[zaloguj się]
[pdf]

OKOLICZNY (130) ai

okoliczny (123), okoliczni (2), okoleczny (1) [może błąd], okoliczny a. okoliczni (4); okoliczni SeklKat; okoliczny : okoliczni MurzHist (1:1); okoliczny : okoleczny BielKron (32:1). [Za postaci wątpliwe uznano N pl m pers z tekstów, w których nie ma zaświadczonej pewnej odmianki. Użycia N i V pl m pers z tekstów, gdzie występuje pewna odmianka okoliczny, zostały do niej zaliczone.]

Oba o jasne; okoleczny z tekstu nie oznaczającego é.

Fleksja
sg
mNokoliczny fNokolicznå nNokoliczn(e)
Gokoliczn(e)go Gokoliczn(e)j Gokoliczn(e)go
Aokoliczny Aokoliczną Aokoliczn(e)
Iokolicznym I I
Lokolicznem Lokoliczn(e)j L
pl
N m pers okoliczni
subst okoliczn(e)
G okolicznych
D okolicznym
A m pers okoliczn(e)
subst okoliczn(e)
I m okoliczn(e)mi, okolicznymi
f okolicznymi, okoliczn(e)mi
n okoliczn(e)mi
L okolicznych
V m pers okoliczni

sg m N okoliczny (2). ◊ G okoliczn(e)go (3). ◊ A okoliczny (1). ◊ I okolicznym (1). ◊ L okolicznem (2). ◊ f N okolicznå (3). ◊ G okoliczn(e)j (3). ◊ A okoliczną (1). ◊ L okoliczn(e)j (1). ◊ n N okoliczn(e) (2). ◊ G okoliczn(e)go (1). ◊ A okoliczn(e) (2). ◊ pl N m pers okoliczni (12). subst okoliczn(e) (15). ◊ G okolicznych (22). ◊ D okolicznym (6). ◊ A m pers okoliczn(e) (5). subst okoliczn(e) (29). ◊ I m okoliczn(e)mi (2) BibRadz, RejZwierc, okolicznymi (2) GostGosp, GrabowSet. f okolicznymi (1) BielKron, okoliczn(e)mi (1) Mącz. n okoliczn(e)mi (2). ◊ L okolicznych (9). ◊ V m pers okoliczni (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Znajdujący się lub mieszkający w okolicy, na sąsiadującym, otaczającym terenie; vicinarius PolAnt, Vulg; vicinus Vulg; circumcolens, circumiacens, circumiectus Cn (122): tak iż to miaſto [...] iuż nie Bizancium ani Conſtantinopolim, ale Carzow dom Turci á zwłaſzcża Słowaci okolicżni zową. MiechGlab 69; BielRozm 10; RejPs 69v; Alexander potym ſpráwiwſzy zaſtępy z Ieruzalem wiodł vfy do inſzych miaſt okolicżnych HistAl C3, E5; KromRozm III Pv; Leop 1.Mach 5/38, 2.Mach 4/32, Mar 6/6; miáſthecżká okolicżne popalił [succendit suburbana eius igne] y łupy pobrał. BibRadz 1.Mach 11/61, 1.Mach 1/58, Act 5/16; Gdy iuż było imię Zydowſkie po wfzytkich zyemiach ſąſiednich rozſławione/ bali ſie ich okolicżni krolowie. Przeto zebrawſzy ſie pięć krolow okolicżnych/ zmowili ſie ná nie áby ie poráźili BielKron 31v; Przyiechał [Brutus] tám gdzye dziś zową Equitánią/ potym do Ligery/ á tám ſie nań chłopi okolicżni zebráli/ vderzyli nań BielKron 61; [król Kazimierz] Potym do kſięſtwá Zegánſkiego przywiodſzy woyſko dobył ſzcżynáwy/ [...] popuſthoſzywſzy okolecżne wśi/ ku zamku Zegáńſkiego kſiążęćiá przypuśćił. BielKron 374, 48, 57, 88, 96v, 214 (20); RejAp 82; PAtrzay ktore ieſt ták zacne á ták ſławne kroleſtwo/ iáko ieſt (iż ták mam rzec) náſze kroleſtwo Polſkie [...]. Albo ktore ieſt kroleſtwo okolicżne áby od niego álbo iákiey pomocy álbo iákiey żywnośći nigdi nie potrzebowáło? RejZwierc 185, 184, 184v; BudBib 1.Mach 3/25, 10/84, 11/4, 2.Mach 4/32; Ażeby mi też Piaſtá kto chćiał przypomnieć/ tedy nie bylá táka chćiwość zá niego okolicznych Pánow ná pánowanie Páńſtwá Polſkiego. MycPrz B; SkarŻyw 284, 348, 508; Bowiem Bochdan Woiewodá Wołoſki [...] do Podolſkich y Ruſkich Zieḿ [...] zwielkim woyſkiem wtárgnął był/ mieczem/ ogniem burząc y plundruiąc okoliczne wołośći. StryjKron 717, 195, 205, 355, 627, 747; WujNT Mar 6/6, Luc 9/12, Act 5/16.

W charakterystycznych połączeniach: okoliczni(-e, -a) biskupi, chłopi, krolestwa (4), krolowie (3), książęta (2), łotrowie, miast(eczk)a (21), panowie (2), pogani (pogaństwo) (2), posady, slachta, wołości (wołość) (5), wsi (10), zamki.

Wyrażenia: »okoliczne(-a, -y) krainy (kraina) (a. kraj(e))« = in circuitu regio Vulg [szyk 16:2] (18): był znamięnitem Prokuratorem/ skąt téſz był i ku sławie wonem okoliczniem kraiu [...] przyſzedł. MurzHist B4, T2v; MurzNT Luc 4/14; BibRadz Iudith 3/9; Otrzymawſzy Skánderbeg Kroią miáſtho/ y zamek y okolicżne kráiny/ zaſádzył dwá tyſiącá wybornych mężow BielKron 243v, 89, 99v, 304, 457; Mącz 366c, RejPos 296v, 297; StryjKron 657; Słuſznie tedy ná ón czás kwitnęło imię Polſkié ſłuſznie byli okolicznym kráióm ſtráſzni OrzJan 56; Y rozchodźiłá ſię ſławá o nim ná wſzelkie mieyſce okoliczney kráiny [in omnem locum regionis]. WujNT Luc 4/37; Y prośił go wſzytek gmin okolicznego kráiu Gerázánow áby odſzedł od nich WujNT Luc 8/37, Luc 4/14, Act 14/6.

»okoliczny(-i) lud (a. ludzie)« (3): zyął ſtrách okolicżne ludzi ták iż zadnym obycżáiem nie mogli gonić Iakobá. BielKron 16; Kámillus ieden Trybun Rzymſki [...] zebrał okolicżny lud vderzył ná nie [na Francuzów i Germanów] BielKron 122, 56.

»okoliczne miejsca(-e)« [szyk 2:2] (4): BielKron 214; Y wyſzedł głos oniem ná wſzelkie mieyſce okolicżne [in omnem locum circum regionis]. BudNT Luc 4/37; NiemObr 58; ze około Warszawy [...] nadpustoszone mieysca są okoliczne ActReg 137.

»okoliczni narodowie« = gentes (quae erant) in (de) circuitu Vulg, PolAnt [szyk 7:7] (14): Niech powſtáną/ y wſtąpią národowie do padołu Iozáffát bo tám będę ſiedział/ zebym ſądził w ſſyſtkie [!] národy okolicżne. Leop Ioel 3/12, 2.Esdr 6/16, Ioel 3/11; Ale y Iudá wálcżyć będźie przećiw Ieruzálem/ á bogáctwá wſzythkich narodow okolicżnych zgromadzone będą BibRadz Zach 14/14, Deut 13/7, Iudic 2/12, Neh 6/16, Ioel 3/12, I 461; iáſnie to widzimy/ iż iuż Pan znácżnie okrwáwić racżył wſzytki okolicżne narody w gránicach náſzych. RejZwierc 255, 267; BudBib b3, 2.Esdr 6/16; StryjKron 3.

»nieprzyjaciele okoliczni« = inimici in circuitu a. undique PolAnt [szyk 7:2] (9): Pan [...] záprzedał ie [Izraelitów] w ręce nieprzyiaćioł ich okolicznych BibRadz Iudic 2/14, Ios 23/1; PO wyściu Zydow z Bábiloniey y z inąd do Ieruzálem/ vżywáli Zydowie trudnośći od nieprzyiacioł okolicżnych BielKron 117v, 87v; BudBib 1.Reg 12/11; MycPrz II Av, B, B2, C3.

»państwa okoliczne« [szyk 2:1] (3): BibRadz I 451a marg; Nuż theż Epirinſkie/ Albánſkie/ y inſze okoliczne Páńſtwá ich/ ácz mieli mężne ludźie [...]/ á wżdy przećię ſą poſiedzone przes Othomáńſki rodzáy. MycPrz II B[3]v, B[3]v.

»sąsiedzi okoliczni« [szyk 3:2] (5): BierRozm 9; Przeto [Raguel] gody wyſtroił wſzytkim ſamſiádom okolicżnym z weſelim BielKron 98, 253v; Temu [Bolesławowi Chrobremu] wſziſci okolitzni Saſiedzi dań dawali PaprUp Bv; VotSzl B4v.

»okoliczne ziemie« [szyk 2:1] (3): SeklKat A3; Palestina [...]. Alias Iudaea, Zidówska ziemiá weſpołek s okolicznemi ziemiámi. Mącz 273a; Gdy Duchá Bogu oddáłá/ wielká ſię lidzbá Biſkupow/ Kapłanow y Lewitow z wſzytkich ziem okolicżnych [...] zeſzło ná iey pogrzeb. SkarŻyw 143.

Szeregi. »postronny a okoliczny« (1): Abowiem cżęſto to więc miedzy ſobą mawiamy/ gdy miedzy poſtronnemi á okolicżnemi narody czo nietrefnego ſłychamy RejZwierc 267.

»okoliczny i przyległy« (1): ktory [Otoman] potym [...] częſte zwyćięſtwá nád okolicznymi y przyległymi narody/ y Krolámi ich otrzymawał StryjKron 375.

Przen [czemu] (1): ZNiſzcż/ z niebá Krolu możny/ [...] Oźiębły/ á niezbożny Smyſł/ zwykłych niepráwośći/ Co/ okolicżne ziął [= przeniknął] ſercu krewkośći. GrabowSet I2v.
a. W funkcji rzeczownika. człowiek mieszkający w okolicy (3): Gotuyćie ſie przećiwko Bábilonowi wſſyſtcy okolicżni [per circuitum omnes] kthorzy ćiągniećie łuk Leop Ier 50/14, 4.Esdr 15/44; Przyſzłoć ná Boleſławá co go Krzywouſtym Zwano gdy ták do walek bárzo był ſzczeſliwym. Ze wſzyſcy okoliczni práwie ſie go bali MycPrz I C.
b. Dziejący się, mający miejsce w miejscach otaczających (4): cżo ſie thuż máło przed ocżymá náſzymi nie dzieie/ w ziemiách Wołoſkich, Węgierſkich/ w Moſkiewſkich/ w Niemieckich/ y cżáſem iuż w gránicach náſzych/ w Ruſkich/ w Litewſkich/ [...] iákie wielkie á ſrogie zniewolenie ćirpi Krześćijáńſtwo [...]. (marg) Przygody okolicżne. (–) RejZwierc 255v, 262v, Bbbv; Y ſam bych ná to przyzwolił bych nie baczył [...] okolicznego záwiedźienia z nieprzyiaćioły Koronnymi MycPrz II B2v.
c. Pochodzący z zewnątrz, z otaczających miejsc (2): Dymy z grubych wilgotnoſci cżłowiecżych gdi ſie rozchodzą po cżłonkach cżłowiecżych, nie ktore z nich wſtępuią aż w konce palczow, tamże od zimnoſci wiatru okolicżnego z ſiadaią ſie GlabGad D4v.

W przeciwstawieniu: »domowy ... okoliczny« (1): obácżmy [Polacy] iedno przycżyny y domowego y okolicżnego vćiſku bliſkiego náſzego RejZwierc 265.

2. Otaczający, stojący wokół, znajdujący się wszędzie dookoła (3): Oná ſtałá weſoło ſámá miedzy niemi: Sámá łzy ſwé ſtrzymáłá: ſámá nie płákáłá: Co inſza okoliczna ćmá ludźi dźiáłáłá. ZawJeft 47.
Wyrażenie: »okoliczne stanie« (1): Circunstatio – Okoliczneſtanię. Calep 199b.
а. Pochodzący od kogoś znajdującego się w otoczeniu (1): Trudno/ ſztuce rozlicżney/ Vlec duſzá ma/ zdrády okolicżney. GrabowSet S4v.
3. Kolisty, okrągły (2): Byłám gdy niebo ſtworzył/ okrąg vtwirdzenie/ Gdy vcżynił od zyemie/ wodzye rozdzyelenie/ Aby wodá ná zyemi/ miáłá ſwoie brzegi/ A ná niebie płánety/ okolicżne biegi BielKom B5v; Circularis – Okoliczny, okrągły. Calep 201a.
4. Prawdopodobnie: Dodatkowy, uboczny (1): Kmieć gdy gnoy ná pole woźi/ lepiey z polá dármo nie przyieżdżáć/ ma zá káżdym rázem przywieść kilká kámieni: [...] Kmiotkowie ty okolicżne potrzeby Pánu robić máią w Ieśieni/ Zimie/ y ná Wioſnę/ poki polna robotá nie zaydźie GostGosp 34.
5. Towarzyszący czemuś, działający na coś (1): Człowiek záiſte wſzelki/ ſwe obyczáie ma/ [...] álbo z żywnośći/ álbo z zwyczáiu á z náuki/ y z innych okolicznych przyczyn/ iákom námienił źimná/ gorącá/ świebody/ grozy/ doſtátku. SienLek 31.
6. W wyrażeniu tłumaczonym z łaciny: »okoliczny rok« = cały rok (1): Annus vertens, Okoliczny rok. Mącz 486c.

Synonim: 3. okrągły.

Cf OKOLNY, OKOLONY, WOKOLICZNY

LWil (i KŁ)