[zaloguj się]
[pdf]

OCHŁODZIĆ (92) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja
inf ochłodzić
praet
sg pl
2 m ochłodziłeś, -ś ochłodził m pers
3 m ochłodził m pers ochłodzili
n ochłodziło subst
imperativus
sg
2 ochłódź
3 niechåj ochłodzi
conditionalis
sg
1 m bych ochłodził
3 m by ochłodził

inf ochłodzić (17). ◊ fut 1 sg ochłodzę (28). ◊ 2 sg ochłodzisz (1). ◊ 3 sg ochłodzi (7). ◊ praet 2 sg m ochłodziłeś, -ś ochłodził (4). ◊ 3 sg m ochłodził (7). n ochłodziło (1). ◊ 3 pl m pers ochłodzili (1). ◊ imp 2 sg ochłódź (11); -dź (4) KochPs, GrabowSet (2), WujNT -dz (1) BiałKat, -d(z) (6); - -ó- (2), -(o)- (9). ◊ 3 sg niechåj ochłodzi (1). ◊ con 1 sg m bych ochłodził (1). ◊ 3 sg m by ochłodził (5). ◊ part praet act ochłodziwszy (8).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

1. Oziębić, ostudzić; refrigerare PolAnt, Mącz, Vulg, Cn; reficere Calag; frigefactare, perfrigerare Cn (27): Naprzod wezmi kwiatkow rumienkowych/ otrąb ięcżmiennych, rowno po garzſci/ wodki pſinkowey dwa funty/ vwarz w niey ty rzecży, á ochłodziwſzy iż iaczy letnie będzie: przyday k temu dwa żołtki iaiowe FalZioł V 111; ſmaż dobrze/ á patrz aby nie przypalił z żadney ſtrony/ [...] ochłodz á ſchoway FalZioł V 114v, V 100, 111, 112, 114v, 116v [2 r.], 117; Mącz 137a; warz to ták długo áż źiárná ięczmienné pukną/ to po tym przecédź/ á ochłodźiwſzy day chorému pić. SienLek 163, 56, 173; Erquicken. Ochłodzić. Reficere. Calag 171b.

ochłodzić kogo, co (7): Oicze Abrahamie zmiłui śię na demną/ a pośli Łazarza aby omoczył w wodźie/ koniec palca ſwoiego/ i ochłodził ięzyk mói/ Boć cierpię cięſzką mękę wtymto płomięniu MurzNT Luc 16/24 [Przekład tego samego tekstu: RjePos, GrzegŚm, WujNT]; Iáko to Pan wiernego łáſką náwiedzi/ Ze on ogień gorący ták bárzo ochłodził/ Ze iemu áni onym [wrzuconym w ogień]/ namniey nie záſzkodził. RejWiz 155v; RejPos 161v, 164v; GrzegŚm 58; WujNT Luc 16/24. Cf ochłodzić kogo w czym.

ochłodzić kogo w czym (1): Oto vderzył ſkáłę dał wod obfitośći/ A oto was ochłodził w tey wáſſey cyęſſkośći LubPs R6.

Przen (1):
Szereg: »uskromić a ochłodzić« (1): Ale kto vſkromiwſzy á ochłodziwſzy w ſobie pirwſze wzruszenie ſwe/ przedſię ſie ſroży/ przedſię iádowitośći ſwey vſkromić nie może/ toć iuż ieſth vporny á rozmyſlny gniew RejZwierc 77v.
a. Nawilżyć, dostarczyć wilgoci [co czym] (1): Aleś pogodnym deſzczem ſwóy grunt polubiony Nápoił/ y ochłodźił zámárłé zagony. KochPs 97.
b. Złagodzić stan zapalny, obniżyć temperaturę organizmu (4): y ieſliby ſye im do mdłośći zánośiło/ miéć Morſelle w gárści/ [...] álbo Conſeruę/ z tych którą co ſercu ſłużą/ á ochłodźić mogą Oczko 28v.

ochłodzić co (2): vbiy białek iáiowy/ s krochmalem/ przyłożże to ná ſpárzelinę/ ochłodźiſz y wygoiſz ią. SienLek 135v. Cf ochłodzić co komu.

ochłodzić co komu (1): (nagł) Pleban dobrzę [!] tuſſy o zdrowiu. (—) [...] Ale tys ſię mogł przechodzyć A wnętrze ſobie ochlodzyċ. Stowarzyſtwem gdzie poſziedzyał Iſczie bys rychley otrzezwyał RejKup h7.

Szereg: »ochłodzić i ugasić« (1): babki s ſokiem roiownikowim zmieſzaſz áſtrochą ocztu á prziłożiſz na ktory cżłonek ktory ma w ſobie ten ogień [= gangrenę]/ tedy ochłodzi y vgaſi. FalZioł I 14b.
2. Ulżyć; przen (65):
a) Przynieść ulgę w cierpieniach fizycznych, dać odpoczynek (2): Refovere, ochlodzicz BartBydg 233.

ochłodzić kogo czym (1): ochłodźiłeś lud twoy pokármem Anielſkim [angelorum esca cibasti populum tuum]/ zeſławſzy im z niebá bez pracey chleb gotowy BibRadz Sap 16/20.

b) Przynieść ulgę w cierpieniach psychicznych, pocieszyć, dać radość; reficere, refrigerare Vulg; animum relevare Mącz [w tym: kogo, co (59)] (63): Aegritudinem levare, detrahere, adimere Pocieſzić. ochłodźić. Smutek oddalić. Mącz 4a, 190b, 404a; RejAp 178v; Y obmywáiąc á zakrápiáiąc gebką [!] vſtá iego/ dał mu przenaświętſzy Sákrament y ochłodził go SkarŻyw 29; [Bogu] żal ſwoy porucżam/ bo mnie ten ochłodźi GrabowSet F2v; Lotrowi proſzącemu łáſki nie zágrodźił: W rychle w rayſkich poćiechach zmárłego ochłodźił. LatHar 522; WujNT 2.Tim 1/16; ZYEMOMYSLAVV, Syn Mieſzko ślepo ſie mu zrodźił: Ale ná Miánowinách przeyźrzał: wſzech ochłodźił. KlonKr wstęp A2v; SkarKaz 420a; Lecż mi ſie iuż ſowićie/ wſzyſtko nágrodźiło/ Gdy mnie wielkie kochánie/ ſzcżerze ochłodźiło. PaxLiz E3.

ochłodzić czym (15): ochłodz roſą ducha ſwiętego zemdlone ſerca naſſe RejPs 70, 92; áby Duchem ſwoim ſwiętym á prawdą ſłowá ſwego/ racżył nas vzdrowić á ochłodzić LubPs A3v; RejPos 168v; Tyś mię z moich trudnośći/ pánie/ wyſwobodźił/ Y vpádem zazdrośći oko mé ochłodźił. KochPs 80, 180; Acż rzecż ma przodek ſmutny/ ále weſołem dokonánim ochłodzi cżytelniká. SkarŻyw [236]; ArtKanc C6v; GrabowSet I2; LatHar 617. Cf »ochłodzić wodą żywą«.

ochłodzić w czym (1): podźcieſz do mnie moi namileyſzy bráćiſzkowie/ ktorzyſcie ſie ſprácowáli w poſłuſzeńſtwie Bogá oyca ſwego niebieſkiego/ á ia dobrowolnie ochłodzę was/ á pocieſzę was we wſzytkich pracách á vćiſkoch wáſzych. RejPos 106.

W przekładach i nawiązaniach do Matth 11/28 (28): podczie domnie wſiſtczy Mogi wierny robotniczy A ya ſzrzodła boſtwa ſwego Mile ochłodzę kazdego RejKup o7v; KrowObr 153, 155, 210; HistRzym 124v; Podźcieſz do mnie wſzyſczy namileyſzy robotnicy moi/ ktorzyſcie ſie vprácowáli robiąc w tey winniczy moiey/ á ia łáſkáwie ochłodzę was RejPos 60, 3v, 68v, 106, 145, 167v (17); KuczbKat 360; RejZwierc 5; WujJudConf 56; CzechRozm 204; KołakSzczęśl B2; Podźćie do mnie wſzyścy ktorzy prácuiećie/ y ieſteśćie obćiążeni á ia was ochłodzę [ego reficiam vos]. (marg) vſpokoię. (–) WujNT Matth 11/28.

W połączeniach szeregowych (5): A on nas wſzythkich obiecuie miłośćiwie oświećić á obiáśnić y ochłodzić/ á iuż ták ná wſzem pocieſzyć we wſzytkich ſpráwach náſzych. RejPos 287, 205, 286v, 287; BiałKat 228v.

Zwroty: »ochłodzić duszę (a. ducha)« [szyk zmienny] (4): RejPs 92; RejPos 176; KochPs 180; A ráduię ſię z przyśćia Stephaná y Fortunatá y Acháiká/ iż to czego nam z was nie doſtawáło/ nágrodźili. Bo ochłodźili y duchá mego y wáſzego [refecerunt enim et meum spiritum et vestrum). WujNT 1.Car 16/18.

»ochłodzić płaczące« (1): O święta Márya podpómoż nędzné/ wſpómoż ludźie ſłábégo vmyſłu/ ochłódz płáczącé. BiałKat 228v.

»serce ochłodzić [w tym: czyje (4), komu (2)]« [szyk zmienny] (7): RejPs 70; [Jakub wita Józefa] Prawies teraz w mey ſtaroſci ſercze me ochłodzył RejJóz P8; Pan miłośćiwy [...] ſłoży cięſzkie iárzmo z ludzi/ á ochłodzi ſercá ich. BielKron 136, 133; KochPs 138; ArtKanc C6v; LatHar 617.

»umysł ochłodzić« (1): Abowiem yż Scipio y Lelius [...] zwykli byli gdy vmysł ochłodzić chćieli/ na brzegach morſkich álbo w rowiech ſtarych rzek/ kámyki y żołwiki zbierać KwiatKsiąż Pv.

»ochłodzić wnętrzności [= duszę]« (1): Ochłodź wnętrznośći moię [refice viscera mea] w Pánu WujNT Philem 20.

»ochłodzić wodę żywą (a. żywota wiecznego, a. źrzodła żywego)« [szyk zmienny] (5): Oto ſlyſzyſz iż powieda/ iż ia thákiego káżdego ochłodzę wodą żywą/ tho ieſt ową ſwiętą rádą obroną y pomocą ſwoią RejAp 178, 2, 177v, 195; ku mnie ſię wſzyſcy vćiecżćie/ [...] wodą mą źrzodłá żywego/ ochłodzę wiernego mego. ArtKanc L3v.

Szeregi: »ożywić i ochłodzić« (1): podź do mnie/ á ia ciebie záſię ożywię y ochłodzę onym ſwiętym, miłoſierdzyem ſwoim. RejPos 168v.

»ochłodzić, (a, i) pocieszyć« [szyk 6:1] (7): RejAp 2; Podźcie do mnie wſzyſcy vpádli/ á ia pocieſzę y ochłodzę was. RejPos 145, 3v, 106, 167v, Ooo2; RejZwierc 5. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»ochłodzić, (i) posilić« [szyk 1:1] (2): Głodem ginę/ [...] Tyś pokarm/ pośilić rácż/ chlebie iedyny. W prágnieniu omdlewam/ tyś napoy żywotá/ Ochłodź GrabowSet O4; LatHar 617.

Synonimy: 1. ostudzić, oziębić.

Formacje współrdzenne cf CHŁODZIĆ.

Cf OCHŁODZENIE, OCHŁODZONY

MC