Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: ROZŁOŻON

Następne hasło: ROZŁOŻYĆ »

ROZŁOŻONY (21) part praet pass pf

rozłożony (19), rozłożon (1), rozłożony a. rozłożon (1).

roz- (21), [ros-].

Pierwsze oraz drugie o jasne; w formach złożonych -on- (5), -ón- (1) OrzQuin; w formach niezłożonych -on-.

Fleksja

sg
m	N		f	N	rozłożónå, rozłożona, rozłożon(a)	n	N	rozłożon(e), rozłożono
	A	rozłożony		A	rozłożoną		A

pl			du
N	m pers	rozłoż(e)ni	N	m
	m an	rozłożon(e)		f
	subst	rozłożon(e)		n
G		rozłożonych	G
A	m an	rozłożone	A	f
A	subst	rozłożon(e)	A	n
I	f	rozłożon(e)mi	I	f	rozłożonoma

sg m A rozłożony (1). ◊ f N rozłożónå (2), rozłożona (1), rozłożon(a) (1); ~(attrib) -å (1); ~(praed) -å (1) RejAp, -a (1) SarnStat. ◊ A rozłożoną (1). ◊ n N rozłożon(e) (3), [rozłożono [może impers praet od ROZŁOŻYĆ]]; ~(attrib) -(e) (1); ~(praed) -(e) (2) BielKron, WujJudConf, [-o]. ◊ pl N m pers rozłoż(e)ni (3). m an rozłożon(e) [cum sb: konie] (1). subst rozłożon(e) (4). ◊ G rozłożonych (1). ◊ A m an rozłożone [cum sb: konie] (1). subst rozłożon(e) (1). ◊ I f rozłożon(e)mi (1). ◊ [du I f rozłożonoma [cum sb: rękoma i nogoma] SprChęd 89.]

Sł stp s.v. rozłożyć, Cn s.v. gęsto, Linde XVIII w. s.v. rozłożyć; poza tym w objaśnieniu s.v. rozłożysty.

Znaczenia

1. Umieszczony w różnych miejscach (9)
- a. Warstwą na czymś [na czym] (1)
- b. O wojsku (4)
2. Podzielony na części (6)
- Przen (1)
- a. O formowaniu oddziałów wojskowych (2)
3. Rozstawiony, rozpostarty (2)
4. Wyciągnięty na boki, rozstawiony, rozsunięty (2)
5. Objaśniony, wytłumaczony (1)

1. Umieszczony w różnych miejscach (9): Musaeum, Mieyſce gdzie xięgi rozłożone ſą/ zdepká/ komorá/ álbo gmáſzek do vczenia. Mącz 238c.

[rozłożony po czym: Urodzaj siana. Tego bywa dostatek ku żywności dobytku wszelakiego folwarkowego [...], trudno jego wielkość wiedzieć, bo rozłożone po chlewach, po stodołach LustrMalb I 66.]

Wyrażenia: »rozłożone czasy [komu]« = rozplanowane w czasie (1): Horis suis uti, Godźin ſwych vżywáć/ to yeſt/ nieomiſzkkáwáć [!] pewnych ſobie rozłożonych czáſów. Mącz 510b.

»rozłożone [= rozstawne] konie« [szyk 1:1] (2): Angarεia. Niewolſtwo/ Niewola/ Poſty/ álbo podwodá/ to yeſt/ Nayemne konie/ od miáſta do miáſta rozłożone. Mącz 9d; Napierwey tę nowinę Ian Zarębá s Kálinowey/ máiąc rozłożone konie ktemu/ do Toruniá s Krákowá Krolowi przynioſł BielKron 418v.

a. Warstwą na czymś [na czym] (1): Takieſz też rzodkiew naſkrobana [...] á z gorzałką w możdżerzu vtłucżona/ pothym na pępek na chuſcie ſzyroko rozłożona [...] cżyni ſtolcze wodne FalZioł V 84.

b. O wojsku [gdzie] (4): przyiechawſzy Krol do Wilná/ kazał s Trok przywieść Carzá Zawołckiego do Wilná z iego towárzyſzmi/ przećiw ktoremu Litwá ſie żáłowáłá o ten wyſtępek iż vćiekał y o iny. S tey przycżyny poſłan był ná Kowno/ [...] drudzy [jeńcy] po wſiach rozłożeni pod ſtrażą chowáni. BielKron 402v; A thák gdy ſie piſáło/ látá 1538. ćiągnął [Piotr Wołoski] s ſwymi ludźmi ná Podole [...]. Przećiw ktoremu náſzy Rotmiſtrze kthorzy byli rozłożeni po miáſtecżkach ná leże gothowáli ſie BielKron 424, 422v; StryjKron 697; [kthorzy [żołnierze z poboru] wſzędźie od gránic rozłożeni bydź mieli. BielKron 1597 667].

2. Podzielony na części (6):

rozłożony wedle czego (1): A przeto w zebrániu náſzym vcżćiwym á iáwnym bywáią naprzod cżytáne álbo śpiewáne modlitwy y wyznánie wiáry/ y bywa cżytánie piſmá świętego/ wedle cżáſu rozłożone ná dni święte zwycżáynym obycżáiem. WujJudConf 227.

rozłożony na ile [czego] (3): Látá 1414 Krol Włádźisław z Withułtem wypráwili ſie do Prus [...]/ bowiem nie vcżynili doſyć ſłowu Krzyżacy/ iáko mieli ſumę ná thrzy cżáſy do roku rozłożoną położyć BielKron 385; iż Dryiá [tj. trójkąt] ieſt trzykątna Figurá/ ná trzy węgły ták rozłożóna. ♦^♦♦ OrzQuin H4v. Cf Wyrażenie.

Wyrażenie: »na [ile] części rozłożony« (1): VPuſczenié Czwartéy częśći ſtárych ſumm zá dożywoćiem/ ták dekláruiemy: że wſzyſtká ſummá ná cztérzy częśći ma bydź rozłożoná SarnStat 367.

Przen (1):

Wyrażenie: »na raty rozłożony« (1): Thu [tj. Apoc 22/12] ſie theż mogą vcieſzyć wſzyſcy wierni ná ziemi ktorzy thu ieſzcże boiuią iáko pocżćiwi rycerze/ á morduią ſie s tym nędznym ſwiátem/ iż ſłyſzą że zápłátá ich nie będzie im ná raty rozłożona RejAp 193.

a. O formowaniu oddziałów wojskowych (2):

rozłożony na co [= grupy] (1): Máią theż ći dwá [baszowie] pod ſwą ſpráwą lud ná pocżthy wielkie rozłożony rozmáitey ſpráwy/ y rozmáitym poſtępkiem idąc ku potrzebie woienney BielKron 260.

rozłożony na ile [czego] (1): Z drugiey ſtrony Zorawiow woyſko nieźlicżone/ Ná kilká ſet ogromnych hufow rozłożone. KmitaSpit B.

3. Rozstawiony, rozpostarty (2):

Wyrażenie: »rozłożone kramy« (2): Więc ná ściánach ſpáłery á rozlicżne bramy/ A gdzye poźrzyſz w káżdy kąt rozłożone kramy. RejWiz 11v; RejAp 152v.

4. Wyciągnięty na boki, rozstawiony, rozsunięty (2):

Wyrażenia: »nogi rozłożone« (1): Albo zaſię iżby ſie przygodziło rodzenie dzieciątka nogami rozłożonemi ſzyrokoko [!] [...] FalZioł V 22a; [SprChęd 89].

[»ręce rozłożone«: a na then krzis kazali Iezucristowi nagiemv wstepicz srekoma y snogoma roslozonoma. SprChęd 89.]

»szyroko, na szerz rozłożony« (1:1): FalZioł V 22a; Tabulata in arboribus, Ná dal y ná ſzerz rozłożone gáłęźi. Mącz 438b.

5. Objaśniony, wytłumaczony (1): Explicitus liber, Rozłożone xięgi álbo dopráwione/ Skończone. Mącz [305]b; [O to prosiemy, a jednak i z podziwieniem wam się oświadczamy, iż się tak często ruchać a wichłać przy tychże artykulech nie będziecie, [...] a teraz oto zaś jaśnie wam to rozłożono, coście słyszeli i przyjęli. AktaSynod I 291].

Cf NIEROZŁOŻONY, ROZŁOŻYĆ