[zaloguj się]
[pdf]

ODPOCZYWANIE (39) sb n

Oba o oraz a jasne (w tym w a 1 r. błędne znakowanie), -e pochylone.

Fleksja
sg
N odpoczywani(e)
G odpoczywania
D odpoczywaniu
A odpoczywanié
I odpoczywani(e)m, odpoczywanim
L odpoczywaniu

sg N odpoczywani(e) (11). ◊ G odpoczywania (10). ◊ D odpoczywaniu (6). ◊ A odpoczywanié (7); -é (1), -(e) (6). ◊ I odpoczywani(e)m (1), odpoczywanim (1) PatKaz II (1:1). ◊ L odpoczywaniu (3).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI w. (jeden z niżej notowanych przykładów) s.v. odpocząć i XVII w. (z Cn) s.v. odpoczynek.

1. Zaprzestanie na jakiś czas robienia tego, co jest odczuwane jako trud lub cierpienie; nabieranie na nowo sił; quies Mącz, Modrz, Calag, Cn; cessatio, requies Mącz, Cn; feriae Mącz; sabbatismus Vulg; laxamentum, otium, remissio, requietio, vacatio Cn (28): Iezu ktorys Ianowi ku ſlodkiemu odpocżywaniu ſwięte pierſi dał, [...] ſmi. ſie nad nami. TarDuch B8v; bili ſie ták mężnie áż ſie wſzyſcy ſprácowáli/ záwołał ieden ná odpocżywánie/ wſzyſcy przyzwolili. BielKron 384v; Nihil est in opere naturae, quod non aliquas vices feriarum velit, Nie yeſt yedná rzecz w rzeczy przirodzonych któraby wodmianki/ odpocziwánia nie żądáłá. Mącz 493b, 45c, 341d; Cyáło nápełnia máła praca/ częſte odpoczywánie. SienLek 4v, 9v; GórnDworz Gg8v; A gdyż było po wiecżerzy/ dano im komorę ku odpocżywániu. HistRzym 28v; BudBib b2; Oczko 28; Calag 400b; A ták zoſtawa ieſzcze odpoczywánie (marg) wł: Sobotowánie. (–) ludowi Bożemu. WujNT Hebr 4/9.

W połączeniu szeregowym (1): Ieſliby to byłá prawdá/ [...] żeby to tám miał być Chriſtus ſyn BOży/ ázażby to tákowe iego okázowánie ſię/ mowienie/ iedzenie/ pićie/ śiedzenie v ſtołu/ chłodzenie ſię y odpocżywánie/ y zápáſy chodzenie nie było/ iáśnieyſze w wielu rzecżách/ niż pod nowym Teſtámentem CzechEp 185.

W porównaniu (1): GlabGad L2v cf »stanie i odpoczywanie«.

Zwrot: »mieć odpoczywanie« (1): GlabGad L2v cf »stanie i odpoczywanie«.
Wyrażenie: »czasu odpoczywania« (1): niektore [zwierzęta] mchem odźiał/ niektore w ſkorę koſmátą oblokł/ niektore záśię gęſtą śierćią y ſczećinámi náſzychtował [...]/ á zá miękką pośćiel/ czáſu odpoczywánia żeby im to ſtáło. GórnRozm Nv.
Szeregi: »pokoj i odpoczywanie« (1): Nocne biegánia y wołánia/ imo to/ iż vcżćiwym obywatelom pokoy y odpocżywánie [ocium et quietem] przekażáią/ obracáią śię też w wielkie zgiełki ModrzBaz 36.

»odpoczywanie, spanie« (2): Mącz 34lc; Bo to cżłowiek z przyrodzenia ma/ áby ná ſpráwę rzecży potrzebnych cżás pewny obracał/ iáko ná odpocżywánie ćiáłá/ ná ſpánie/ y ná rzecży inſze tym podobne. KuczbKat 295.

»stanie i odpoczywanie« (1): żywe rzecży zimne nie zda ile aby miały ſpać, wſzakoż wzdy one muſzą mieć nie iakie ſtanie cżaſow ſwych y odpocżywanie ſpaniu podobne. GlabGad L2v.

Przen (2): odwodzi tylko ludzi od proznowánia onego ćieleſnego Sobotniego/ á przywodzi do odpocżywánia prawdziwego duchownego [...] ktore w świętobliwośći y ſpráwiedliwośći należy. CzechRozm 71.
Wyrażenie: »odpoczywanie szabatu« (1): Ktorego odpocżywánia Szábátu prawdziwego/ nie raz w tydzien wierni vżywáć máią/ dniá iednego pewnego/ ále po wſzytki dni żywotá ſwoiego CzechRozm 71v.
a. Zaznawanie spokoju, ukojenia; życie bez trudów i niebezpieczeństw (7): y to też ieſt powinność dobrego krolá/ żeby táki porządek vcżynił w ſwey zyemi/ [...] iákoby poddáni/ cżáſu pokoiu pocżćiwie nábytego/ żyli we wſzelákim beſpiecżeńſtwie: vżywáiąc ze cżćią tego końcá pracz ſwoich/ ktory ieſt dobra myſl/ á odpocżywánie. GórnDworz Hh.
α. Zażywanie spokojnej starości [czyje] (1): [gdy] przyſzedłeś iuż ku záſtydłym cżáſom ieſiennym ſwoim/ [...] ſtárayże ſie pilno/ [...] iákobyś ony pirwſze roboty pirwſzych cżáſow ſwoich ták záchował w ſzpiżarniach ſwoich/ iákobyś mógł beſpiecżnie zá niemi przyść do onego wdzięcżnego odpocżywánia ſwego RejZwierc 136v.
β. O umarłych: ukojenie po trudach życia; zbawienie wieczne (5): po tym pielgrzymowániu/ day nam przyść ku odpocżywániu. ArtKanc E8.

odpoczywanie czyje [G sb i pron] (2): Elysium, Poëtis campus Beatorum apud inferos, Błónie álbo pole odpocziwánia roſzkoſzne zmárłych ludźy po śmierćy. Mącz 102a; RejAp 61v.

W połączeniu szeregowym (1): RejAp 61v cf »być w odpoczywaniu«.

Zwroty: »być w odpoczywaniu« (1): to iuż rozumiey iżći tám ſam [lege: są] w pokoiu á w odpocżywániu/ á w wdzięcżney á nieomylney nádziei ſwoiey. RejAp 61v.

»wieczne odpoczywanie wziąć« (1): czemu prośiſz kápłanów/ áby zá nié páná Bogá prośili? wiem że ták odpowiéſz: áby vmárły wieczné odpoczywánié wźiął BiałKat 356.

2. Przebywanie w jakimś miejscu; quies, requietio Vulg [w tym czyje (3): pron poss (2), ai poss (1)] (4): TO mowi Pan: [...] y ktoryſz táki dom ieſth ktory mi zbuduiećie? y kthoreſz tho mieyſce odpocżywánia moiego? Leop Is 66/1, Act 7/49.
Przen (2):
a) Przebywanie Chrystusa w łonie matki (1): aprzetoſz poſzwyączona [Panna Maryja] od ducha ſzwyątego bycz domem boſkyemu odpoczyuanyu PatKaz II 40v.
b) O Pannie Marii: oczekiwanie w boskich przewidywaniach na swoje posłannictwo (1): a panna marya ty przepaſzczy grzechu od uyekow uprzedzyla bądącz wotpoczyuanyu wboſthwye PatKaz II 25v.
3. Miejsce pobytu, osiedlenia się: siedlisko, schronienie (7): Iſaſchár [...] vyrzał odpocżywánie iż było dobre/ y zyemiá iż byłá dobrá/ podiął ią ſwoiemi ramiony BielKron 18v.

odpoczywanie czego [= gdzie] (1): ći nie wnidą w odpocżywánie/ źiemie onej wprzod im obiecáne. ArtKanc T15.

Przen: O Pannie Marii jako Matce Bożej [czyje: G sb (1), pron poss (1), ai poss (1)] (3): tronouye [...] uyznaualy yſch ona [Panna Maryja] zwyecznoſzczy uybrana otpoczyuanyem boſkym PatKaz II 54.
Szereg: »dom i odpoczywanie« (2): poſzwyączyl maryą [...] gotuyącz yą bycz mathką ſynu bozemu a ſwym namylſzem domem y odpoczyuanym PatKaz II 40, 40.
a. Miejsce wiecznego spoczynku zmarłych (2):
α. Cmentarz (1): Coemiterium, Latine Dormitorium, Cmintars/ Odpocziwánie. Mącz 58d.
β. Niebo [czyje = przez kogo dane] (1): oni przed ſie niepoználi drog moich/ iákom przyſiągł w gniewie moim/ że nie wnidą do odpocżywania [in requiem] moiego. Leop Hebr 3/11.

Synonimy: 1. chłodzenie się; a. pokoj.

Cf ODPOCZYWAĆ

MM