[zaloguj się]
[pdf]

OPADAĆ (29) vb impf

o oraz drugie a jasne; -påd- (14), -pad- (9); -påd- BibRadz, BielKron, SienLek, BudBib, KlonŻal, GostGosp, LatHar, SkarKazSej; -pad- Calag; -påd- : -pad- RejWiz (1:1), Leop (1:3), Mącz (4:4).

Fleksja
inf opådać
indicativus
praes
sg pl
1 opådåm
3 opådå opådają
praet
sg pl
3 n opadało subst opådały
conditionalis
pl
3 subst by opadały

inf opådać (1). ◊ praes 1 sg opådåm (6). ◊ 3 sg opådå (11). ◊ 3 pl opådają (8). ◊ praet [3 sg n opadało.] ◊ 3 pl subst opådały (3). ◊ [con 3 pl subst by opadały.]

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVII w.

I. Intransit. (25):
1. Wykonywać ruch w dół; defluere Vulg, Cn; subsidere Mącz; deiciere PolAnt; decrescere Calag; cadere, decidere Cn (12): Subsido, Vpádam ná dół/ pogrążam ſie. Opádam. Mącz 379b; Calag 185b.

opadać z czego (1): SkarKazSej 659a cf W porównaniu; [Ná kośći sprochniáłe s ktorych mięſo opadáło SienHerb 556a].

W porównaniu (1): á iáko gdy obręczy z beczki opádáią á nikt ich nie pobija/ wſzytka ſię rozſypuie. SkarKazSej 659a.

a. Oderwawszy się spadać (o liściach, płatkach kwiatów itp.) (6): [ma być zbierána ſzcżotká [roślina] poki ieſzcże kwitnie [...]/ nie cżekáiąc iżby wſzytki kwiatki opádáły Cresc 1571 285.]

opadać z czego (4): FalZioł I 70c; Cżemu ludzie łyſieią, albo liſcie z drzewa opada.GlabGad B2; Leop Is 1/30, 34/4.

W przeciwstawieniu: »opadać ... rość« (1): Bo iáko ná drzewie liśćie zielone iedno opada á drugie roście BudBib Eccli 14/19.

W porównaniach (3): Y záfráſuie ſie wſſyſthko rycerſthwo niebieſkie [...] á wſſyſtko rycerſtwo ich opádnie/ iáko opáda liſt z Winá y z Figi. Leop Is 34/4, Is 1/30; BudBib Eccli 14/19.

Frazy: »liście (a. list) opada« = defluunt folia, defluit folium Vulg; arbor folia deiicit PolAnt; arbor folia amittit, cadunt arbori a. ex arbore folia, decidunt arboribus folia, deperdunt arbores folia, nudatur arbor foliis Cn [szyk zmienny] (5): GlabGad B2; będziećie iáko dąb kiedy ſniego liśćie opáda Leop Is 1/30, Is 34/4; BudBib Eccli 14/19; LatHar 738.
b. Wypadać (o włosach, pierzu itp.) (4):

opadać z czego (2): w tym że ſie [orzeł) poci aż z niego wſzytko pierze ſtare opada FalZioł IV 17b, IV 55a.

Fraza: »włosy opadają« = defluunt capilli Cn (2): FalZioł IV 55a; otrokom zbytnie ſwadziebnym poſpolicie włoſi opadaią, á łyſi bywaią GlabGad B2.
2. Więdnąć, omdlewać (3): Drobne kwiatki iż ſłábe ráno zákwitáią/ A k wiecżoru áliśći ſámy opádáią. RejWiz 35; Płácże Venus wolnowłoſa/ od żalu opada KlonŻal B3v.

W przeciwstawieniach: »kwitnąć (a. zakwitać)... opadać« (2): Kwiatecżki rozmáite nád nią ſie wieſzáią/ Ráno kwitną á wiecżor záſię opadáią. RejWiz 34v, 35.

3. Obniżać się, zmniejszać; deficere PolAnt, Cn; deturgere Mącz, Cn; decrescere Vulg; subsidere Mącz; conflaccescere, deferri, destitui Cn (6):
Frazy: »woda(-y) opada(ją)« = aquae decrescunt Vulg; aquae deficiunt PolAnt; flumina subsidunt Mącz [szyk zmienny] (6): Leop Gen 8/5; BibRadz Gen 8/5; BielKron 4v; Deturgente Nilo, [...] Gdy w niluſie wodá opáda/ potęcha. Mącz 470b, 379b; GostGosp 90; [Są jeziorka 2 od Raby [...] Ale powiedają, że wysychają, gdy Raba opada. LustrKrak I 80].
Szeregi: »schodzić i opadać« (1): Ale wody ſchodziły y opadáły [ibant et decrescebant]/ aż do dzieſiętego kxiężycá Leop Gen 8/5.

»ściekać i opadać« (1): A wody śćiekáły y opadáły [ibant et deficiebant] aż do dźieſiątego mieſiącá BibRadz Gen 8/5.

4. Klęsnąć, zmniejszać się, zanikać; deturgere Mącz (3): Iakoż to widać w ſzubienczach w ktorich acżkolwiek cżłonki nie ktore opadaią, wſzakoż żyły w ich grzbietach wiſſące zoſtawaią. GlabGad D8; Mącz 470b.W przeciwstawieniu:

»mnożyć się ... opadać« (1): Cyáło człowiecze nigdy ſtać w iedney mierze niemoże: ále/ álbo ſye mnoży/ albo schodźi. A ktore ſye rychło mnoży/ rychło záſye opada. SienLek 12v.

5. Odpadać (1): Kopytá z koni opádáły/ gdy vćiekáli z wielkim pędem [Ungulae equorum ceciderunt fugientibus impetu; Kopytá konióm padáły WujBib]/ y ſpádáli ná ſſyie w głębią co mocnieyſſy nieprzyiaćiele. Leop Iudic 5/22.
II. Transit.: Napadać, otaczać; adoriri, circumplicare, circumvadere, circumvenire Mącz (4): Adorior, Doyeżdżam/ Opádam/ Przipádam ná kógo. Mącz 269a; Circumvenio, Ze wſzech ſtrón okrążam/ obſtępuyę/ opádam/ obgániam. Mącz 482c, [305]d, 472c.

Synonimy: I. 1. zlatować; 2. omdlewać, słabieć; 3. potęchać, spływać, ściekać, zmniejszać się; 4. potęchać; II. napadać, otaczać.

Formacje współrdzenne cf 1. PAŚĆ.

Cf OPADAJĄCY, OPADAŁY, OPADANIE

MMk