Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OGOLON

Następne hasło: OGOŁ »

OGOLONY (23) part praet pass pf

Pierwsze i drugie o jasne; -on-; -on z tekstu nie oznaczającego ó.

Fleksja

sg
m	N	ogolony, ogol(o)n	f	N	ogolonå, ogolona
	A	ogolon(e)go		A
	L			L	ogolon(e)j

pl
N	subst	ogolon(e)
G		ogolonych
A	m pers	ogolon(e)

sg m N ogolony (12), ogol(o)n (1); ~ (attrib) ogolony (1); ~ (praed) ogolony (3) RejZwierz, WujNT (2), ogol(o)n (1) SkarŻyw. ◊ A ogolon(e)go (1). ◊ f N ogolonå (4), ogolona (1); ~ (attrib) -å (1); ~ (praed) -å (3) BudBib, OrzJan, WujNT, -a, (1) Leop. ◊ L ogolon(e)j (1). ◊ pl N subst ogolon(e) (1). ◊ G ogolonych (1). ◊ A m pers ogolon(e) (1).

Sł stp s.v. ogolić, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVIII w. s.v. ogolić.

Znaczenia

1. Pozbawiony owłosienia przez golenie (19)
- Przen (2)
2. Pozbawiony czegoś ważnego, nie mający czegoś (4)
- Przen: Który ostał się sam jeden po zlikwidowaniu innych elementów (1)
- a. Częściowo uszkodzony (1)

1. Pozbawiony owłosienia przez golenie; rasus Vulg, Mącz, PolAnt, Calep, Cn; tonsilis, tonsus Mącz, Calep; abrasus Mącz, Cn; attonsus Mącz (19): Pierwſze^go tedy ſtopnia vrzędu ſlugi/ odzwiernymi zowiećie/ ktory ten vrząd dáiećie/ kiedy ie ták z wielką powagą iuż ogolone potwierdzaćie KrowObr 119v; Abrasa supercilia, ogolone brwi Mącz 345b, 345b [2 r.], 458a [2 r.], b; A Ian dla Bogá prośił/ áby dziś był ogolon y przyięt [do klasztoru]. SkarŻyw 134; Calep 893b, 1072b, 1073a; WujNT 474 marg, Aaaaaa3v.

Frazy: »broda [jest] ogolona« (1): ná káżdey głowie iego łyśiná/ káżda brodá ogolona [omnis barba erit rasa]. BudBib Is 15/2.

»głowa (jest) ogolona« = rasum caput Vulg [szyk zmienny] (3): ieden takież plácek ćienki/ wźiąwſſy/ poda w ręce Názáreuſſá/ gdy będzie ogoloná głowá iego. Leop Num 6/19; Wſpomnićie ſobie co zá twarz ich [Turków]/ co zá vbiór: [...] głowá ogolona/ y chuſtámi obwiniona OrzJan 18; WujNT 1.Cor 11/5.

Przen (2):

Wyrażenie: »ogolony wiła« = człowiek bez godności, zachowujący się jak błazen (1): Coż owo zá byeſiádá kiedy iedni chrapyą/ A drudzy ſie pod łáwą iáko świnie drapyą. [...] A toż wáſzá byeſiádá á toż krotochwilá/ Iedno tákiey vżywa ogolony wiłá. RejWiz 66v.

Szereg: »ogolony i obnażony« (1): ktore [księgi] piſał [Antoniusz] przećiwko/ wykrętom/ iákiegoś Turriana, ktorego práwie iáko z ſzeliny/ y gęſtego ćiernia rozmáitych wykrętow y zamiotow ludzkich/ zá gárło vchwyćiwſzy/ wywlokł/ y káżdemu bácżnemu cżytelnikowi/ práwie ogolonego y obnáżonego/ odiąwſzy mu wſzytkie árgumentá/ ná pośmiech wyſtáwił. NiemObr 40.

2. Pozbawiony czegoś ważnego, nie mający czegoś (4): iádę ogolony. Tákże iechał bez zbroie RejZwierz 11v.

ogolony z czego (1): niedźiw iż wſzyſtkie złe rázy/ ná Rzecżypoſpolitey ze wſzyſtkiego ogoloney zoſtáwáią. PowodPr 78.

Przen: Który ostał się sam jeden po zlikwidowaniu innych elementów (1): Ale też niemniey byłá [znakiem łaski bożej] ſkrzyniá oná przymierza/ oltarz [!]/ ofiáry y inſze kośćielne obrzędy. Ale iż [...] koniec ſwoy wźięły [...] A coż mniemaſz áby ſie ſzábát zoſtáć miał? [...] Bo gdzieć więtſze y przednieyſze piecżęći/ od przymierza z nimi [Boga z Żydami] vcżynionego oderwáne im ſą. A coż im tá podła/ ogolona/ okęſzona y pogwałcona pomoże [ostatnia pieczęć, czyli szabat]? CzechRozm 72v.

a. Częściowo uszkodzony (1): Nie niedbayćie rycerſtwo ſláchetne ná tho/ iż Othoman trochę muru obálił około nas [...]. A thák ręká náſzá niechay broni ogolonych murow/ od nieprzyiaćielá/ zá ſłábe mury/ ſtawmy mocnie ćiáłá ſwoie. BielKron 250.

Cf NIEOGOLONY, OGOLIĆ

ZCh, (MP)