[zaloguj się]
[pdf]

OPOKA (411) sb f

Oba o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N opoka opoki
G opoki opok
D opoce
A opokę opoki
I opoką opokami
L opoce opokåch
V opoko opoki

sg N opoka (93). ◊ G opoki (54). ◊ D opoce (9). ◊ A opokę (50). ◊ I opoką (68). ◊ L opoce (87). ◊ V opoko (4). ◊ pl N opoki (21). ◊ G opok (3). ◊ A opoki (13). ◊ I opokami (2). ◊ L opokåch (6); -åch RejAp (3), -ach (2) BielKron, LatHar, -(a)ch (1). ◊ V opoki (1).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. Kamień różnej wielkości, głaz; saxum, Mącz, Calep; lapis Mącz, Cn (33): Mięſo żaby czo na opocze mieſzka/ zwłaſzcża ſadło iey, zęby łączno wyſadza. FalZioł IV 15c, I 140b; SkarŻyw 3; KochPieś 24; Saxificus – wopokę obroczoni. Calep 949b, 949b.

W połączeniach szeregowych (2): Przyſtoynie ie [święte męczenniki] tedy y ſłupámi/ y opokámi/ świecżniki/ y wieżámi/ y wołmi názywamy. SkarŻyw 131, 131.

W porównaniach (2): Bo Kośćioł [święci męczennicy] iáko ſłupy wſpieráią/ iáko wieże go bronią/ iáko opoki náwáłnośći morſkie odpycháią/ iáko świece ćiemność niewiernośći rozbijáią/ á iáko wołowie iednáką chęćią/ y ſercem iárzmo ſłodkie Chryſtuſowe poćiągnęli. SkarŻyw 131; GrabowSet H4.

Wyrażenia: »ostra opoka; ostrość opoki« (1:1): á Seforá żoná Moiżeſzowá nátychmiaſth pochwyćiłá oſtrą opokę/ y obrzezáłá ſkorkę Syná ſwego. KrowObr 224; Murex, Kończiſtość á oſtrość opoki. Mącz 238a.

»skalista opoka« (1): Praeruptum saxum, Podruzgána/ Skáliſta opoká. Mącz 361c.

»opoka sroga« = wielki głaz (1): Lecż zacny Boháterz do brony/ Gdźie dobytek opoką ſrogą záwálony Był długi cżás: łamał drzwi y kámienne śćiány/ Dobywał goſpodarzá/ iák Lew rozgniewány. KlonWor 24.

»sroga [= ostra] opoka« (1): Był y ćięſzki bárzo ná ludzie zakon ſtáry/ y ſrogą opoką cżłonki dziećinne krwáwił SkarŻyw 3.

»opoka twarda« [szyk 1:1] (2): Złoto śrzodkiem Iánczárów zbroynych póydźie ſnádnie/ A przez twárdą opokę gwałtowniéy przepádnie/ Niżli ras piórunowy. KochPieś 36; GrabowSet Q2v.

Szeregi: »opoka albo kamieniec« (3): ſpuśćże záśię z Stáwu Wodę/ á ónym mieyſcem kędyś náznaczył day przebić Grundfeſt áż ſye dobierzeſz Opoki álbo Kámieńcá. Strum O2, Ov, O2.

»opoka, (i, albo) kamień« [szyk 3:1] (4): Ta riba ieſt mała rzecżna y ſtawowa/ ma na ſobie łuſkę drobną ſiną/ gdzie ieſt opoka albo kamień FalZioł IV 43a, IV 44a; Via lapidibus confragosa, Cięſzka drógá dla kamienia y opoki po drodze leżącego. Mącz 135d, 370a.

»opoka albo nasep kamieńca« (1): Napiérwéy kiedy maſz Staw álbo Sadzáwki budować/ [...] Pátrzay áby w ónym mieyſcu ná dnie nie byłá Opoká/ álbo iákikolwiek Naſep kámieńcá. Strum Ov.

»opoka a piasek« (1): A toć ieſt on grunt á on kámień węgielny/ ná ktorym ieſt ten prawdziwy koſcioł iego fundowány/ [...] ále nie ten ktory ieſt z nieprawdy á z wymyſłow ludzkich zlepiony/ z opoki á s piáſku/ ktory ledá wiátrem zákołyſány y rozwálony być może. RejAp 67v.

»opoka, (i) skała« [szyk 1:1] (2): Calep 949b; Przemień ſię w ſkáłę/ y opokę twárdą/ W świętey pokorze/ bądź pokuſom hárdą. GrabowSet Q2v.

W przen (7): kámien roſproſzóny Zwabił ná kupę: á z chętney opoki Wſtał mur ſzéroki. KochPieś 49.
Wyrażenie: »opoka zgorszenia (a. ku zgorszeniu), pogorszenia« = petra scandali Vulg (5:1): Leop Rom 9/33; Iedno ábychmy to obacżyli/ iáko ten miłośćiwy Pan chciał tho okázáć/ że ſie on miał kámieniem obráżenia sſtáć niewiernikom/ á opoką zgorſzenia. RejPos 28; A niewiernym ten kámień Kriſtus/ ktory buduiąc koſcioł Sálomonow wzgárdzili/ sſtánie ſie ná obráżenie/ á ná opokę pogorszenia ich RejPos 53v, 31; Przetoż też názwan ieſt opoką zgorſzenia/ iż ſię mnodzy oń otrąćiwſzy/ ſwą winą vpádli. WujNT 200, 1.Petr 2/8.
2. Skała; petra Murm, Vulg, Mącz, PolAnt, Cn; rupes Mącz, Calag; cautes Mącz (133): Tylko [...] ſám cżlowiek nad opoki twardſſy/ nad groby ſmrodliwſſy/ nad ziemię cięſſy/ ſwégo pana nie żaluie OpecŻyw 149; Na znamię tego cżaſu Iezuſowé męki/ opoki ſie padali OpecŻyw 160; Dziewiątégo dnia kamien⟨ié⟩ tak to tzo bylo w budowaniu iako ijnſſé ij wſſytki op⟨o⟩ki będą na cżęſci zlupány OpecŻyw 193v, 73v, 140, 148v; Murm 22; RejPs 169; KromRozm II m4v; Dał im [Żydom] pardw mnoſtwo. Mánnę z nyebá. Wodę z opoki. LubPs Yv marg; Bo fundámenty gor/ wody/ moc twa pánie Boże/ Snádnie wzruszy y opoki w oney ſwey twárdośći/ Iáko woſk ták ſie roſpłyną od twey oblicżnośći. LubPs hh4, Z6v, dd6; A drugie [nasienie] pádło ná opokę: á wſzcżedwſzy vſchło/ bo nie miáło wilgotnośći. Leop Luc 8/6, Iob 29/6, Is 2/10, 42/11; BibRadz Iob 29/6, I k. 283v marg, Ps 81/17, Is 10/26, Ier 21/13 (8); Rzekł Pan Bog/ [...] á idź do ſkáły Oreb/ á vderz w nię rozgą Gdy ták vcżynił Moiżeſz/ wyſzłá wodá z oney opoki roſkoſzna BielKron 31v; Powſthawá s pośrodká wyſpy opoká bárzo mocna á obronna BielKron 448v, 31v marg, 35, 41v [4 r.], 46, 95v [3 r.], 285, 473v; GrzegRóżn I3v; Mącz 41a, 43a, 296c; kthore [słowo Boże] też piſmo ná drugim mieyſcu zowie młotem ogniſtym przerażáiącym opoki. RejAp 24; Abowiem ie [złe a zatwardziałe serca] przyrownawa ku złey á niepotrzebney roli/ á ku opoce RejPos 63, 5, 62v [2 r.], 64v [2 r.], 105v, 189v, 320, 357v; RejZwierc 184; Y wywodził rzeki z opoki BudBib Ps 78/16, I 324b marg; HistHel C3v; KochPs 69; SkarŻyw A3, 484 [2 r.]; CzechEp 130; ArtKanc G2v; Rowny ſię zdam męką Prometeuſzowi/ Ktory był ná ſkále przykowan ptakowi/ Iák on władze nie miał/ z opoki zwieſzony GrabowSet R4v; iż wſzelkie práwie ſtworzenie/ żal nieiáko ſwoy przy śmierći Páńſkiey pokazáło/ iáko ſłońce/ źiemiá/ opoki/ kośćielna zaſłoná/ y groby LatHar 261, 138, 231 [2 r.], 263, 320, 544 (10); y ſpadł deſzcz/ y przyſzły rzeki/ y wiały wiátry/ y vderzyły ná on dom/ á nie vpadł. bo był ná opoce vgruntowány. WujNT Matth 7/25; y położył go [Jezusa] w grobie ktory był wyćioſan z opoki: y przywálił kámień do drzwi grobowych. WujNT Mar 15/46; Petrus po Polſku znáczy opokę á nie opoczyſtego/ áni ſkálnego. WujNT Aaaaaa4, przedm 7, Matth 7/24, s. 32, 136, Luc 8/6, 13; WysKaz 8, 9 [3 r.]; Záczym ſię źiemiá trzęſłá/ opoki pádáły/ Choćiaż ták twardé/ przedśię żáłość pokazáły. SiebRozmyśl H4v, E2v; SkarKaz 159b, 546a; GosłCast 21.

W połączeniach szeregowych (4): Gdzie powieda/ iż tho naſienie ſwiętych ſłow iego/ Iedno páda podle drogi/ Drugie ná opokę/ Trzecie miedzy ćirnie/ y co ſie potym z nim dzieie/ y iáko to ſzyrzey wyrozumieć mamy/ ſam to nam łáſkáwie á miłośćiwie wykłádać racży. RejPos 63, 64v, 65v; ále πέτρος, co zgołá toż ieſt co y πέτρα po náſzemu kámień/ opoká/ ábo ſkáłá;po Syryiſku/ Cháldeyſku y po Zydowſku Cepha. WujNT 67.

W przeciwstawieniu: »piasek ... opoka« (1): To yeſt dom nye ná rozlicznym á vſtęmpuyącym pyaſku/ ále ná yedney/ cáłey/ á twárdey opoce/ [...] zbudowány. KromRozm II tv.

W porównaniu (1): Niedbáłe ſercá ludzkie/ ſą iáko opoká albo iáko rola niepłodna. RejPos 64v marg.

W charakterystycznych połączeniach: opoka barzo mocna, poświęcona, wykowana, złupana; z opoki wyciosan; opokę rozbijać, tłuc (3); w opokę uderzyć (3); w epoce wykować (wykowany) (2); opoki (sie) padały (opok padanie) (11).

Zwrot: »padać (a. upaść) jak(o) na opokę« [szyk zmienny] (3): á prze grzechy ich/ nie mogło iedno iáko ná opokę vpáść ſłowo Páńſkie ná ſerce ich. RejPos 65, 67; ArtKanc 18.
Wyrażenia: »opoka kamienna« = petra Mącz [szyk 1:1] (2): Mącz 296b; Vcżyniły grom táki nie zgodne obłoki/ Ze ſie ſnadz y lękáły kámienne opoki. PudłDydo A4.

»sucha opoka« (1): iáko Izráelcżycy z ſuchey opoki hoyną y bárzo przyięmną wodę cżerpáli. WysKaz 9.

»twarda opoka« [szyk 4:1] (5): S twárdey opoki miodem náſycieł ie známienicie LubPs S5, Yv, gg4; Który z krzemieniá zdroie/ á z twárdéy opoki Mocen wyćiſnąć ſtrumień głęboki. KochPs 174, 123.

»wysoka opoka« (1): w iedney iáſkiniey trzy látá przemieſzkał á nikt onim okrom onego Romaná/ niewiedział. ktory ná wyſoką opokę niemogąc do niego włazić: przez dzwonek o ſobie pod gorą dawał znáć SkarŻyw 249.

Szeregi: »gory, (a) opoki« (2): A wołáli do gor y do opok: Vpadńcie ná nas/ á zákriycie nas przed thą oblicżnoſcią ſędziego ná máieſtacie/ á od gniewu Báránkowego RejAp 62v; RejPos 6.

»skała (a) opoka« (3): Rupes, Skáłá/ opoká. Mącz 360d; RejAp 64; Calag 191a. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»opoki a ziemia« (1): Gdzye y Słońce y Mieſiąc záćmić ſie muſiáło/ y opoki á zyemiá trząść á pádáć ſie muſiáłá/ nie mogąc wytrwáć przed oną niewinną ſrogoſcią oney okrutney męki Páná ſwego RejPos 105.

W przen (8): Co opoká vſlyſſáłá/ to dębowi powiedáłá. March1 8; BibRadz Mar 4/16; KochZg A4; Gdiż ſłowá iego Duch ſwięty zwáć racży młotem ogniſtym tłukącym á przerażáiącym opoki/ to ieſt kámienne á zátwárdziałe ſercá ludzkie RejAp [14]v, 64v; SkarŻyw 598; Niech zmiękcży opocżyſte/ y do ſkruchy trudne ſerce moie/ kruſząca opoki kreẃ twoiá: ktorą dźiś/ z świętym ćiáłem twoim [Jezu]/ ieſt poświęcona y pośilona duſzá moiá. LatHar 238.
Fraza: »opoki ozywają się« (1): B. Pokiż ſię będą ozywáć te opoki y ty. Echo. Póki y ty. KlonŻal E3v.
a. Biblijna figura (= typ biblijny) Chrystusa (9): Y on napoy duchowny pili/ z oney opoki/ ktora byłá ſam Pan Kryſtus. RejPos 104; RejPosWiecz3 97v [2 r.]; Azaſz był Chriſtus właſnie oną opoką/ ktorą Moyżeſz laſką bił/ á zá vderzenim iego wodá z niey wypłynęła: á nie rádſzey iż oná opoká Chriſtuſá známionowáłá? CzechRozm 31v, 31 [2 r.], 31v, **2v.
3. Podstawa, ostoja, fundament; moc siła, mocne oparcie, gwarancja [w tym: o papieżu, także o urzędzie i zwierzchności papieskiej, Stolicy Apostolskiej (29), o Bogu (10), o Chrystusie Synu Bożym [= fundamencie wiary i gwarancji zbawienia] (69), o św. Piotrze, namiestniku Chrystusa (90)] (244): OpecŻyw 56v; wiem o tym/ iż ſię Pápież Opoką piſze. KrowObr 13v; Powiedaſz/ iż ſám Kryſtus będąc opoką/ tho przezwiſko dał też Piotrowi KrowObr 13v; Tám náydzieſz iáſnie/ iż przes opokę nie Piotrá/ áni Papieżá rozumieią/ iedno tylko ſámego Páná Iezu Kryſtá. KrowObr 14v; Ktoſz ſię kolwiek tedy buduie ná pietrze: álbo ná Papieżu: álbo ná ktorym kolwiek innym fundamęnćie/ okrom tey iedynej opoki/ K. Syná B. żywego/ buduie ſię iáko ſam Syn Boży/ powieda ná piaſku/ ná Antykryśćie/ y ná Szátánie. KrowObr 15, 13v [5 r.], 14 [6 r.], 14v [2 r.], 15 [7 r.], 15v [4 r.], 16; Leop Ps 39/3; BielKron 9v; SarnUzn D2v; Iż nędznik ſthánął ná piaſku. Abowiem chybił oney opoki ná ktorey Pan záłożył á fundował tę obietnicę ſwoię RejAp 104v, 64v; RejPos 139v, 299v, 300v, 301 [3 r.], 302, 338 [2 r.]; BiałKat 123v; Lecż ácż był [św. Piotr] Opoką/ ále nie był opoką iáko Chriſtus. Bo Chriſtus zgołá nieruchoma opoká/ á Piotr dla opoki. WujJud 122v, 6, 8, 20v, 117v, 120 [4 r.] (19); im dáley ſię od cżáſow Apoſtolſkich odſadzáli/ tym więcey páſterſtwá y rządu Piotrowego potrzebowáli. áby około wyznánia wiáry S. y náuki/ bez tey opoki nie pochybili SkarJedn 80; Bo ta ſtolicá [Rzymska] [...] nawięcey Heretykomwadzi [!]/ y tey ſię opoki ná ktorey ſię rozbiiáią/ y ktora ich błędy nawięcey tępi/ wiáruią. SkarJedn 107; z tobą ſię to ieſt z ſtolicą Piotrową ſpaiam: Ná tey opoce wiem iż kośćioł zbudowany ieſt. SkarJedn 110; bez ktorych [Piotra św. następców] iáko bez opoki/ wiárá by Chrześćiáńſka vpádáć muśiáłá SkarJedn 113; ále kośćioł S. o ktorym P. rzekł/ tyś ieſt opoká/ zbłądzić nie może. SkarJedn 283, 21, 22, 64 [2 r.], 66, 70 [3 r.] (17): SkarŻyw 321; iż nie o ládá kogo/ ále o Bogá ſámego/ opieráć ſię muśi/ y ná nim ſię/ iáko ná pewney opoce záſádźić ma: z niego bowiem wſzytko zmocnienie y vtwierdzenie pochodźi. NiemObr 69, 27 [2 r.], 32 [3 r.], 35, 37; ReszPrz 5; LatHar 431 [2 r.], 580; iż Piotr ieſt opoką/ nie iáko proſty człowiek/ ábo ſzczegulna oſobá: ále iáko Biſkup naywyżſzy po Chriſtuśie. WujNT 68, Matth 16/18 [3 r.], s. 67 [2 r.], 68 [5 r.], 76, 102, Xxxxx3v; SkarKazSej 683b.

opoka czego (37): Tegoż koſcioła chrzeſcijańſkiego/ na mocznei opocze piſma ſwiętego zbvdowanego/ prawdziwy biſkvp/ y głowa/ ieſt pan Chriſtus Ieſus SeklWyzn c2v; Tyś yeſt mocna opoká Boże ſercá moyego LubPs R2; KrowObr 199; RejAp 64, 64v [2 r.]; Okrom tego iſzby ná mocney opoce Zbáwienia wiecżnego poſtáwił nogę twoię SkarJedn 365, 73, 102, 121, 122, 151, 160, 395; SkarŻyw 599; w Bogu Iehowie opoká iest wiekow/ to ieſt ieſt moc náſzá w Bogu. CzechEp 319; ReszPrz 25; Szedwſzy ſię ſpołem Pánu ſpiewaymy/ opoce ſię zbáwienia náſzego ráduymy ArtKanc 14. Cf »opoka Kościoła«, »opoka mocy«, »opoka wiary«.

opoka czyja [w tym: pron poss (11), G sb (2), ai poss (4)] (17): Bog moy/ opoka moiá/ y wnim będę nádzieię pokłádał. KrowObr 14v; od Páná Bogá zbawienie moie/ ábowiem on opoká moiá ieſt y zbawienie moie. KrowObr 14v, 14v [2 r.], 40, 156; BibRadz Ps 18/3; RejPos 301; RejZwierc 257 [2 r.]; CzechRozm 128; A po zeſłániu Ducha S. on pierwſze pocżął kazánie Ewánieliey świętey/ funduiąc wiárą ſwoią Kośćioł Chryſtuſow/ iáko opoką iego. SkarŻyw 600; CzechEp 291; [Leop 2.Reg 22/2 (Linde)]. Cf »opoka Antykrysta«, »opoka Piotrowa«.

W połączeniach szeregowych (21): I co inſzego Papieſz przes tę pychę ſwoię okazuie/ tzyniąc ſie kápłanem nawyſſſzym/ naprzednieyſzym Biſkupem/ głową kośćiołá/ Wikáryim Kryſtuſowym Opoką/ y Bogiem tego ſwiátá iedno iż ſie Synowi Bożemu Pánu Kryſtuſowi przećiwia/ y Tytuły mu iego właſne wydziera KrowObr 40v, 22 [2 r.]. 42, 153v; Pan ieſt opoká moiá/ y obroná moiá/ y wybáwićiel moy/ Bog moy y ſkáłá moiá/ w ktorym ią vfáć będę/ Onći ieſt thárcż moiá/ y rog zbáwienia mego/ y twirdza moiá. BibRadz Ps 18/3; Przypátruyże ſie [...] Krześćiáńſki cżłowiecże/ kogo maſz ſłucháć/ á kto ieſt gruntem/ opoką/ á tym kámieniem twoim RejPos 301 v; CzechRozm 128; tęn ieden Páſterz nawyżſzy/ bez ktorego iedność kośćiołá być nie może/ trfać muśi. Przetoż nigdy Piotr/ y opoká/ y klucżnik á ſzafarz/ kośćiołowi Bożemu vmrzeć nie może. SkarJedn 79, 121, 122, 144, 152, 164, 288; Piotr pochodnia wſzytkiey ziemie/ biały y cżyſty gołąb/ rzezwy Apoſtoł/ y gorący w duchu/ Anioł y cżłowiek pełny łáſki/ mocna opoká wiáry/ ſtary kościelny rozum. SkarŻyw 595, 364, 599, 601; WujNT 669 [2 r.]; [Pan ieſt opoká ma/ moc á dużość ma/ y zbawićiel moy. Leop 2.Reg 22/2 (Linde)].

W przeciwstawieniu: »opoka ... piasek« (2): iż ſwoie budowánie/ nie ná ſłábym piaſku/ ále ná opoce mocney kośćiołá ś. powszechnego fundowáli ReszPrz 25; WujNT 32.

W charakterystycznych połączeniach: opoce sprzeciwić się; opokę komu przywłaszczać, zalożyć; opoką się czynić (3), pisać się, zwać się (a. kogo) (3); opoką [kogo] wyznawać; opoką zostać [czego], [co] zwać; opoka [kogo] znamionuje; ([co]) na opoce (z)budować (zbudowany) (33), fundować, podwyższyć [kogo], ugruntować, zasadzić się; na opoce postawiony, założony; opoka nauki, obłudnego (mizernego) świata (3), Pisma Św., prawdy, wiekow, wyznania (wiary) (5), zbawienia; opoka nieprzemożona, niezwyciężona, omylna, zmyślona.

Wyrażenia: »opoka Antychrysta rzymskiego« (1): mocny to bowiem młot ſłowo Boże/ ktorym pan Bog te zmyśloną opokę Antychryſta Rzymſkiego tłucże NiemObr 162.

»jako na opoce (Piotrowej)« (2): SkarJedn 78; bo ſię ná nim [na liście papieskim do Flawijana] wſzyćiek kośćioł iáko ná opoce Piotrowey wzpárł: ktory znátchnienia Duchá S. [...] S. Leo piſał SkarŻyw 318.

»opoka Kościoła, kościelna« (7:2): iż Papież ktory ſię opoką tzyni kośćioła ſwiętego krześcijáńſkiego/ y podnoſi ſię nád inſze/ ieſt prawdziwy Antykryſt KrowObr 16, 15v, Tt2; Chryſtus opoká kośćielna/ y Piotr opoká kośćielna/ ále inſzym á inſzym ſpoſobem. SkarJedn 73; SkarŻyw 601; ReszPrz 25; vtwiérdzay w ſercu moim wiárę gruntowną á nieodmienną/ tę/ którąś ná mocnéy opoce kośćiołá twégo vgruntowawſzy záłożył SiebRozmyśl E3v; SkarKaz Oooo2b.

»mocna opoka« [szyk 13:1] (14): Iezu ktorys na tobie moczną opoką koſcioł twoy przez ręcze ſwiętych twogich zbudował. TarDuch C8v; SeklWyzn c2v; Ktorzy nie wyznawaią Chriſtuſſa być glową ſwoią [...] nieſą napanie Chriſtuſie tey moczney opocze zbudowany y zaſſadzeny SeklKat Q2v; LubPs R2; RejPos 338; KuczbKat 80; A przetoż [Kościół] filarem prawdy bywa miánowan/ y zbłądźić niemoże/ poki ná tey mocney opoce ná Kriſtuśie Pánie zoſtawa/ ná fundámenćie Prorockim y Apoſtolſkim. WujJudConf 120v; Chryſtus iáko Pan/ á Piotr iáko namieſtnik. Chryſtus do ſercá/ á Piotr do vchá/ wiáry y kośćiołá fundamentem y zátrzymánim ieſt/ ták iż ná nim y náuce iego/ iáko ná mocney opoce kośćioł wſzyſtek polegá. SkarJedn 73; Poććie do oney mocney opoki y przybytku/ do kośćiołá Rzymſkiego SkarJedn 333, A5v, 365; á Piotr iáko opoká mocna/ rzekł SkarŻyw 471; ReszPrz 25; SiebRozmyśl E3v.

»opoka mocy« (1): Bo iżeś zápomniał Bogá zbáwienia twoiego/ ániś wſpomniał ná opokę mocy twoiey [et petrae fortitudinis tuae] BibRadz Is 17/10.

»nieruchoma opoka« (1): Bo Chriſtus zgołá nieruchoma opoká/ á Piotr dla opoki. WujJud 122v.

»parszywa opoka« = papież w opinii innowierców (1): O biedaż tym ktorzy ſie ná they párſzywey opoce/ álbo ná tym ſprochniáłym fundámencie buduią. KrowObr 16v.

»opoka Piotrowa« [szyk 2:1] (3): Otoż maſz opokę Piotrowę/ otoż ſłyſzyſz iáko ſie s tego chłubi iż mu Pan rzekł/ á ia ná tey opoce zbuduię koſcioł ſwoy. RejPos 301; SkarJedn 81; SkarŻyw 318.

»opoka prawdziwa« (1): Kiedy też poyźrzemy w mieyſcá drugie/ piſmá świętego/ náucżymy ſię tego z nich/ ktora to ieſt opoká prawdźiwa/ ná ktorey zbor páńſki wybudowány być ma. NiemObr 33.

»słaba opoka« (3): Abowiem by tho byłá ſlába opoká/ prętko by tę opokę przemogły brany piekielne KrowObr 15; RejAp 64v.

»twarda (a. natwardsza) opoka« [szyk 2:1] (3): Bądz nam Páni wieżą mocnośći/ y opoką natwárdſzą KrowObr 152; KochZg A4; Nogi moię ná twárdéy opoce poſtáwił/ Y drógę/ gdźiem miał chodźić/ obiáwił. KochPs 58.

»opoka twardości [czyjej]« (1): Cżyń ochotnie świętą wolą iego/ poniewaſz ſynowſkie ſerce/ w lane w ćię ieſt/ á opoká twárdośći iego/ oddaloná od ćiebie/ łáſką ćię Nowego Teſtámentu pośila. SkarŻyw 2.

»opoka wiary« [w tym: opoka wiary niewzruszonej (2), Piotra a. Piotrowej (2), prawej (1), starowiecznej (1)] (11): á nam też cáłe vcho záchował Obacżyſz wáſzá Kx. M. iż prawdá Ewánieliey y náuká bogonoſnych oycow S. przy nas ieſt/ ktorzy ná mocney opoce wiáry Piotrá S. ſtoiem SkarJedn A5v; nikt mię od tey ſtárowiecżney opoki wiáry nie oderwie. SkarJedn 111; zowie go [papieża] opoką wiáry/ y od wilkow obronićielem SkarJedn 311, 81, 136, 220, 387; Piotr opoká wiáry. SkarŻyw 595 marg, 408, 595, 597.

»żywa opoka« (1): [papież] ieſt prawdziwy Antykryst abowiem ſie tey iedyney y żywey opoce Pánu Kryſtuſowi ſprzećiwi/ przywłáſztzáiąc to ſobie/ co tylko ſámemu Kryſtuſowi Synowi Bożemu należy. KrowObr 16.

Szeregi: »opoka abo (a, i) fundament [czego]« [szyk 4:2] (6): A tho iuż będzye nieomylne budowánie á ſtánowienie twoie/ [...] ieſliże vgruntuieſz mocno ná tey opoce á ná thym fundámencie/ [...] wſzytkę wiárę y nádzyeię ſwoię. RejPos 302, 301; Y przetoż Zbor wálny Chálcedońſki [...] zowie Piotra opoką y fundamentem koſćiołá powſzechnego. WujNT 68, 136, 289; SkarKaz Oooo2b. [Ponadto w połączeniu szeregowym 1 r.]

»głowa (Kościoła) abo (i) opoka« [szyk 2:1] (3): SkarJedn 65; iáko przy pierwſzym poznániu Pan Iezus Piotrá názwał głową ábo opoką/ dáiąc znáć iſz zniego miał być nawyſzſzy Apoſtoł y fundáment kośćielny/ namieſtnik iego y páſterz świátá wſzytkiego SkarŻyw 596, 596.

»opoka a (ani) grunt« [szyk 1:1] (2): vciecżmy ſie s pokornemi ſercy y myſlámi ſwemi do tego páná ſwego/ áby wiárę y wſzytkę nádzyeię náſzę racżył nam ták vgruntowáć á poſtánowić ná tym gruncie á ná tey opoce ſwoiey RejPos 303, 301.

»opoka a, (i) kamień (żywy)« [szyk 3:1] (4): Iż iedenże ieſth ſam Pan náſz Iezus Kriſtus/ ten kámień á tá opoká/ w którym zależy wſzytka wiárá/ ſtałość/ y nádzyeiá náſzá RejPos 301v, 303; SkarJedn 64; ktory [św. Piotr] nie śiebie/ ále Chriſtuſá/ opoką/ kámieniem żywym názywa/ y nie do śiebie/ ále do Chriſtuſá ludźi przywodźi/ y ná nim ſię budowáć roſkázuie NiemObr 34.

»opoka i pasterz Kościoła« (1): ktoremu [św. Piotrowi] nád inne dane ieſt/ iż ieſt opoká y páſterz kośćiołá Bożego. SkarJedn 74.

»petra albo opoka« (7): POwiedaſz też/ iż Petrá álbo opoká ieſth Papież/ ná ktorym Pan Kryſtus Kośćioł ſwoy zbudował KrowObr 13v; Papieſz ſie Petrą álbo Opoką wſzyſthkiego kośćiołá krześćijáńſkiego tzyni. KrowObr Tt2, B, 13, 14, 14v, 22v.

»Piotr albo opoka« (2): Tyś ieſt Piotr álbo Opoká/ á ná tey opoce/ to ieſt na tobie (iáko Doktorowie S. wykłádáią [...]) zbuduię kośćioł moy. WujJud 120, 6.

»podpora i opoka [czego]« (1): iżeś Kośćiołá wſzytkiego nie wzruſzoną podporą y opoką zoſtáłá SkarJedn 395.

»skała a(l)bo opoka« [szyk 11:10] (21): gdy Symoná Pyotrem albo yáko Yan S. Piſſe/ po Syryyſku Cepháſem/ to yeſt opoką albo ſkáłą názwał/ dał mu nyeco oſobliwego nád ine ápoſtoły. KromRozm III M4, M3, M4; A toć ſą ty mizerne ſkáły á ty ſłábe opoki obłudnego ſwiátá tego/ ktore nam ledá w cżym inſzym vkázuią álbo obiecuią zbáwienie náſze/ álbo go ſzukáć każą/ niżli ná tym wiernym á mocnym kámieniu á ná tym ſwiętym gruncie RejAp 64v; A thák my wierni Páná ſwego nie kriymy ſie po tych ſkáłach márnych á po tych omylnych opokach RejAp 64v, 64, 64v [2 r.], Ee3, Ffv; ále ſie tho wſzytko do tey ſkáły á do tey opoki/ ktora rzecżoná ieſt Kriſtus/ [...] nieomylnie ſciągáło. RejPos 302, 302 [2 r.]; WujJud B; y ná nim [na Bogu Ojcu] ſámym nam przeſtawáć/ w nim vfáć y budować ſię/ iáko ná ſkále y opoce nieprzemożoney/ y nieomylney/ każą. CzechEp 271; Vpátruiąc iż inſzy ieſt Bog opoká y ſkáłá náſzá; A inſzy Iezus Chriſtus cżłowiek pośrzednik náſz/ nam od Bogá dány. CzechEp 291; A ia też tobie powiedam/ iżeś ty ieſt opoká (marg) Piotr. Petros po Grecku; Cepha po Zydowsku; Skáłá ábo opoká po Polsku. (–) á ná teyże opoce zbuduię kośćioł moy WujNT Matt 16/18 marg, s. 67 [2 r.], 303 marg, 307.

4. n-loc (1): Krol Káźimierz zebrał ludźi z nowu/ iedny zá pieniądze [...] drugie ſwoie właſne z Litwy y s Polſki/ s ktorymi ſie położył v Opoki bliſko Toruniá. BielKron 391v.

Synonimy: 1. głaz, kamień; 2. pietrzyna, piotrowina.

IM