[zaloguj się]
[pdf]

OKOWA (85) sb f

okowa (1), okowy pl t (84); okowa RybGęśli.

Oba o jasne.

Fleksja
sg pl
N okowy
G okowy oków
A okowy
I okową okowami
L okowach

sg [G okowy.] ◊ I okową (1). ◊ pl N okowy (11). ◊ G oków (12); -ów (4), -(o)w (8). ◊ A okowy (20). ◊ I okowami (6) RejPs, Leop, BielKron (2), ActReg, WujNT, okowy (2) OrzJan, SkarKaz; -ami (4), -(a)mi (2). ◊ L okowach (33); -ach (19), -åch (11), -(a)ch (3); -ach LubPs, KrowObr, BudNT, CzechRozm, SkarJedn, KochOdpr, SkarŻyw (2), StryjKron, KochPieś, GrabowSet, OrzJan (2), WujNT (2), też RejPs; -åch GórnDworz, RejZwierc (2), BudBib (2), PaprPan; -ach : -åch BielKron (1:4), KochPs (2:1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI (jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w. s.v. okow.

1. Żelazne pęta, łańcuchy, kajdany, więzy; vincula Vulg, PolAnt; catenae Vulg; compedes PolAnt; annulus, compes, manica, nervus, pedica Cn (85): BibRadz I 278d marg; BielKron 458v; TEn gdy był w poimániu niepocżćiwie chowan/ [...] cżás ſwoy vpátrzywſzy/ Wymknął ſie ćicho do ſwych/ okowy złożywſzy. PaprPan [Gg]4v; Wolnośćią drudzy zową/ Gdy glozn nie brzmi okową/ Ia mowię że ćieleſna buyność ieſt niewolą RybGęśli C4; WujNT Act 26/29, s. 501 marg.

okowy czyje [w tym: G sb i pron (3), ai poss (1)] (4): Okowy Piotrowe cudámi słáwne. WujNT 447 marg; Okowy Páwłá S. WujNT 508 marg, Aaaaaa3v, Aaaaaa4v.

W połączeniach szeregowych (3): OrzJan 19; Poydźie też zá Pánem iedno czarne woyſko ſtráſzliwe/ [...] ktorzy poydą [...] z naczyniámi piekielnymi/ y łańcuchy/ y powrozy/ y okowy/ do wiązánia y karánia nieprzyiaćioł Chryſtuſowych. SkarKaz 6a; Bych był Ieremiaſzem/ wźiąłbych pętá ná nogi/ y okowy/ y łáncuch ná ſzyię/ y wołałbych ná was grzeſzne iáko on wołał SkarKazSej 705b.

W porównaniach (2): RejPs 23v; Bo kluczmi kośćielnymi ćiężey y nieſzczęśliwiey bywa człowiek związány/ niżli [...] łáncuchámi/ ábo okowámi. WujNT 76.

Zwroty: »w okowach chodzić« [szyk zmienny] (2): Po odiechániu Sołtaná byłem w ratuſzu pod strażą/ chodźiłem w okowách. BielKron 458; v mnie w okowach iák niewolnik chodziſz. PaprPan Gg3v.

»okowy nosić« (1): Hieremiaſzowi [Bóg rozkazował]/ áby okowy drzewiáne y żelázne nośił/ á wołáł/ y ſtráſzył ludzie do pokuty SkarŻyw 32.

»okowami okowywać« (1): napadli na mię poimali wiazali y okowami zełaznemi okowywali ActReg 13.

»z okow puszczać (a. wypuścić)« = expedire Calep (2): [Królowa] kazáłá mi do niego w okowach iść/ prośić áby mię wolnym vcżynił/ [...] á oná ſie ktemu przycżyniłá zá mną proſząc. Dla tego kazał mię Sołtan z okow wypuſcić. BielKron 458v; Calep 392a.

»roztargnąć (a. potargać) okowy« = rumpere vincula PolAnt (3): MurzNT Luc 8/29; Sámſon roſtárgnąwſzy okowy ná ſobie/ porwawſzy cżeluść Oſłową/ zábił tyſiąc Filiſtinow nieprzyiacioł ſwych. RejPos 150v; BudNT Luc 8/29.

»okowy zjąć« (1): Byli ći dwá zacni Rzymiánie/ ktore poimáć Ceſarzowie y wſadzić do więzienia kazáli. Ale zniego Anioł ie dziwnie ták iáko Piotrà S. wywiodł/ y okowy wſzytki znich ziął. SkarŻyw 531.

»okowami związać, związany« [szyk zmienny] (1:2): RejPs 23v; Przyrodzeni theż Alexándrowi [...] związáli Dáryuſá okowámi złotymi BielKron 125v; WujNT 76.

Wyrażenia: »ciężkie (nacięższe) okowy« (1): GórnDworz H3; Siedział męcżennik w ćięſzkich okowách/ do nogi drugiego o łotroſtwo poſadzonego/ przypięty SkarŻyw 75; WujNT 76.

»okowy rąk« (1): Pętá ná nogach ieſtći głupiemu náuká/ á iákoby okowy rąk [quasi vincula manuum] ná ręce iego práwey. Leop Eccli 21/22.

»okowy żelazne« = vincula ferrea PolAnt [szyk 4:3] (7): BudBib Dan 4/15, 23; Przywiedziony w żełáznych [!] okowách przed krolá/ nie tylko ſię nic nie przelękł: ále y pokłonić ſię krolowi niechćiał. SkarŻyw 304, 32; ActReg 13; którégo Turczyn ná dobrze opátrzonym mieyſcu w żeláznych okowách chowa/ by mu nie vćiekł. OrzJan 39; WujNT 76.

Zestawienie: »Piotr w okowach« = nazwa święta kościelnego i kościoła w Rzymie (4): Goski A11v; W Wigilią záś S. Piotrá w okowách/ Litwá zwoiowáłá Sambią StryjKron 320; y kośćioł ieſt w Rzymie zbudowány/ y od Piotrá w okowách názwány: [...] y święto Piotra w okowách obchodzą pierwſzego dniá Sierpniá. WujNT 447.
Szeregi: »łańcuch(y) i (a, abo) okowy« (3): poſlicie do namiotow moich tám oglądacie iáko thákich bogow wiele w łáńcuchach á w okowach ſtoi w namieciech moich. RejZwierc 200v; WujNT 76; Więźień ſłuſznie o zbrodnie y grzechy ſwoie poimány/ do ſądu ſię nie kwápi: káżdey odwłocze rad/ nie ćięſzki mu łáncuch y okowy/ y wſzytki w wieży nędze SkarKaz 8a. [Ponadto w połączeniach szeregowych 2 r.]

»okowy, (i) pęta« (2): Y odpádáły okowy y pętá moie/ żem był iáko wolny/ y bárzo wielce poćieſzony. SkarŻyw 99; Náſz nieprzyiaćiel ná ſługi twé chćiwy/ Okowy/ pętá/ co ná nas gotował/ O ſzyię ſwoię z háńbą ſwą popſował. ZawJeft 19. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»powrozy i okowy« (1): Y wnetże opádły powrozy y okowy z ręku iey/ y ono żelázo przez iey łyſty przewlecżone/ wyſzło SkarŻyw 152. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

Wyrażenie przyimkowe: »w okowach« = in vincula PolAnt (19): LibMal 1550/156v; [Sułtan] kazał nas do ſiebie przywieść/ [...] y przynieſiono nas ná iednym Wielbłądźie w okowach BielKron 457v, 125v, 458v [2 r.]; GórnDworz H3; á poſpolicie więc boiowi ludzie y wieldzy Hetmáni ná lepſzey piecży y ná więtſzey łáſce tákie więźnie záwżdy miewáli/ ktory ſobie idąc w okowach przy koniu z weſołą myſlą ſpiewa/ niżli owego czo iuż zdechł nápoły. RejZwierc 85v, 200v; BudBib Dan 4/15, 23; SkarŻyw 75, 304; OrzJan 39. Cf »w okowach chodzić«, Zestawienie.
Przen (37): nálazłem niewiáſtę gorzcżeyſzą niżli śmierć/ ktorey ieſt ſerce iáko ſieć łowczá [!] álbo wirſza/ máiąc ręce z okowámi/ (to ieſt/ kto ſie iey da powoli/ zwiąże go y wſádzi do więzyenia.) BielKron 81.
Zwroty: »dać nogi w okowy« (1): Dałeś nogi moię w okowy [ponis in compedes pedes meos]/ ktore ſię wiádły w koſtki nog moich [...] (marg) Przez okowy rozumie vtrapienie kthorem ieft śćiśnion. (–) BibRadz Iob 13/27.

»rozwiązać okowy [czyje]« (1): Zaiſte Iehowo/ bom ia sługá twoy/ iam sługá twoy/ ſyn niewolnice twej/ rozwiązałeś okowy moie [solvisti vincula mea]. BudBib Ps 116/16.

a) Niewola, więzienie (32): Leop Is 10/4; Iesli ćię nágo vyrzą białe głowy/ Rzecz pewna że ćię nie miną okowy. ProtStoj Ev; Pomógłeś z oków potomkowi cnemu Iakobowemu. KochPs 127; WujNT Philipp 1/13, 14.

W porównaniu (1): Odráźiłeś odemnie przyiaćiół wſzytki/ [...] Siedzę iáko w okowách/ wyſzćia nie náyduię KochPs 131.

Zwroty: »z rąk i nog otrząsnąć okowy» (1): COro Syońſka/ zrzuć łáńcuchy z ſzyie/ Niech dána wolność/ w więźieniu nie żyie/ Z rąk y nog twoich otrząśni okowy GrabowSet Q4.

»w okowy popętać« (1): Wſſytki ich [tj. pogan] narody ſtráſſliwye sfukáyą/ Krole ich w okowy ſrogye popętáyą/ Rycerſtwo ich zbroyne w moc ſwą poimáyą. LubPs ff4v.

»z okow rozwięzować» (1): [Bóg] Głodné chlebem opátruie/ Więźnie z oków rozwięzuie. KochPs 212.

»z okow wybawić« [szyk zmienny] (2): Láſkaw ieſt pan ludu ſwemu/ Okazał to świátu wſzemu: Z oków ćięſzkich nas wybáwił/ Y ná ſwobodźie poſtáwił KochPs 190, 120.

»okowy zejmować» (1): Ten [Bóg] ieſt oycem: ten ſmętné opátruie wdowy/ Ten niepłodnym potomſtwo dáie: ten okowy Cięſzkié z więźniów zeymuie KochPs 97.

Wyrażenie: »okowy ciężkie, okrutne, srogie« [szyk 3:3] (4:1:1): RejPs 119; Vſłyſz krzyk więźniów vbogich/ A wybaẃ ie z oków ſrogich KochPs 120, 97, 164, 190; Inſzy lud Krześćijáńſki w Pogáńſtwo wpędzono [...]. A ktorzy przez gwałt Bogá odſtąpić nie chćieli/ W ćięſzke [!] okowy nogi ſwe podáć muſieli. CzahTr E4v.
Szeregi: »okowy i ciemnica« = carcer et catenae Vulg [szyk 1:1] (2): ktorzy [święci] byli Tárgáni/ śćináni/ bitzowani/ doſwiádtzáni/ niektorzy w okowách y w ćiemnicách wſadzáni KrowObr 60; Leop Eccle 4/14.

»więzienie i (a) okowy« (2): Iż drugi wyſzedſzy z więzyenia á z okow bywa krolem/ á drugi bywſzy krolem w nędzy zginie. BielKron 80; SkarJedn 322.

Wyrażenie przyimkowe: »w okowach« = in vinculis PolAnt (13): RejPs 119; On ſam thy co ſą w okowách łáſkáwie rozwięzuie LubPs ff2; KrowObr 60; Goski 15v; BudNT Philem 1/10; SkarJedn 322; Niebierze ten pan dárow/ áni ſie pyta: Ieſli kto chłop/ cżyli ſie Groſem pocżyta: [...] Ieſli namniey przewinył/ być mu w okowách. KochOdpr B3 [idem KochPieś]; Aby krzywd ná pogánach ſwoich ſye mśćili [...]. Aby królom ich kłádli ná nogi pętá/ A w okowách chowáli przednié kśiążętá. KochPs 216, 131, 164; KochPieś 47; GrabowSet V v; y ći poſłóm wáſzéy K.M. zádáwali/ iákoby vſczypuiąc/ że wáſzá kró: M. Tátáry/ obrzezáńce w okowách zátrzymawáć raczyſz OrzJan 88.
α) O niewoli grzechu, zła, złych skłonności (3): IEZV Dawidow Synu/ rácż nádemną Lutość mieć/ widząc/ co zła krewkość zemną Pocżyna: gwałtem ćiągnąc w ſwe okowy GrabowSet N4.

okowy czego (1): A day by pychy tobie brzydkiey śiłá Do ſercá mego nigdy niewchodźiłá/ Ták mię ná wieki procz trudnośći wſzelkiey/ Okow pozbáwiſz bezbożnośći wielkiey. SzarzRyt A4.

Zwrot: »okowy na nogi włożyć« (1): Czy vbogiégo Oycá żałowáć: Którému ſrogi błąd ſwé okowy Ná nogi włożył. ZawJeft 29.
β) O niewoli miłości (1):
Zwrot: »[na kogo] okowy włożyć« (1): Oná ná mię okowy nieznośné włożyłá: Oná nie przepłáconéy ſwobody zbáwiłá. Oná mi ſerce wźięłá PudłFr 50.
γ) O niewoli życia na ziemi [czego] (1):
Zwrot: »okowy zrzucić« (1): Niech tám z Anyoły/ moy duch/ ma obroki. Przy twym ſtole/ o Pánie/ Gdźie/ twoiá dobroć/ hoyną roſkoſz dawa/ [...] Ták/ łáſką zápolona [!] Duſzá/ okowy zrzući/ tey niſkośći/ Y fałſzywe rádośći GrabowSet K2v.
b) To, co łączy, jednoczy [czego] (2): CzechRozm 79; Cżemuſz złość y nie ſtworność Chrześćiáńſka ták mocne okowy ſpołecżney iednośći y zwiąſki tákiey miłośći rozbija? SkarJedn A3.
2. [Metalowe okucie: Drzewo [= włócznia] iego by głownia/ áż okowy nieznáć HistOtton 63v.]

Synonimy: 1. kajdany, pęto.

LWil (i KŁ)