[zaloguj się]
[pdf]

OCHŁODZENIE (59) sb n

Oba o oraz pierwsze e jasne; -é (4) OpecŻyw (2), Calep (2), -e (1) OpecŻywPrzedm.

Fleksja
sg pl
N ochłodzenié
G ochłodzeniá ochłodz(e)ń
D ochłodzeniu
A ochłodzenie
I ochłodzeni(e)m
L ochłodzeniu
V ochłodzeni(e)

sg N ochłodzenié (11); -é (4), -(e) (7). ◊ G ochłodzeniá (22); -å (14), -(a) (8). ◊ D ochłodzeniu (5). ◊ A ochłodzenie (14); -e (1), -(e) (13). ◊ I ochłodzeni(e)m (1). ◊ L ochłodzeniu (3). ◊ V ochłodzeni(e) (2). ◊ pl G ochłodz(e)ń (1).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVII w. s.v. ochłodzić.

I. Rzeczownik od „ochłodzić” (54):
1. Ostudzenie, oziębienie, zmniejszenie gorąca; zaspokojenie pragnienia; refrigeratio Mącz (18): Refrigeratio, Ochłodzenie/ Oſtudzenie Pokrzepczenie. Mącz 137a.
Zwrot: »dać ochłodzenie« (2): záwołał wielkim głoſem: PRAGNĘ: á tyś mu żadnégo ochłodzenia dáć niemogłá SiebRozmyśl K, H4v.
Wyrażenia: »w pragnieniu ochłodzenie« (1): o Pánno naświętſza/ coś zá żáłość miáłá/ Gdyś go w tákim vtrapieniu ná krzyżu widźiáłá? Ani w tákim prágnieniu dáłá ochłodzenia/ Ani máćierzyńſkiégo ſwégo poćieſzenia. SiebRozmyśl H4v.

»ochłodzenie wiatrowe« (1): Wtora przycżyna [pragnienia] ieſt z ſtrony płucz, gdy one dla zagrzania ſwego zaſchną, tedy piagną á tak żądaią ochłodzenia wiatrowego GlabGad G.

Wyrażenia przyimkowe: »dla ochłodzenia« (4): Ná dzyeń tedy obłok był nád domem Bożym dla ochłodzenia/ á w nocy ogień dla świátłá BielKron 35v.

~ dla ochłodzenia kogo, czego (3): GlabGad B7v, E; któryś roſkazał/ áby opoki wydáły wodę dla ochłodzenia ludu twégo ná puſczy SiebRozmyśl E2v. ~

»ku ochłodzeniu« (2): Owo y wodę/ práwi/ Bog mi ku ochłodzeniu zrządził. SkarŻyw 51.

~ ku ochłodzeniu czego (1): Iż cżłowiecże ſercze nad inſze zwierzęta ieſt gorętſze, przeto natura ku ochłodzeniu iego (by ſie tak cżłowiek wielką gorączoſcią nie vduſił) na przeciwko poſtawiła mozg barzo zimny GlabGad Bv. ~

»na ochłodzenie [czego]« (1): Trzecia [przyczyna] aby wiatr grubi ktori ma iſć ku ſerczu na iego ochłodzenie, nie wchodził tak proſto GlabGad Cv.

Przen (5): Potym gorącość wielka/ to ieſt pokuſá dyabełſka zeymie go/ że nie może być w pokoiu/ áż będzie ochłodzon w wodách ſwieckich/ á tho ochłodzenie ieſt zemdlenie duſze HistRzym 47.

ochłodzenie czego (1): Iedennaſny pozytek ſzwzyuanya tego ymyenya marya yeſt ochlodzenye ognya czyſzczyouego PatKaz III 124.

a) Ten, kto daje ulgę w gorącu (3):

ochłodzenie czyje (1): Y cżego miły panie pragnieſs/ wſſakes ty ochlodzenijé ſlodkié wſſytkich pragnących OpecŻyw 149v.

W połączeniach szeregowych (2): DVchu ſwięty záwitay k nam/ [...] W prácách odpocżynienie/ w gorącu ochłodzenie/ á w płácżu poćieſzenie. ArtKanc H13; LatHar 367.

Wyrażenie: »w gorącu ochłodzenie« (2): ArtKanc H13; Nalepſzy poćieſzyćielu/ [...] W pracy odpocżynienie/ w gorącu ochłodzenie/ A w płácżu vtulenie. LatHar 367.
a. Obniżenie temperatury w stanach zapalnych organizmu (2): A gdy by chciał dla więthſzego ochłodzenia vcżynic/ tedy mozeſz nieczo kurzey nogi ziela przyłożyć á nawięczey w zbythnim zapaleniu FalZioł I 123c.

ochłodzenie czego (1): dla ochłodzenia gorącżych niemoczy [psinki] ieſt przygodne ziołko. FalZioł I 123b.

2. Ulga; przen (36):
a) Ulga w cierpieniach fizycznych, odpoczynek; refectio, refocillatio Mącz; refectus Calep; solatium JanStat (17); takowi gdy ſię vcżą cżęſtych ochlodzeń potrzebuią KwiatKsiąż Lv, B2v, P2; Mącz 116b, 132b; boć iuż ina kreẃ/ áni żadne ine ofiáry/ nie wywiodą [...] to narodu ludzkiego/ z onego głębokiego iezyorá/ w kthorym nigdy żadnego ochłodzenia nie maſz. RejPos 89; Refectus – Odzywienię, ochłodzenię, poſielienię. Calep 904a.

ochłodzenie w czym (1): ktory [bogacz] [...] ma być wiecżnie w piekle pogrzebion/ á nigdy nie naydzye żdnego ochłodzenia/ w vpadku ſwoim. RejPos 165.

Wyrażenie przyimkowe: »dla ochłodzenia« (1): Ale káżdych gry dozwalamy mieć/ y chcemy áby czás zſzedł/ y dla ochłodzenia [causa solatii JanStat 559] y ćwiczenia. SarnStat 707.
α) Miejsce odpoczynku (2): Przeſliſmy przes Ogień y Wodę/ á wywiodłeś nas ná ochłodzenie [eduxisti nos in refrigerium Vulg Ps 65/12]. KrowObr 87v; SkarŻyw 208.
β0 Zbawienie wieczne (6): A ſpráwiediiwy cżłowiek/ będzieli od ſmierći záchwycon/ w ochłodzeniu [będzie] [Sap 4/7] Leop AAA4v [idem] BBB3.

ochłodzenie czyje (1): Oto ſłyſzyſz iż po tych pracach á trudnoſciach ſwoich vżywáiąc tego od niego ták wdzięcżnego ochłodzenia vſtáwicżnie ſwego/ powiedáć racży: [...] RejAp 178.

Szeregi: »ochłodzenie abo odpoczynienie« (1): A ſpráwiedliwy cżłowiek/ będzieli od ſmierći záchwycon/ w ochłodzeniu (ábo odpocżynieniu) będzie [Iustus autem, si morte praeoccupatus fuerit, in refrigerio erit]. Leop Sap 4/7.

»ochłodzenie (światłość) i pokój« (2): wibaw ye od bolyeſcy [...] a przewyedzy ye namyeſce ochlodzenya ij pokoya. BierRaj 21; CzechEp 83.

b) Ulga w cierpieniach psychicznych, pociecha, radość; euthymia, laetitia Mącz; refrigerium PolAnt; recreatio Calep (19): Według oney powieſci, zrzodło, trawa, y wodi ciecżenie cżynią ocżom ochłodzenie. GlabGad B7; Mącz 109d; Cżemu ie [owieczki Pańskie] ná ſtronę odpądzaſz od tego wdzyęcżnego źrzodłá od Páná Kriſtuſa? w ktorym ony rychley by mogły náleść ochłodzenie cżáſu vprágnienia ſwoiego. RejPos 314v; BudNT Act 3/19[20]; Calep 900a.

ochłodzenie czego (3): day twoim wiernym tobie ſlużącym żywotá ochłodzenie KrowObr 176v. Cf »dla ochłodzenia umysłu«, »ku ochłodzeniu umysłu«.

ochłodzenie w czym (1): rozmyſlanijé żywota Iezuſa milégo/ naucżá nás cżego ſie mámy wiarowatz/ a cżego naſladowatz/ bo tam náydzieſs niewymowné w pokuſach ochlodzenije OpecŻywPrzedm C4.

ochłodzenie czyje [= przez kogo] (1): ku mnie ſię wſzyſcy vćiecżćie/ ćięſzkośćiámi obciążeni/ dam wam ſwe ochłodzenie ArtKanc L3v.

W nawiązaniach do Matth 11/28 (4): Do mnie iedno do mnie podźcie moi mili bráćiſzkowie/ [...] á ia was ochłodzę. A coż to będzye zá ochłodzenie o náſz miły Pánie? RejPos 289; ArtKanc C17, L3v, P4v.

Zwroty: »dać ochłodzenie« [szyk zmienny] (4): KrowObr 152, 176v; podźćież teraz do mnie wſzyſcy/ moi wierni robotnicy. A ia wam dam ochłodzenie/ á w pracách wáſzych vlżenie/ że wſzyſtkie wáſze ćięſzkośći/ obrocą ſię wam w rádośći. ArtKanc P4v, L3v.

»mieć ochłodzenie« (1): Ktorzy cżuiećie ſumnienia ſwe zránione/ wielkośćią grzechow bárzo obćiążone/ iedno wierzćie, maćie ochłodzenie/ z iego krwie weźmiećie grzechow zgłádzenie. ArtKanc N7v.

»wziąć ochłodzenie« (1): chodźćie wſzyſcy obćiążeni ku mnie/ we mnie weźmiećie ochłodzenie. ArtKanc C17.

Szereg: »ochłodzenie i pocieszenie« (1): Záſztzyć nas práwicą twą mátko Boża podzćie kniey wſzyſcy robotnicy y ſmutni/ á oná ochłodzenie y poćieſzenie da duſzam wáſzym KrowObr 152.
Wyrażenia przyimkowe: »dla ochłodzenia« (1):
~ Wyrażenie: »dla ochłodzenia umysłu« (1): Animi gratia. Dla ochłodzenia vmysłu. Mącz 10b. ~

»ku ochłodzeniu« (2):

~ ku ochłodzeniu czyjemu (1): nie może też teraz márny ięzyk twoy náleść żadney kropie miłoſierdzia Páńſkiego ku ochłodzeniu twoiemu. RejPos 164v.

Wyrażenie: »ku ochłodzeniu umysłu« (1): gdyż ku ochłodzeniu zmordowanego vmyſłu/ y ku vśmierzeniu wſzelakich doległośći melodia niepomału służy KwiatKsiąż I3. ~

»na ochłodzenie [czyje]« (1): ktho prágnie podź do mnie á weźmieſz ſobie dármo v mnie wody żywotá wiecżnego ná ochłodzenie ſwoie. RejAp 195.

α) Ten lub to, co daje pociechę [czyje] (2): Tys był moy ocietz ij moie ijmienié ij ochlodzenijé OpecŻyw 147v; Imię twoie niech będźie moim ochłodzeniem LatHar 270.
II. Rzeczownik od „ochłodzić się”: zaznanie chłodu, ochłonięcie z gorąca (5):
Zwroty: »ochłodzenie mieć« (1): Lecie zaſię barzo gorączych dni/ nie ma być bronion lekki wiatr/ z ktorego by [rodząca] mogła ochłodzenie mieć. FalZioł V 24.

»wziąć ochłodzenie« (1): Widząc Alexander onę wodę/ thák mądrze rzekł/ ieſli tę wodę będę pił/ wezmąli też potwirdzenie álbo ochłodzenie [sustentationem et nutrimentum] cżłonki wſzi[t]ki Macedonow y perſow HistAl H4.

Wyrażenie przyimkowe: »dla ochłodzenia« (3): Przeto gdy płod ciepła wnętrznego tak zcierpieć nie może. Tedy dla ochłodzenia drogi ſobie [...] ſzuka. FalZioł V [30]v; gdy był Krol ná niektorą ſalę wſzedł/ iákoby dla ochłodzenia [in quodam atrio tanquam refrigerantem se regem] BibRadz 2.Mach 4/46.
~ Wyrażenie: »dla ochłodzenia w gorącości« (1): Poſpolite było w onych krainách vmywánie nog/ [...] ku vlżeniu ſtrudzenia/ á dla ochłodzenia w gorącośći. BibRadz I 9c marg. ~

Synonimy: I. ostudzenie, oziębienie.

Cf OCHŁODA, OCHŁODZIĆ, OCHŁODZIĆ SIĘ

MC