Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ODWAŻONY

Następne hasło: ODWAŻYĆ SIĘ »

ODWAŻYĆ (30) vb pf

o jasne. ◊ W inf -å- (5), -a- (1) Strum. ◊ imp z tekstu nie oznaczającego pochyleń. ◊ W pozostałych formach -å- (19), -a- (1) MurzHist.

Fleksja

inf	odwåżyć

praet
	sg		pl
1	m	odwåżyłem, -em odwåżył	m pers	-chmy odwåżyli
1	f	-m odwåżyła	m an
2	m	-ś odwåżył	m pers
3	m	odwåżył, odwåż(e)ł	m pers	odwåżyli

plusq
	sg		pl
1	m	-em był odwåżył	m pers
3	m		m pers	odwåżyli byli

imperativus
	pl
2	odw(a)żcie

inf odwåżyć (7). ◊ fut 1 sg odwåżę (2). ◊ 2 sg odwåżysz (3). ◊ praet 1 sg m odwåżyłem, -em odwåżył (3). f -m odwåżyła (1). ◊ 2 sg m -ś odwåżył (1). ◊ 3 sg m odwåżył (5), odwåż(e)ł (1) ActReg. ◊ 1 pl m pers -chmy odwåżyli (1). ◊ 3 pl m pers odwåżyli (2). ◊ plusq 1 sg m -em był odwåżył (1). ◊ [3 pl m pers odwåżyli byli.] ◊ imp 2 pl odw(a)żcie (1). ◊ part praet act odwåżywszy (2).

Sł stp notuje, Cn s.v. odważam sobie szkodę, śmierć, Linde XVI – XVIIIw.

Znaczenia

1. Zmierzyć ciężar, zważyć (9)
- Przen (1)
- a. Zważyć do zapłaty; zapłacić (7)
2. Odmierzyć, określić wymiary (1)
3. Zrównoważyć (2)
4. Odważyć się na coś; zaryzykować (12)
5. Postanowić, zamyślić (4)
6. Ustalić, obliczyć (2)

1. Zmierzyć ciężar, zważyć; appendere Bart Bydg, Vulg, PolAnt; ponderare BartBydg, Vulg; librare, suspendere BartBydg (9): Appendo, suspendere, librare, odvazicz, ponderare BartBydg 211.

Przen [co] (1):

Zwrot »odważyć na wadze« (1): boć on iuſz odwazył ná wadze wieki [in statera ponderavit saeculum Vulg] BudBib 4. Esdr 4/35.

a. Zważyć do zapłaty; zapłacić; inferre Vulg (7):

Zwroty: »odważyć [komu] pieniądze« (1): odważił mu pieniądze [appendit ... argentum] według ſzácunku iego BibRadz Gen 23/16.

»śrebro, talent śrebra odważyć« [w tym: do czego za kogo (2)] = talentum argenti appendere PolAnt (2:1): iáko Amán obiecał śrebro odważyć do ſkárbu Krolewſkiego zá Zydy áby byli wytráceni [quo modo Aman promisset, ut in thesauros regis pro Iudaeorum nece inferret argentum Vulg]. BibRadz Esth 4/7; BudBib 3.Reg 20/40[39], Esth 4/7.

»odważyć zapłatę [za kogo]« (1): Tedy odważyli zapłátę zá mię trzydzieśći ſrebrnych [Et appenderunt mercedem meam triginta argenteos]. Leop Zach 11/12.

»odważyć złoto« [szyk zmienny] (2): HistRzym 17v; Kazano do Kośćioła powrácáć zawićie: Odlicżyć myńcę: złoto odważyć ſowićie. KlonWor 10.

2. Odmierzyć, określić wymiary [komu (sobie)] (1): żebyś miał wodę w miárę iákoś ſobie odważył. Strum M4v.

3. Zrównoważyć (2): AEquilibrium facere, Odważić/ rowno vczinić. Mącz 192c.

odważyć co (1): że muśieli owi dwá/ którzy Synwagę trzymáią vpuśćić/ álbo wzgórę podniéść/ ná nożu Synwagi: álbo téż Synwagá nie dobrze odwáżóna/ którą tym obyczáiem maſz odwáżyć. Strum B3.

4. Odważyć się na coś; zaryzykować; tradere Vulg; periclitari Cn (12): Ale osławę swoię ani o Decrety ni czyie niemyslę bo mię dosiądz niemogą zniiakiey miary przydzieli do czego innego a będą chcieć złamać fidem publicem, wszak dawno temu człowiek podległ, y odwazeł ActReg 167.

odważyć co (8): Sędźiego przeklináią/ y gorſzemi ſye sſtawáią/ Bo ták mowią poſpolićie: Bym to był wiedźiał/ ábym ták miał wiele dáć/ przyćiągnął bym go był lepiey/ y przytłukł: Ale ſye popráwię potym/ odważę ieſzcze táką winę. GroicPorz c4; ArtKanc S3v. Cf odważyć co na kogo, Zwroty.

odważyć co na kogo (2): Chceć ſye práwá zemną/ dam ći go doſtátek/ odważyłem ná ćię Sto złotych/ nie vſtąpięć kroku. GroicPorz ſ4, ſ4.

cum inf (1): Od brzegu ſwego ośmielił ſię płynąć/ Odważył ſobie choć ſię y ochynąć KlonFlis C3v.

Ze zdaniem dopełnieniowym [aby (1), iż (1)] (2): Skaⁿderbeg odważył ſobie áby ſie z Turki potykał BielKron 250v; KlonWor **2.

Zwroty: »gardło odważyć« = narazić życie (1): bo nas ieſt thákich kilkádzieſiąt cochmy ſie ná to ſprzyſięgli/ y gárdłá odważyli/ thák długo ná cię cżyháć/ áż muśiſz gárdło dáć. RejZwierc 86v.

»odważyć sobie« [szyk zmienny] (4): BielKron 250v; ArtKanc S3v; KlonFlis C3v; Nie będęć ich miánował: lecż ſobie odważę, Iż ich wytknę przed świátem y pálcem pokażę. KlonWor **2.

»odważyć zdrowie« = tradere animam Vulg [szyk zmienny] (3): A nie odważyſz zdrowia iáko on Kurcius PaprPan Cc4; iáko w máłey cenie ieſt ciáło v thych/ ktorzy zdrowie ſwe dla Oycżyzny odważyli Phil C2; WujNT Philipp 2/30.

5. Postanowić, zamyślić; proponere Mącz (4):

Zwrot: »sobie odważyć« [w tym: co (1)] [szyk zmienny] (4): RejJóz F3v; ieſli ty ſobie abo śmierć abo vciekanié odważyſz MurzHist Nv; Destinatum est mihi, Yużem ták ſobie odważył. Mącz 83b, 311c.

[cum inf: niektorzy odważyli byli Swidrigayłá ſámego iákokołwiek zábić StryjKron 569.]

6. Ustalić, obliczyć (2):

odważyć co (1): Ná dłuż drewno vmierzywſzy/ ták rowno máią wſzyſcy iednáko woźić/ ták łupnę/ iáko kłodźinę: á dźień ieden odważywſzy pilność [= wydajność] miárę wźiąć/ iáko wiele wſzyſcy álbo ktora wieś náwoźiłá GostGosp 86.

Zwrot: »pieniądzmi odważyć« = wyznaczyć cenę (1): Niechciał bys v nas kupić/ chłopiątka pięknego [...] (—) Barżo to rad vcżynię/ iedno go vkazcie Ieſtli Czo oſobnego/ pieniądżmi odwaſcie [...] (—) chcżeſli nam dwadzieſcia/ dać ſrebrnych pieniędzy/ Wezmiſz go iuż tam wiecżnie RejJóz B.

Formacje współrdzenne cf WAŻYĆ.

Cf ODWAŻENIE, ODWAŻONY

ZZa