj się]
[pdf]

ROZGA (254) sb f

-ó- (45), -o- (5); -ó- : -o- Mącz (28:5); a jasne (w tym 1 r. błędne znakowanie).

Fleksja
sg pl du
N rózga rózgi
G rózgi rózg
D rózdze rózgåm
A rózgę rózgi rózdze
I rózgą rózgami
L rózdze rózgach
V rózgo

sg N rózga (65). ◊ G rózgi (8). ◊ D rózdze (5). ◊ A rózgę (50). ◊ I rózgą (42). ◊ L rózdze (4). ◊V rózgo (1). ◊ pl N rózgi (9). ◊ G rózg (19) [w tym zapis: rosk (1)]. ◊ D rózgåm (1). ◊ A rózgi (19). ◊ I rózgami (26); -ami (24), -(a)mi (2). ◊ L rózgach (3); -ach (2), -åch (1) BielKron (2:1). ◊ du A [cum nm] rózdze (2) Leop Zach 11/7, BudBib Zach 11/7.

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (dwa z niżej notowanych przykładów) – XVIII w.

1. Długi i cienki kawałek drewna lub metalu: patyk, laska, pręt; virga Vulg, PolAnt, Mącz, Modrz, Calag, Calep, Cn; pertica Mącz (167): Leop 1.Par 11/23; Rzekł mu [Mojżeszowi] Pan Bog/ porzuć rozgę ktorą maſz w ręku ná zyemię. Gdy porzućił sſtał ſie z niey wąż BielKron 28v; [w Talmucie stoi:] A ták Moiżeſz potym przyſzedſzy/ chynął nań ſwoią rozgą áż vmárł BielKron 463, 28v, 29 [2 r.], 29v, 31, 31v [2 r.] (17); Virga, Rózgá/ pręt. Mącz 499a; SienLek 157v [2 r.]; SkarŻyw 493; Fascis – Choinka z rozg do ſiekieri prziwiazaną ktorą vrzimiąn przed bormiſtrzem noſzono. Calep 409a; Rudis – Niewiprawioną rozga badz zelazna albo drzewiana. Calep 930b, 1127b [4 r.]; Tego wſzytkiego iáwny wizerunk rozgá oná Moizeſzowá okázowáłá/ ktorą gdy vderzył w opokę/ známienity ſtrumień wody z niey wypłynął. WysKaz 8, 8, 9 [2 r.].
Wyrażenia: bibl.»rozga Aaronowa« [szyk 5:2] (7): Teſz aaronoua rozga ſucha zakwytla zgalązyala y mygdaly urodzyla PatKaz III 101; BielKron 41v [2 r.] 77v, 472v; Rozgá Aaronowá [virga Aaron Vulg Num 17/8; rozcżka Aaronowá Leop ] zákwitnęłá ná podpárćie iego kápłáńſtwá. SkarŻyw 493 marg; Mieli/ práwi [św. Hieronim]/ kiedyś Zydzi we czći mieyſce święte/ iż w nim były Cherubiny/ y ſkrzyniá teſtámentu/ mánná/ rozgá Aaronowá/ y ołtarz złoty. WujNT 124.

»rozga sucha« (2): PatKaz III 101; Aaron od ſamego Bogá moc wziął nákápłáńſtwo [...]: y cudem to onym roſkwitnienia rozgi ſuchey/ [...] pokazał. SkarJedn 30.

»złota rozga« (1): Doiédź y Párthenopy [tj. Neapolu]/ á vyźrzyſz té láſy/ Gdźie złotéy rózgi ſzukał AEnnaeaſz przed czáſy. KochFr 52.

Szeregi:»rozga albo laska« (1): ijżby wſſytcy mlodzieńcy ſpokoleniá Dáwidowego [...] prziſſli do koſciola/ aby każdy nioſl wręce rozgę albo láſkę OpecŻyw 4.

»palica albo rozga« (1): Pertica, Długá pálića [!] álbo rózgá. Mącz 293c.

Przen (3): Rozgá tedy oná [Mojżeszowa]/ to ieſt opátrzność Boſka/ z bogátych vbogie [jak z Egipcjan]/ á z vbogich bogáte [jak z Izraelitów] cżyni. WysKaz 9.
Wyrażenie: bibl. »rozga Aaronowa« (2): PatKaz III 94; O Márya rozgo Aaronowá/ cudownym owocem opátrzona/ modl ſie zá ⟨nami⟩ LatHar 505.
a. Narzędzie do bicia; ferula Mącz, Calep, Calag, Cn; flagrum Mącz, Calep, Cn; verber Mącz, Calep; flagellum PolAnt, Cn (85): Verber, Pręt/ rózgá/ wić y káżda rzecz ynſza czym biyą yáko pálicą/ laską bić/ też plágá dęgá. Mącz 484b, 129c [2 r.], 340a; CzechRozm 226v; SkarŻyw 250; Ferula, Baculus, sive virga qua puerorum manus feriuntur – Rozga, łąſzczka [lege: laszczka]. Calep 416a; Vſkrom choć rozgą twoią ćiáło záślepione/ Y żądzą prożną/ ſproſną/ ſzkodną napełnione SzarzRyt B2.

W porównaniach (1): Paweł s. do Gálátow w iij. káp. [Gal 3/24-25] piſze/ iż vſtáwicżnie nád námi [zakon, tj. prawo] ſtał iáko miſtrz z rozgą/ vpomináiąc nas s powinnośći náſzych. RejPos 15v; [Tegoć tylko dotknę/ iż ty świádectwá tego vżywaſz rzkomo przećiw mnie/ áno mi ie iáko rozgę iednę/ ábym ćię nią/ gdybym chćiał chluſtał/ ſam do ręku podáieſz. CzechOdpis 190].

Zwroty: »pod rozgą [= w szkole] być« (1): Hinc dicimus sub ferula esse, Pod rózgą być/ to yeſt/ ná nauce być. Mącz 125a.

»rozgami chwostać, schwostany (a. uchostan)« (1:2): Rozgami v prągierza yeſth vchoſtan a zmyaſta na wyeczne czaſſi wigayon LibMal 1552/171; [heretykowie arianie] poimawſzy go [św. Ruperta] ſromotnie zelżyli/ y vbitego/ á rozgámi zchwoſtánego/ z iego Biſkupſtwá wygnáli. SkarŻyw 230; Widziałem ongi iednę [panienkę lekkich obyczajów] z wypádáłą twarzą Pod kośćiołem siedzącą: á drugą rozgámi Kát chwoſtał v pręgierzá CiekPotr 33.

»dać rozgą« (1):Streichen. Smágáć. Dáć rozgą. Caedere virgis, ferula. Calag 470a.

»rozgę podnieść« = zagrozić chłostą (1):że ná nie [tj. niektórzy rodzice na swe dzieci] nye telko rozgi podnyesć/ ále y pálcá zákrzywić nigdiby nye rádzi GliczKsiąż Gv.

»rozgą(-ami) (s)karać; rozgami karząc [= karzący]« = ferula ferire Modrz (5;1): KTo miłuie ſyná ſwego/ cżęſto go rozgą karze [assiduabit flagella illi]/ áby ná oſtátku wziął poćiechę zniego. BudBibEccli 30/1[29/35]; ktorych [dzieci] leniſtwo á oſpáłość godźi śię słowy káráć/ á ieſliby od powinnośći ſwey dáleko odſtępowáły/ tedy y rozgą ſkáráć słuſzna rzecż ieſt. ModrzBaz 11; ReszHoz 131; WerKaz 302; Virgator, Qui virgis caedit – Rozgami karzac. Calep 1127b; Złodźieiá niedoroſłká naprzod rozgą karzą: A wtory raz odchodźi z pryſkowáną twarzą. KlonWor 37.

»(u)bić, bit(y) rozgą(-ami)« = virgis caesus Vulg [szyk zmienny] (11:4): GliczKsiąż F8; Batuo, Biyę kogo rózgą. Mącz 23d; Uri virgis, Rozgámi być bit. Mącz 508d, 129c; Niewdzięcżnie go [św. Wojciecha, gdy jako chłopiec uciekł ze szkoły] Oćiec przyiął/ y iáko zbiegá rozgámi vbił/ y do ſzkoły oddał SkarŻyw 352; Papieſz pokutę ich zlećił S. Antoninowi/ ktory [...] bijąc ie rozgą po plecách (iáko ieſt obycżay) od klątwy rozgrzeſzył. SkarŻyw 413, 46, 151, 293, 532 [2 r.], 552; CzechEp 208; WujNT 2.Cor 11/25; SkarKaz 420a.

»rozgą uderzyć« [szyk zmienny] (2): Bo Sálomon on mądry Krol/ mowi [Vulg Prov 23/13]: Nieoddalay od dźiećięćiá twego kárnośći: Ieſli go vderzyſz rozgą nieumrze [Si percusseris eum virga, non morietur] ModrzBaz 11 [przekład tego samego tekstu] SkarKaz 420a.

»rozgą(-ami) (u)siec« = virgis caedere Mącz, Vulg; virgis lacerare Mącz [szyk zmienny] (6): Caedere aliquem virgis ad necem, Rózgą kogo vſiec aż do ſmierći. Mącz 29d; Aliquem virgis lacerare, Vśiec kogo rózgámi aż do krwie. Mącz 181b, 499a; lud poſpolity śiec rozgámi y bić kiymi/ áſz do śmierći drugie kazał. SkarŻyw 391, 250; WujNT Act 16/22.

»wzbierać rozgą« (1):żeby [dzieci] dobremi były/ [...] [rodzice] máyą ich podcżás wzbyeráć rozgą álbo pręthem yákim inſſym. GliczKsiąż F6v.

Wyrażenie: »rozga do bicia« (1): Verber, Instrumentum verberandi – Rozga wſzelyaka do biczią. Calep 1111b.
Szeregi:»rozga, (albo) bicz« [szyk 2:1] (3): Cottabus, Swiſtánie gdy rozgá álbo bicz głos wydáye kiedy nim ſieką. Mącz 67a; tedy rozgą álbo bicżem káráć ich maćie [rodzice swe dzieci]/ iáko piſmo święte vpomina. WerKaz 302; Flagrum – Bicz, rozga. Calep 422a.

»patyczka albo rozga« (1): Ferula, Páticzká álbo rózgá w ſzkołách a feriendo dicta, Od bicia. Mącz 125a.

»rozga albo pręt« (1): GliczKsiąż F6v cf »wzbierać rozgą«.»rozga abo trzcina« (1): [gdy ojciec żartobliwie prosi synka o obronę] Aliśći dziatki [...]/ do rozgi ábo trzćiny ſie vćiekáią/ ábo ládá trzaſkę w ręce biorą y do Oycá mowią. Oto tym Tátu/ [...] zábiję tego co ćię bił CzechRozm 237v.

W przen (4): Ktory folguie rozdze [Qui parcit virgae]/ nienawidzi ſyná ſwego: á ktory go miłuie/ przynagláiąc go vcży. LeopProv 13/24 [przekład tego samego tekstu RejPosWstaw, SkarKaz]; Inscribere etiam significat lacerare, Inscribere tergum virgis, Pośládek nácechowáć rózgámi. Mącz 375b; RejPosWstaw [413]v; SkarKaz 420a.
Przen (31): Z rozgąli mam przyść do was [1.Cor 4/21].) (–) Apoſtołowie y ich namieſtnicy máią moc karánia wyſtępnych WujNT 587; [Na Wołyń też i na Podlasie, żeby rózgę gotować miano o tem niceśmy jeszcze nie słyszeli ListyZygmAug 1563/441; podáliśćie mu ná ſię rozgi wſzyſcy wy ktorzy Papieżá więcey niż Ewángeliey Kryſtuſowey ſłuchaćie Respons D4v].

rozga czego (4): A co przez rozgę vſt [rozumie prorok;Is 11/4]/ to záś wykłáda/ iż duchá warg. CzechEp 298.Cf Zwrot.

rozga czyja (1): Nie weſel ſie Peleſzećie wſzytek [tj. Filistyni] że złamáná rozgá vbiyce twego/ bo z korzeniá wężowego wynidzie zmija/ á płod iey (wąż) goráiący/ y latáiący. BudBib Is 14/29.

W przeciwstawieniu: »rozga ... miłość« (1): Coż wolićie? z rozgąli mam przyść do was; czyli z miłośćią/ y z duchem ćichośći? WujNT 1.Cor 4/21.

Zwrot: »uderzyć, bić rozgą [czego]« (2:1): y [Pan] vderzy ziemię rozgą vſth ſwoich [et percutiet terram in virga oris sui]/ á duchem warg ſwoich zabiie niepobożnego. BibRadzIs 11/4, I 358d marg; CzechEp 298. [Zawsze przekład tego samego tekstu.]
Wyrażenie: »rozga żelazna« = narzędzie kary [szyk 2:1] (3): [Bóg obiecuie] iż miał tego ſwego pomázáńcá ſyná ſwego miłego/ krolem ná gorze Syońſkiey wyſtáwić/ y iemu do ręku podáć rozgę żelázną [virga ferrea Vulg Ps 2/9]/ ktorą miał ſkruſzyć ſprzećiwniki ſwoie NiemObr 21, 21 [2 r.].
a) Chłosta, bicie (5): Skoro ſię wſzkole/ [...] wyznánia wiáry/ [...] náuczył: od tego cżáſu/ áni namowá miękka/ áni oſtra: áni świeże rozgi niepomogły: áby on domowy iad [tj. ojcowskie kacerstwo]/ [...] przypuśćić w ſerce chćiał. SkarŻyw 371.
Wyrażenie: bibl. »rozga karania (a. karności)« = virga correctionis PolAnt (2): RejPosWstaw [413]v; Głupſtwo ieſt przywiązáne do ſercá dźiećinnego: ále rozgá kárnośći [virga disciplinae Vulg Prov 22/15] wypędźi ie. SkarKaz 420a; [BibRadz Prov 22/15].
Szeregi: »i bicie, i rozgi« (1): A on iuſz nie tylko vpominánie/ ále y bićie/ y rozgi mile od niego przyimował: y we wſzytkim żywotá ſwego popráwował. SkarŻyw 333.

»rozga i karanie« (1): Rozgá y karánie [virga atque correptio Vulg Prov 29/15] dáie mądrość/ á dźiećię ktoremu dáią ſwąwolą/ poháńbia mátkę ſwoię. SkarKaz 420a.

b) Symbol kary bożej (15): Y pobudźi Pan zaſtępow przećiw iemu [Asyryjczykowi] bicż iáko w porażce Mádiańſkiey ná opoce Oreb/ á rozgę ſwoię nád Morzem/ y podnieſie ią iáko w Egiptćie. BibRadz Is 10/26; kárność twoiá [Panie] nádemną/ y rozgá twoiá tá mię náuczy. LatHar 593.

rozga czego (9): LeopIs 10/5; á ná ten cżás rozgi twey zápálcżywośći od nich rácż oddálić/ kiedy ſię zechcą [...] nabożnie ku tobie ſkłonić. LatHar 623.Cf Wyrażenia.

W połączeniu szeregowym (1): (marg) Co ieſt krzyż? (–) Nic innego iedno wſzeláki niewcżás/ vtrapienie/ przeſládowánie [...]. Ktore też w ſtárym przymierzu/ bicżmi/ kubkámi/ laſką/ y rozgą etc. názywáne bywáły. CzechRozm 225v.

Zwrot: »pokarać rozgą(-ami)« = flagellare PolAnt [szyk zmienny] (3): BibRadz I 363c marg, Tob 11/11; Błogoſłáwiony ieſteś o Boże/ [...] boś mię pokarał twemi rozgámi/ y zmiłowałeś ſię náde mną/ oto widzę ſyná mego Tobiaſzá. BudBib Tob 11/11.
Wyrażenia: »rozga karania« (1): A w rozdze karánia ſwego náwiedzę tu ich [grzeszników] złośći LubPs T5.

»rozga ramienia« = groźba kary (6): Abowiem iárzmo brzemieniá iego [narodu wybranego]/ y rozgę rámieniá iego [virgam humeri eius]/ y berło poborce iego/ tyś ieſt zwyćiężył [Panie] LeopIs 9/4 [przekład tego samego tekstu RejPos 15 [2 r.]]; bacżyć mamy/ iż [po narodzeniu Jezusa] ieſt złamána rozgá rámieniá náſzego/ to ieſt/ on grzech pirworodny [tj. została zaniechana kara za grzech] RejPos 17, 15 [2 r.], 15v [2 r.].

Szereg: »rozga i kij« (1): Biádá Aſſurowi [tj. Asyryjczykom]/ rozga pierzchliwośći moiey/ y kiy [virga ... et baculus] moy ieſth/ w ręku ich rozgniewánie moie. Leop Is 10/5.
c) Wojna (1):
Zwrot: »uderzyć rozgą« (1):nie boy ſię Aſſyryicżyká [ludu mój]/ vderzy ćię rozgą/ y kiy ſwoy podnieſie ná ćię [In virga percutiet te, et baculum suum levabit super te] BibRadz Is 10/24.
b. Atrybut (14):
α. Kaduceusz, znak posła pokoju; caduceus Mącz (6): Merkuriuſz był poſeł od bogow/ ktorego ſłáli z rozgą/ Kaducea zwano BielKron 20v; Spuryus y Aucyo ſprawce Rzymſcy przypádli prędko [...]/ rozgi chroſtowe zá ſobą wlokąc po źiemi (bo ták pierwey obycżáy mieli/ iż tákim pokoy dawano iáko pokoiá poſłom [...] BielSpr 41; FAbius Ceſarz Rzymſki/ [...] poſłał poſły pokoiá y walki (ktore zowią Caduceatores) y znáki/ tho ieſt rohatjnę y rozgę/ ktore snich chcą ſobie wybráć/ ieſli rozgę ná pokoy/ cżyli Rohátynę ná walkę BielSpr 48v.
Wyrażenia:»heroldska rozga« (1):Caduceus, vel caduceum, Virga Mercurii, Pálcat, álbo/ laská/ którą pokóy/ álbo przemierze známionowano/ v ſtárych Heroldska rózgá/ álbo laská. Mącz 29a.

»rozga poselska« (1): á gdy [potwór Argus] drugimi [oczami] widzyał [podczas gdy inne spały]/ Merkuriuſz tknął go rozgą poſelſką/ vſnął ná drugie/ á gdy záſnął ná wſzytki ocży/ zábił go. BielKron 20v.

Szereg: »rozga albo laska« (1): Mącz 29a cf »heroldska rozga«.
β. Berło władcy (6): Krol [...] podnioſł ná nię [na Hester] rozgę złotą [na znak łaski]/ ktora powſtawſzy cáłowáłá rozgę. BielKron 115.

rozga czego (2): Rozgá ſpráwiedliwośći/ rozgá Krolieſtwá twego [virga directionis virga regni tui Vulg Ps 44/7]/ etc. BiałKaz E3v.

Wyrażenie: »rozga złota« (3): HistJóz B4; á ieſt to práwo/ iż ktoby wſzedł do niego [do króla] kiedy go nie wzową/ gárdło mu płáći/ chybá ná kogo rozgę ſwą złotą [auream virgam Vulg Esth 4/11; złotą laſkę Leop; ſceptrum złote BibRadz ] podnieſie. BielKron 115, 115.
γ. Laska Bachusa i bachantów (1): Narthex Graecis. Latine Ferula [...]. Narthecophori, ministri Bacchi quasi feruligeri, Słudzy/ popi Bachuſowi/ którzy w świętobliwośći bácchuſowe rózgi tákowe nośili. Mącz 241b.
δ. Laska wyzwolonego gladiatora (1):
Szereg:»rozga albo pręt« (1): Rudis, Rózgá álbo pręt którą ſzermierze y zapáśnici wolni bywáli puſzczáni z ſzkoły y z vrzędu ſzérmierskiego. Hinc accipitur pro libertate, Miáſto zwoleńſtwá y świebody. Mącz 359c.
c. Uschnięta gałąź, chrust; sarmentum Mącz [zawsze pl] (8): BierEz I4; BielKron 314v; Sarmentitius, Co z odrzezánych gąłęźi [!] winnych yeſt. [...] Sarmentosus, Pełny tákowych obrzezánych rózg. Mącz 368d.

W połączeniu z przymiotnikiem od nazwy drzewa (1): Ogień vdźiáławſzy z rozg láſkowych/ álbo brzozowych/ wroblę młode ná nim ſpal SienLek 77v.

Wyrażenie: »rozgi suche« [szyk 2:1] (3): BierEz I4; FalZioł I 70c; [Turcy] nágotowáli też rozg ſuchych/ ſiárki z prochem/ iż kiedy poydą przez przykop nietylko ie ſtrzelbą bić/ ále y ogniem pálić BielKron 314v.
Szereg: »rozgi albo gałązki« (1): Sarmentum, Rózgi álbo gáłąski/ które od winá odrzezuyą/ mogą też być zwáne traski álbo wiory. Mącz 368d.
d. Laska pasterska (7): Też káżda dzieſięćiná zwielkiego bydłá y zdrobu wſzego cokolwiek idzie pod rozgą [sub virga]/ káżde dzieſiąte będzie święte Iehowie. BudBibLev 27/32.
Szereg: »rozga i kij« (1): Rozgá twoiá/ y kiy twoy/ tyć mię poćieſzyły. Pſál: 23. v 4 [Vulg 22/4]. CzechRozm 225v.
W przen (5): Y wziąłem ſobie dwie rozdze/ iednęm názwał (Noám) to ieſt ochędożność á drugąm názwał (Hoblim) to ieſt Powroſkiem: y páſlem trzodę. Leop Zach 11/7, Zach 11/10, 14; BudBib Zach 11/7, 10.
e. Materiał na plecionkę (4): w nocy tedy pocżyniwſzy z rozg koſze/ náſypáli w nie źiemie/ ná wzwyſz iáko cżłowiek za ktorymi działá zákryli BielKron 314v; Virgeus, Rózdzány/ chroſtowy co z rósg yeſt. Mącz 499a.
Wyrażenie: »z rozg upleciony« [szyk 1:1] (2): Myęſzkánya ludzyom nye tákie páłace álbo kámyenice yákie/ yáko teraz Włoſſy álbo náſſy cyesle buduyą/ ále budki vplecyone z rosk. GliczKsiąż H2v; ktorzy ná ſnopkách z Tawołhowych [tj. (prawdopodobnie) tawułowych] rozg vplećionych [...] Rzeki przepłynęli. StryjKron 260.
f. Różdżka czarnoksięska (2):

rozga czego [= z czego] (1): BielKron 122v cf Zwrot.

Zwrot: »kinąć rozgą« (1): [Nektanabo] pokuſzał cżárow/ puśćił woſk ná ciepłą wodę ná miednicę/ vcżynił okręty y ludzye z woſku/ máiąc rozgę w ręku drzewá Hebeny/ kiedy kinął rozgą ruſzáły ſie okręty woſkowe z ludźmi BielKron 122v.
2. Część rośliny (87):
a. Gałązka, witka (najczęściej już oderwana od rośliny); ramus Mymer1, BartBydg, HistAl, Vulg, Mącz; virga HistAl, Vulg, PolAnt, Cn; frons HistAl, Mącz; brachium, pertica Mącz (54): BierEz 89; Y on to ieſt tzoſmy go w niedzielę przywitali/ gdyſmy kwiátki ij rozgi przed nijm miotali OpecŻyw 117v; Ramus. Zweyg. Rozga. Mymer1 20; Ramus, quod a radice seu a trunco manat, rozga BartBydg 129; Ten przeto Virgiliuſzem nazwan był że ſie iego maciezey [!] weſnie zdało iakoby vrodziła nieiaką rozgę, bo połacinie zową virga rozga BielŻyw 122; HistAl F6v; GroicPorz mmv; LeopGen 30/41; tákież iábłká mu [Tantalowi za pokutę] ná rozgach wiſiáły do ſámey gęby á łaknął/ co chciał iábłká gębą doſiądz to ſie mu vmykło. BielKron 21; Kato przyniozł ná rozdze świeżych Fig wielkich BielKron 129v, 72v, 268v, 443, 455; Spadix, [...] też rózgá od drzewá Dáctilowego odłamána. Mącz 403d, 26d, 293c, 302d; ktory [grzech pierworodny] był wlan ná nas prze zákazáne ono drzewo á onę rozgę złomioną w Ráiu. RejPos 17, 15v [2 r.]; Vrwał rózgę/ rózgá ſye wzłoto obróćiłá. KochDz 107; ArtKanc E6; Káżdy członek ſłábość ſwoię czuie/ gdy ſię od ćiáłá odrywa. Iáko rozgá od drzewá odćięta/ mowi Pan/ wnet vmiera. SkarKazSej 676b; Gdyż oto chłop głupi/ dla nędznego brzuchá/ Wpada w ćięſzką niewolą/ iáko w ſmołę muchá: Iáko ptaſzek ná rozgę lepem powlecżoną: Iáko rybá ná wędę w gliſtę oblecżoną. KlonWor 27; [gdy [chrobaczkowie (jedwabników)] doroſtą/ náſtáwiáć im rózg po izbie/ álbo komnáćie/ á oné polázą po rózgách/ czyniąc dómki okrągłe UrzędowHerb 383a].

rozga czego (2): FalZioł I 37b; Alexander thedy przykazał Rycerzom ſwym áby ſiekli rozgi drzew á ziołá rwali iżby ie miotháli przed nogi koniom y mułom. HistAl E8v.

rozga z czego (1): Moy miły brácie/ prze bog cie proſzę o kilká rozg s thego drzewá/ ábym ie wſzcżepił w mym ſádu. GórnDworz R6.

W połączeniu z nazwą rośliny [zawsze ai; rozga + przydawka (10), przydawka + rozga (1)] (11): OpecŻyw 71v; HistAl Av; Ale oná przyłećiáłá [!] do niego [gołębica do Noego] kwieczorowi/ nioſąc rozgę oliwną z zielonym łiśćiem [!] w vſtách ſwoich. Leop Gen 8/11 [przekład tego samego tekstu] BielKron 5, 443; Palma item, Dáctilowe drzewo. [...] Metaphoricos, Rózgá pálmowa którą zwykli ćy nośić którzy zwicięſtwo otrzimáli. Mącz [274]a, 186a; Albo w ocćie warz ſpodnią ſkorkę rozg bzowych/ á ono [...] ná czeluść [tj. na szczękę] przykłáday. SienLek 78; LatHar 352, 354 [2 r.]; [Tedy nábrawſzy Iakob rozg Topolowych źielonych/ y Migdałowych/ y Iáworowych/ mieyſcmi ie obłupił Leop 1575 Gen 30/37].

W porównaniu (1): A co ſie też ná wiádomość woley Bożey oglądaſz/ ktorą Chriſtus w ſobie miał/ tedy y to nieprzyſtoynie cżyniſz: gdy ſie nią od wykonániá powinowáctwá ſwego/ iáko iáką rozgą gęſtą/ od gorącosći ſłonecżney/ záſłonić chceſz. CzechRozm 228v.

Wyrażenia: »majowa rozga« (1): Frons, Galąś [!] weſpołek sliściem/ to yeſt zielona á máyowa rózgá. Mącz 137c.

»zielona rozga« (1): Mącz 137c cf »majowa rozga«.

Przen (1):

W połączeniu z nazwą rośliny [ai] (1):ta [Maryja] [...] rozgą [lege: rozgę] olywną criſtuſa zmyloſyerdzya uyelkyego wczyelonego wkwythnączym lyſzczyu [...] wzyuoczye przynyoſla PatKaz III 100v.

α. W transakcji kupna-sprzedaży: symbol przekazania własności nabywcy (10): Nie ieſt rózgá imieniem [tj. majątkiem]/ ále ieſt pewnym ſkutecznégo przedánia onégo v Práwá znákiem. OrzQuin T3v, T3v [2 r.].
Zwrot: »rozgę wzdawać (a. oddawać, a. dać, a. podać); podanie rozgi« [szyk zmienny] (5;1):Obyczay zdawánia Imienia ſtoiącego przes włożenie czapki álbo podánie źieloney rozgi. GroicPorz nn3v, l2v, l4; bywałeś ty kiedy przy Práwie Niemieckim/ gdy ieden drugiemu imienié przedáiąc/ Sądownie rózgę wzdawa? OrzQuin T3v; Wzdawáiąc rózgę ieden ku drugiému ták mówi: Oto ia tobie wzdáię imienié ſwé/ ze wſzyſtkim Práwem/ ták iákom ſam miał: y zá tym v Práwá oddáie Kupcowi Rózgę. OrzQuin T3v; [Przed tymże prawem stanąwszy oblicznie [...] wyznali, że sie im dosyć stało z leżącego i z żywiącego imienia. Nadto i rózgę podali. KsięgiSądŁąck 1566 nr188; KsięgaSądTrześ 1590 nr1448].
Wyrażenie: »zielona rozga« [szyk 3:1] (4): Albo iáko indźie ieſt obyczay/ [sędzia potwierdzając kupno] źieloną rozgę kupuiącemu w rękę dáie GroicPorz l2v, l2v marg, l4, nn3v; [na czo then Wawrzinÿecz Iendrzeiowicz lithkvpem popil i zapisacz dal, a then Macziei Debni kv liepsemv swiadeczthwv rozga zielona podal, czo prawo przyelo. KsięgaSądTrześ 1590 nr1448]. Cf [»pod zieloną rozgą«].
[Wyrażenia przyimkowe: »pod rozgę«: [kupujący] dal zarazem pod rozge dwÿe grziwnÿe, a na rathi ma placzicz po dwie grziwnÿe asz do zupelnÿ zaplathi KsięgaSądTrześ 1577 nr1292, 1577 nr1296, 1589 nr1441.

»pod rozgą«: A ten przerzeczony Jądrzej Bańka ma wiekuiście i z potumki swymi pokojne używanie za swą zapłatą i za zdaniem pod rózgą tych przerzeczonych dziedziców dzieci Tomka nieboszczyka. KsięgiSądŁąck 1557 nr 150.

~ W charakterystycznych połączeniach: pod rozgą przedać, spuścić, (w)zdać [co]; zdanie pod rozgą.

Wyrażenie: »pod zieloną rozgą« [szyk zmienny]: Które imienie albo rolą swą jest jemu dobrowolnie zdał pod rózgą zieloną. KsięgaSądIwk 59, 48; ProtokWoźnik 1547 nr 90; KsięgiSądWiej 1551 nr 848, 1577 nr 4941, 1578 nr 911, 1579 nr 4871, 1586 nr 7069, 1599 nr 7088; KsięgiSądŁąck 1572 nr 223; KsięgaSądTrześ1595 nr 1492. ~]

b. Pęd, odrośl; talea, thyrsus Mącz; virgultum Calep (33): Virga quae de ramis pullulat. Eyn rutt. Rozgá. Murm 104; TO ziele [pępkowe] ma liſt podobny ſzałwiowemu liſtu/ ktory liſt obeymuie rozgi przy kthorych roſcie FalZioł I 111a, I 147c; Y ſniło ſie Aſtyáſowi/ że z żywotá iego corki/ [...] wyroſłá rozgá/ á tá rozgá ſwemi gáłęzyámi záſłoniłá wſzytkę Azyą. BielKron 112, 16v, 319 [2 r.]; Thyrsus, Wſzelákich źioł náć álbo rózgá. Mącz 455c; SkarŻyw 13; KochEpitCat 111; Virgulta – Rozgi pekaiace ſie. Calep 1127b; Rózgá odćięta od pniá/ ieſli w źiemi ſtánie/ Zá krótki czás ták wielka/ iáko máć powſtánie GórnTroas 40; [áby pniak puſzcżał z śiebie gáłązki z ktorychby záśię pochodźiły rozgi/ á z rozg látorośli płodne y owoc dawáiące Cresc 1571 375 (Linde); á náiedney rozdze czudnieyſzey widziałem kwiat barzo czudny JanKoszŻyw A3v].
Fraza: »rozga wyrosła (a. rozgi wyrastają)« [szyk zmienny] (3): ten [konik, tj. koniczyna] ieſth wzwyſz na trzy piędzi/ rozgi ſniego gęſto wyraſtaią FalZioł I 147c; BielKron 112; kłodá leży/ á ze pniá przedſię Nowa rozgá wyroſłá/ y nád nádzieię Prętko ku gorze idzie. KochOdpr D2.
Wyrażenia: »rozga winna« = vitis Mącz, Cn (2):Morosa vitis, Rozgá winna dźiwnie á krziwo roſtąca. Mącz 233c, 177b.

»rozga zielona« (1):Iáko ptak/ kiedy towárzyſzá zbędźie/ Nigdy ná rózdze źielónéy nie śiędźie/ A między bóry/ y puſtémi láſy/ Sam ieden lata KochPieś 19.

Szereg:»gałąź i (albo) rozga« (2): Talea, Gáłąź álbo rozga z dołu y z wierzchu obcięta ktorą w ziemię wſádzáyą. Mącz 438d; z iednego pniá ták wiele gáłęzi y rozg ożywia ſię y rośćie SkarJedn 54.
Przen; virga PolAnt (13): KromRozm III Dv; BibRadz Mich 6/9; A miáſto ich nas Pan Bog wſzcżepił w máćicę Abráámowę/ gdy rozgi (to ieſt żydowie) poſchły. BielKron 13v, 42v; BiałKat a4; bo tworcem wſzytkich on (ieſt)/ á Izráel rozgą dziedzictwá iego/ Iehowá Ceweoth imię iego. BudBib Ier 10/16; Rozwiódłéś [Panie] iéy [swej winnicy] płodné rózgi do morzá ſámego/ A iéy piękné látorośli do brodu wielkiego. KochPs 121.
a) O gałęziach drzewa genealogicznego (3): Drzewo krewnoſci/ Ieſt [...] Drzewu Przyrodzonemu podobne/ máiące w ſobie pień y rozgi GroicPorz ffv; Rozgá rodzáiu Páná Kryſtuſá. BielKron 19v, 74v.
b) O potomstwie (3): [Wynidźie rozczká z korzenia ieſſe, á kwiát] [Is 11/1] Ták to z Zydowſkiégo przełożyli 70. tłumácze/ á z nimi y Hieron: ś. powiádáiąc/ iż rózgá znáczy Pánnę Máryią/ á kwiát Páná Chriſtuſá. WujBib 762.]
Wyrażenie: »zielona rozga« (1): ta blogoſlauyona panna uyfygurouana zyeloney roſzdze ktora uyſzla ſkorzenya yeſſe PatKaz II 57.
Szereg: »rozga a (albo) latorośl« (2):Tá rozgá álbo látoroſl był Ptolemeus Euorgetes brat Bernice BibRadz I 453d marg; Y wynidźie rozgá ze pniá Izáiego/ á látorośl z korzenia iego wyrośćie [Vulg Is 11/1] CzechEp 298.

Synonimy: 1. pręt; b.β. berło; 2.a. gałązka.

MC