[zaloguj się]
[pdf]

ODMIĘKCZAĆ (86) vb impf

W inf odmiękcz-. ◊ W pozostałych formach odmiękcz- (78), odmiąkcz- (2); odmiękcz- : odmiąkcz- FalZioł (67:2).

-ę-, -ą- (84), -e- (1) [ponadto błąd 1 r.].

o oraz a jasne.

Fleksja
inf odmiękczać
indicativus
praes
sg pl
1 odmiękczåm
3 odmiękczå odmiękczają
fut
sg
3 n będzie odmiękczało

inf odmiękczać (5). ◊ praes 1 sg odmiękczåm (6). ◊ 3 sg odmiękczå (68). ◊ 3 pl odmiękczają (5). ◊ fut 3 sg n będzie odmiękczało (1). ◊ part praes act odmiękczając (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVI w.

1. Czynić miękkim, spulchniać; remollire Calep, Cn; emollire Mącz [w tym: co (69)] (81): Natura Kozłowa tak ieſt gorącza: iż Adament kamień: ktorego ani ogień/ ani żelazo nie może pozić/ ſama kozłowa krew odmikcża [!] FalZioł IV 10d; ale karmia dla tego dana żeby z niey ciało roſło, á ſiła ſie mnożyła, picie dla tego aby pokarm odmiękcżaiąc w żołądek wpuſzcżało. GlabGad F5, G5, G7v; RejWiz 152v; Praemollio, Odmiękczam naprzód. Mącz 230a, 230a; Calep 910a; Owa Lárdum rzemienie będźie odmiękczáło/ A żelázo obroni áby nie rdzewiáło. WyprPl C2.
a. O działaniu lekarstw, pokarmów i zabiegów (72): á z właſzcza vwarzona ozanka w oczcie a w wodzie ſledzionę zatwardziałą odmiękcża FalZioł I 36c; vcżyń plaſthr na pierſi przykładaiącz ciepło [...]: ieſt dobry/ abowiem odmiękhcża [pomiękcża SienHerb 88a] flegmę w pierſiach FalZioł I 72a; KVrza noga [ziele] [...] Ma moc odmiękcżać y odwilżaiączą y theż ochładzaiączą FalZioł I 100a; Krew iey [dzikiej kozy] ieſt dobra ku lekarzſtwu/ bowiem żyły ſkurcżone odmiękcża FalZioł IV 9b; Woſk odmiękcża wſzythki bolącżki [...]. Wrzodom zebranie cżyni żyły y rany odmiękcża. FalZioł IV 28b, ‡6b, I 6b, 19b, 82d, 119a (18); Ieſzcze o zápieklinie iáko ią odmiękczáć. SienLek 103v.

odmiękczać komu (1): Serapio Sebeſten ieſt mierne w ciepłoſci y w zimnoſci/ Odmiękcżaią żywot tym ktorzy miewaią gorącżki FalZioł III 15b.

odmiękczać czym (2): biała [ćwikła] ſwoią wilkotnoſcią odmiękcża y łączny cżini żywot ku ſtolczom FalZioł I 19d; GlabGad C5v.

W połączeniach szeregowych (3): abowiem [rozmaryn] roſpądza niecżyſtoſci/ odmiąkcża/ ociera y przecina. FalZioł I 119a; Krew iego [kozia] ieſt dobra na wrzody twarde/ bowiem ie odmiękcża/ zbiera y goij. FalZioł IV 10d, IV 13b.

W przeciwstawieniach: »odmiękczać ... zatwardzać (a. zatwierdzać) (2), zacieśniać, zaciskać« (4): Też Kapuſta ogrodna trochę niedowarzona/ odmiękcża żywot y ſtolcze cżini [...]. A gdy ią barzo przewarzyſz/ tedy zaſię żołądek zatwardza j obciąża. FalZioł I 34b; Też ſlodkie granata odmiękcżaią pierſi, ale kwaſne zacieſniaią y ochrapienie cżynią. FalZioł III 21a, I 19d, IV 24a.

W charakterystycznych połączeniach: bolączki (twarde) odmiękczać (3), boleści żołądkowe, flegmy, guzy, piersi (3), (o)puchlinę (2), rany (2), śledzionę zatwardziałą, wrzedzienice, zapiekłość, żyły (skurczone) (4); wilkotnością odmiękczać.

Zwroty: »twardość (a. zatwardziałość, a. zatwardzenie) odmiękczać« [szyk zmienny] (14): Theż twardoſć ſledziony odmiękcża y roſpądza gdy będzie vwarzony bluſzcż w oczcie/ á przyłożony na lewy bok. FalZioł I 48b; Theż twardoſć ktora bywa w maciczy: odmiękhcża [szafran] z miodem á z cżoſnkiem przyłożony. FalZioł III 7c; Sadło gęſie każdą zatwardziałoſć odmiękcża. FalZioł IV 18c, [*7]v, I 37c, 39a, 61c, 134a (14).

»żywot, trzewa, brzuch, żołądek odmiękczać; w żywocie odmiękczać« = ułatwiać wypróżnienie, przeczyszczać, może też: usuwać wzdęcia [szyk zmienny] (28:2:1:1;1): Też w karmiach naſienie baniowe pożiwane/ żołądek odmiękcża y pragnienie odeymuie FalZioł I 40a; Brzoſkinie odmiękcżaią żywot gdy ſą dozrzałe á ſwieże FalZioł I 110c; SKoczkowa wodka ieſt dobra, á tho iż trzewa cżyſci a odmiękhcża FalZioł II 11d; Mleko kobyle w żywocie odmiękcża FalZioł IV 10b; Też żołć z wełną zmieſzana á na pępek dziecięciu położona/ zapiekły żywot odmiękcża [miękcży SienHerb 287a]. FalZioł IV 13d, I 13d, 15d, 22d, 27c, 34b (32); SienLek 104.

Szereg: »resolwować i odmiękczać« (1): Oleiek leliowy reſolwuie bez żadnego grizienia y odmiękcża/ á tak ieſt dobry na twardoſć macicze namazawſzy ią FalZioł I 72a.
2. Łagodzić; remollire Cn (1): Delinitor – Tenktori ogglaskuie, odmiekcza. Calep 301a.
[Zwrot: »srogość odmiękczać«: Náuká w nas ſrogość odmiękcża LorichKosz 13v.]
3. Czynić wilgotnym; austrare, humectare, madefacere Mącz (4): Humecto, Odmiękczam/ Pokrápiam wilgotno y mokro czinię. Mącz 159d; Madefacio, Odmiękczåm. Mącz 203c, 22a.

odmiękczać co (1): BielKron 461; [oblepią [gałązkę] gliną tłuſtą ktorą záwſze odmiękcżáią áby lipka byłá Cresc 1571 504].

Szereg: »odmiękczać i odwilżać« (1): OCeanus morze/ wſzytkich wod ná świećie Oćiec y goſpodarz: ábowiem wſzytkę źiemię w koło okrążył/ ták iż ią ze wſzytkich ſtron odmiękcża y odwilża BielKron 461.

Synonimy: 2. łagodzić; 3. odwilżać.

Formacje współrdzenne cf MIĘKCZEĆ.

Cf ODMIĘKCZAJĄCY, ODMIĘKCZANIE, [ODMIĘKCZANY], ODOMIĘKCZAĆ

MP