[zaloguj się]
[pdf]

OPACZNY (44) ai

o oraz a jasne.

comp opaczniejszy (1).

Fleksja
sg
mNopaczny fNopacznå nNopaczné
Gopaczn(e)go Gopaczn(e)j Gopaczn(e)go, opaczniejsz(e)go
Aopaczny Aopaczną A
Iopacznym Iopaczną Iopacznym
Vopaczny V V
pl
N subst opaczn(e)
D opacznym
A subst opaczn(e)
I f opaczn(e)mi
n opaczn(e)mi

sg m N opaczny (9). ◊ G opaczn(e)go (3). ◊ A opaczny (4). ◊ I opacznym (3). ◊ V opaczny (1). ◊ f N opacznå (3). ◊ G opaczn(e)j (1). ◊ A opaczną (2). ◊ I opaczną (4). ◊ n N opaczné (5); -é (2), -(e) (3). ◊ G opaczn(e)go, opaczniejsz(e)go (2). ◊ I opacznym (1). pl N subst opaczn(e) (2). ◊ D opacznym (1). A subst opaczn(e) (1). ◊ I f opaczn(e)mi (1). n opaczn(e)mi (1).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w.

1. Odwrócony, odwrotny, zwrócony w odwrotnym kierunku; praeposterus Mącz, Cn; retrorsus Mącz; inversus, retrogradus, sinister Cn (4): Retrorsus, Wſpáczny/ álbo opáczny/ zadni. Mącz 354c; Inversio, Opáczne wywrócenie/ w co ynſzego obrócenie. Mącz 488b, 314d; Właśnie iáko wrotośierć/ ten choć ſię nie ſroży/ Lecż ſię opáczną śierćią z przyrodzenia ſtroży. KmitaSpit B3v.
2. Nie taki jak być powinien (40):
a. Przewrotny, fałszywy, niedorzeczny; perversus, praeposterus Mącz, Modrz, Cn; sinister Mącz (40): acz się jem zda opaczny porządek, żeby pierwej miało być mowiono i radzono o obronie potocznej. Diar 27; Ironeia. Latine irrisio, Naśmianie/ opáczna rzecz gdy yákóby ynſze mowiemi á ynſze rozumiemy. Mącz 174c, 314d, 395b, 488c, d; RejAp 196; Toć opácżny Regiment/ gdźie áni głowy/ áni zgody/ áni rządu niemáſz/ iáko ſie v was náyduie. WujJud 125, 125 marg, 178, 256v, Ll5v [2 r.]; WujJudConf 107, 125; Coſz to wżdy zá ták hárda/ á ſlepa dumá w tobie? ábo co zá opácżny ſmyſl? iż imię to Elohim śmieſz ludziom przycżytáć CzechRozm 51; Wſzákże zás záras wſzyſtko to plugáwią ſámi opácżną ſwą náuką: y wſzyſtko to záś z Chriſtuſá zdźieráią/ co mu wprzod ſłowki tymi przypiſáli. CzechRozm 223, Av, 65v [2 r.], 66, 101; Ale náſzey Sláchty więtſza cżęść opácżnemi dumámi ieſt záráżoná. Bo widzą że w Rzecżypoſpolitey więtſze máią bacżenie ná ſtárożytność domu á ná herby ModrzBaz 42v, 81; Phil L; Opácżne nabożeńſtwo/ ábo zabobony iákiekolwiek. LatHar 113, +5; Bo ſłowo Boże opácznym wykłádem wywroćiwſzy/ iákoby ogonem iádowitym żądło wpuſzczáią/ y śmiertelną trućiznę wlewáią. WujNT 860, przedm 37, s. 5, 200, 517; JanNKar A3; Nie przywodź ludźi ná to/ ſwoim ſłowem płonym/ [...] Zeby przyſtáli ná fałſz z vymą ſwoią znácżną/ A z twym zyſkiem y z twoią korzyśćią opácżną. KlonWor 67.

opaczny od kogo (1): óni opáczną náukę od wfzyſtkich vcząc. Chełpią ſye tym: że Apoſtolſką náukę vczą BiałKat 261.

opaczny czemu (1): Bog zákázuie okupu pieniężnego [za mężobójstwo] [...] Opácżna tedy temu/ á ieſzcże Pogáńſtwem dawnym pachniącą ſpráwiedliwość ieſt w Polſzce PowodPr 67.

W charakterystycznych połączeniach: opaczna(-y, -e) czystość, domysł, duma, ewanjelik, gorliwość, korzyść, nabożeństwo (4), nauka (2), pilność, porządek, rada (2), regiment (4), rozsądek, rozum, rozumienie (2), słowo, smysł (4), sprawiedliwość, umysł, wykład (3).

Wyrażenie: »opacznym obyczajem« = na odwrót, przeciwnie (1): Co ſię iednák dźiś opácżnym obycżáiem cżęſto kroć v nas dźieie [Quod contra fit hodie]. ModrzBaz 86.
Szeregi: »opaczny i wywrotny« (1): náwet to opáczné y wywrotné chowánie przymiérza iego przeſzkodą będźie OrzJan 104.

»opaczny i złośliwy« (1): Praeposterus et perversus, Opáczny y złosliwy. Mącz 488c.

»zły i opaczny« (1): Náoſtátek/ niechay w ſynow ſwych wychowániu y w ich ćwicżeniu/ [...] nieużywáią złey y opácżney rády. Abowiem wiele ich o tym tylko myślą/ [...] áby bogáctwá/ áby pieniądze/ áby wielkie y obfite imienie zoſtáwili dźiećiom KuczbKat 310.

b. [Źle działający, skierowany w złym kierunku:

W porównaniu: Y odwróćili ſie/ á nie záchowáli vmowy: iáko y oycowie ich: wywróćili ſie iáko łuk opáczny [conversi sunt in arcum pravum; obroćili ſie w łuk zły Leop] WujBib Ps 77/57.]

Synonimy: 1. narębny, odwrotny, zadni; 2. fałszywy, przewrotny, wywrotny, złośliwy, zły.

Cf OPACLIWY

AK