[zaloguj się]
[pdf]

OSĘKA (14) sb

osęka f (14), [osęk m].

o oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N osęka, osęk
G osąk
A osękę osęki
I osęką osękami

sg N osęka (1), [osęk]. ◊ A osękę (1). ◊ I osęką (3). ◊ pl [G osąk.] ◊ A osęki (3). ◊ I osękami (6).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI(XVIII; jeden z niżej notowanych przykładów) – XVII w.

1. Długi drąg drewniany (czasem żelazny), zakrzywiony na końcu albo zakończony żelaznym ostrzem i hakiem; aculeus BartBydg; harpago Modrz; uncus Cn (6): BartBydg 4b; Pierwey miewáli Oſęki gdy ſie potykáli/ iádąc prędko mimo nieprzyiaćielá zerwał go Oſęką s koniá/ v kthorych ná końcu bywáły groty BielSpr 69; [rozćiągniſz śieć ták iżby ſię podnioſłá do połowice wyſokośći onych oſąk od wody. Cresc 1571 626, 626; Oſęk/ Harpago. Volck Ppp3].
Zwrot: »osękami sie zewrzeć« (1): Gdy ſie iuż názáiutrz bithwá ſtocżyłá/ ták że ſie iuż okręty oſękámi zwárły/ tedy ſie iedni z Rzymiány bili/ drudzy w ich okręty ony gárnce z wężmi miotáli RejZwierc 163.
Wyrażenie: »osęki żelazne« (1): oni nań [rybę cetus] wrzuczą oſęki żelazne zgęſtemi zęby FalZioł IV 31c.
Szereg: »osęka abo hak na długim drągu« (1): Káżdy goſpodarz v domu ſwego/ niech ma drábinę y oſękę ábo hak ná długim drągu [harpagonem, hastili oblongo infixum] ModrzBaz 83v.
2. Narzędzie tortur; catasta, eculeus BartBydg (7): Catasta, eculeus, osząka, genus fuit tormenti, martyrii, loze zelyazne. BartBydg 24b; Zázdroſciwi ogniſtymi oſękami będą tam [w piekle] drápanij/ tak ijż żádny grzéch niebędzie/ ktoryby ſwé wláſné męki niemiál. OpecŻyw 191v; Przywiedzion przed Akwiliná/ ktorego [św. Floryjana] kazał bić dwá rázy kiymi okrutnie y oſękámi tárgáć. BielKron 357; Iam widźiał że dyabli duſzę mą wyrwáli oſękámi z mego ćiáłá/ y wźięli ią do piekłá HistRzym 97; SkarŻyw 41; [Eculeus (oſęka) est genus tormentorum Glosy I nr 48/88].

W charakterystycznych połączeniach: osękami drapać (3), drapany, targać, wyrwać.

Wyrażenie: »osęki żelazne« [szyk 1:1] (2): Y kazano ią [Martynę] znowu záwieśić y oſękámi zeláznymi drápáć/ aſz do kośći/ y ſamy kośći gołe/ oſtrym żelázem aſz do mozgu pzrerażáiąc [!]. SkarŻyw 21, 41.
3. Zakrzywiony rożek, instrument muzyczny (1): Sistrum, osząka BartBydg 145.

Synonimy: 1. bosak, hak.

MŚ