Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OGRODZENIE

Następne hasło: OGRODZIĆ SIĘ »

OGRODZIĆ (33) vb pf

Oba o jasne.

Fleksja

inf	ogrodzić

praet
	sg
1	m	ogrodził(e)m, -(e)m ogrodził
3	m	ogrodził

impersonalis
praet		ogrodzono
participia
part praet act		ogrodziwszy

inf ogrodzić (10). ◊ fut 3 sg ogrodzi (2). ◊ praet 1 sg m ogrodził(e)m, -(e)m ogrodził (4). ◊ 3 sg m ogrodził (8). ◊ impers praet ogrodzono (5); -ono (2), -(o)no (3). ◊ part praet act ogrodziwszy (4).

Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVI i XVIII w.

Znaczenia

1. Otoczyć jakiś teren czymś wysokim, co stanowi jego granicę i ochronę (zwłaszcza płotem, murem, wałem) (25)
- Przen (10)
  - a) Umieścić w miejscu dookoła niedostępnym (1)
2. Zabezpieczyć, uchronić, potwierdzić (5)
3. Powiedzieć nie wprost, ukryć istotę rzeczy (3)

1. Otoczyć jakiś teren czymś wysokim, co stanowi jego granicę i ochronę (zwłaszcza płotem, murem, wałem); circumdare Vulg, Po!Ant, Mącz; circumsaepire Vulg, PolAnt; saepire Mącz; circumponere saepem PolAnt; circumfirmare Calep (25): Circundare et sepire, Ogrodźić/ płotem obwieść. Mącz 383d; Calep 197b; GostGosp 98.

ogrodzić co (9): ORzech Włoſki przy drodze kiymi otłucżono/ Ogrodnik pánu rádził/ by gi ogrodzono. RejFig Cc7; Krol dowiedźiawſzy ſię rzecży pewney/ mieyſce ono dawſzy ogrodźić miał zá święthe. BibRadz 2.Mach 1/34, Matth 21/33; od te^go cżáſu niechowano zmárłych ludzi w mieśćie/ y dla tego kilko plácow ogrodzono ná przedmieśćiu. BielKron 205, 271; BudBib 2.Mach 1/34; WujNT Matth 21/33; SarnStat 657. Cf »wkoło ogrodzić«.

ogrodzić czym (6): BielKron 271 cf W porównaniu. Cf »ogrodzić płotem«.

W porównaniu (1): Strus gdy iáycá znieſie/ [...] thedy ie ogrodzi piaſkiem w koło iáko murem. BielKron 271.

Zwroty: »ogrodzić płotem« = circumdare saepem PolAnt, Vulg; circumponere saepem PolAnt [szyk zmienny] (5): Przyſzli potym do domku áno ogrodzono/ Onym nadobnym płotem RejWiz 64v; Był niektory goſpodarz/ ktory náſádźił winnicę/ y płothem ią ogrodźił BibRadz Matth 21/33; BudNT Mar 12/1; WujNT Matth 21/33, Mar 12/1.

»[co] wkoło ogrodzić« [szyk zmienny] (2): [Bóg] Sćieſzkę moię w koło ogrodził [circurnsaepsit)]/ że przeyść nie mogę Leop Iob 19/8; BielKron 271.

Przen [w tym: kogo (1), co (9); czym (9)] (10): ogrodziłem ią [winnicę] mocą á ſtrażą Boſtwá ſwego. RejPos 60v.

W porównaniu (1): Pan náſz [...] ogrodziwſzy á vſzcżepiwſzy nam tę owcżamią ſwoię/ iáko murem/ ſwiętemi ſłowy á náukámi ſwoimi/ [...] porucżył ią á zwierzyć ſie iey racżył páſterzom á namiáſtkom ſwoim RejPos 124v.

Zwroty: »ogrodzić murem« [szyk zmienny] (6): á obácż iáką ſtrażą á iákim on murem ogrodził niewinność iego RejPos 27; Iżem ia ią [winnicę] oplotł płotem y ogrodził murem/ á wſzcżepiłem ią ſobie/ y poſtháwiłem ſtráżnicę w niey RejPos 60v, 59v, 123; WujJudConf 19; Przetoſz wſtąpił w zakon S. Dominiká/ [...] chcąc mocnym płotem/ ábo racżey murem ogrod duſze ſwey/ w ktorym cnoty święte ſzcżepił/ ogrodzić. SkarŻyw 371.

»płotem ogrodzić« (2): SkarŻyw 371; O iego sławney Winnicy/ Godno ieſt ábyſmy wſzyſcy: Społecżnie záſpiewáli/ iemu chwałę dáli. Ktorą on z łáſki ſwoiey ták płotem ogrodźił/ Wybrawſzy z niey kámienie, hoynie ią roſpłodźił ArtKanc K5.

Szereg: »ogrodzić i okopać« (1): A ogrodźi y okopa tę winnicę ſwoię wedle obietnic ſwych ták mocnym murem/ iż żadny dźiki źwierz áni żadny nieprzyiaćiel o nię ſie nigdy nie będźie śmiał pokuśić WujJudConf 19.

a) Umieścić w miejscu dookoła niedostępnym [kogo] (1):

W porównaniu (1): TEn gdy mu Hetman ználazł mieyſce miedzy błoty/ Ze tám ludzi ogrodził/ iáko miedzy płoty. Ze choćby kto chciał vciec/ nie będzye miał kędy RejZwierz 10.

2. Zabezpieczyć, uchronić, potwierdzić [co] (5): A wy tym czáſem bądźćie Polacy ćiérpliwi/ Aż ſye iáwnie pokaże [na soborze trydenckim]/ gdźie práwy gdźie krzywy. Ogrodźiwſzy ſumnienié oſtátká czekayćie KochZg A4.

Zwrot: »prawem, testamentem ogrodzić« = cavere a. comparare legibus a. testamento Mącz [szyk zmienny] (2:1): Cavere testamento, Teſtámentem rzecz ogrodźić vtwierdźić. Mącz 4 ld; Cautum est legibus, Ogrodzono tę rzecz práwem. Mącz 42a, 62a.

Szereg: »ogrodzić i pokryć« (1): [synowie Noego] odwroćili ocży od ſromoty oycá ſwego: [...] brátu zá złe máiąc/ iſz ták śmiał nátrzęſać ſię/ z miłego dobrodzieiá ſwego: á nieumiał ogrodzić y pokryć niedoſtátkow iego. SkarŻyw 271.

3. Powiedzieć nie wprost, ukryć istotę rzeczy [co] (3): Ośieł [...] chcąc ſwą wolą ogrodzić/ Iął táko ku liſzcże mowić. Do oſlic ći nie mam woley/ Ale dla przyiáźni twoiey: Wolęć iuż iednák z tobą iść BierEz Q2v, Cv.

Zwrot: »słowy ogrodzić« (1): Perpurgare locum aliquem per translationem, Wſziſtki wątpliwośći y obráżenia które kogo mogły obráżáć wyłożić y yáśnieyſzemi słowy ogrodźić. Mącz 332b.

Formacje współrdzenne cf GRODZIĆ.

Cf OGRODZENIE, OGRODZONY

KŁ