« Poprzednie hasło: 2. OSTRZE | Następne hasło: OSTRZEC SIĘ » |
OSTRZEC (31) vb pf
-c (7), -dz (3).
o jasne; -é- (2) KochPieś, SarnStat, -e- Mącz (4).
inf | ostrzéc |
---|
praet | ||||
---|---|---|---|---|
sg | pl | |||
3 | m | ostrzegł | m pers | ostrzegli |
f | ostrzegła | m an |
imperativus | |
---|---|
sg | |
2 | ostrz(e)ż |
conditionalis | ||
---|---|---|
sg | ||
3 | f | by ostrzegła |
impersonalis | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
praet | ostrzeż(o)no | |||||
participia | ||||||
part praet act | ostrzegszy |
inf ostrzéc (10). ◊ fut 1 sg ostrzegę (1). ◊ 3 sg ostrzeże (1). ◊ 1 pl ostrzeżemy (2); -emy : -émy SarnStat (1:1). ◊ 3 pl ostrzegą (1) RejKup, ostrzeżą (1) ActReg 143. ◊ praet 3 sg m ostrzegł (6). f ostrzegła (1). ◊ 3 pl m pers ostrzegli (3). ◊ imp 2 sg ostrz(e)ż (2). ◊ con 3 sg f by ostrzegła (1). ◊ impers praet ostrzeż(o)no (1). ◊ part praet act ostrzegszy (1).
Sł stp notuje, Cn brak, Linde XVIII w.
- 1. Przestrzec kogoś, aby się miał na baczności
(14)
- a. Ujawnić (1)
- 2. Uchronić, ocalić, oszczędzić; wspomóc (9)
- 3. Zastrzec, zapewnić, zabezpieczyć (6)
- 4. Ustrzec się (1)
- 5. Zwrócić uwagę (1)
ostrzec kogo (10): BierEz M3v; A thegoſch dnya gdi vmarl nyeboſzczik oſtrzekl thego tho vbogyego y krąſzką yzeby vſtąpil, kthorego vſluchali y vczyekl LibMal 1552/168, 1543/67v, 1548/141; Cżart rad jż ſprawami jda ana Pawła narzeka/ jż muſyał Kupcza oſtrziecz. RejKup x7v; KrowObr 192; BielKron 327; Cavere alicui, Oſtrzec kogo/ też opátrzić áby ſzkody nie wziął. Mącz 41d; obacżyli hnet ſłużebnicy páná Krákowſkiego/ iż pan Giżyczki s páná dworuie/ y hnet páná oſtrzegli. GórnDworz S5. Cf ostrzec kogo od czego.
ostrzec kogo od czego (1): Y tho nie ieſt alienum od cnoty/ y zgołá animi ingenui, vmieć ſie zdrády drugiego vſtrzedz/ y od zdrády drugiego oſtrzedz. Phil D2.
ostrzec w czym (1): Cavere in iure. Rády komu dodáć/ álbo/ oſtrzedz w práwie. Mącz 41d.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym: aby (2), iżby (1)] (3): Item Valentemu Sklonowcza dal trzi wyerdunky za tho yſch gy oſtrzegl aby byezal czo nadaley LibMal 1548/141, 1552/168; Práżány niektorzy z Taboru oſtrzegli áby byli pogothowiu w nocy. BielKron 327.
ostrzec czego (5): LibLeg 11/41; Albo biegay do vrzedu Iż oſtrzegą tego blądu. Iż wſwem domu mam niepokoy A ſtym Lotrem czudnie rokuy. RejKup e5; RejZwierc 239v; W zamcéch [car] nádźieię pokłádał/ Ale y tych prętko ſtrádał: Nie przyſzło mu do odśieczy: Głowy oſtrzéc bárźiéy grzeczy. KochPieś 45. Cf ostrzec czego komu.
ostrzec kogo (2): Nápráwiłá [Drahomira] też pogány w Prádze áby iákokolwiek mogli Krześćiáńſkie ludzie z Prági wygłádzić/ gdzie thák chćieli vcżynić/ ále Pan Bog oſtrzegł Krześćiány iż ſie im obronili/ á pogan wiele zbili. BielKron 322v, 115.
ostrzec od czego (2): gdzye Márdocheuſz oſtrzegł krolá od zábicia komornikow. BielKron 115; Bo co ieſt nalepſzego iedno kto ſwych cżáſow/ Oſtrzeże od fráſunkow/ á od wſzech niewcżáſow RejZwierc 239v.
ostrzec czego komu [= przed kim] (1): nyemozeſz oſtrzecz pracze thwey ządze ku zbauyenyu zlemu duchouy yeſzlyſz tey nyeſkryl od uyadomoſzczy ludzkyey PatKaz III 134v.
Ze zdaniem dopełnieniowym i okolicznikowym [w tym: by (1), aby (1)] (2): Iedno oſtrzeż miły panie bych nie zbłądzył RejJóz F5v; Solsticium pecori defendere, Oſtrzec Opátrzić áby gorącość słóneczna bydłu nieſzkodźyłá. Mącz 80a.
ostrzec u kogo (1): ActReg 8 cf Ze zdaniem dopełnieniowym.
ostrzec co komu (1): y Rptey ostrzeżono wszytko, czegobyło potrzeba, przestalismy na tym y kazalismy aby z responsem y zkondytiami temi Cursor X Biskupa był odprawiony. ActReg 143.
ostrzec co czym (2): A ieſli nie będą poſłuſzni/ tedy zápowiedźią to oſtrzeżemy/ áby żaden nád wolą náſzę pod znákiem náſzym pieniędzy bitych y kowánych nie vżywał SarnStat 409 [idem] 1131; [I byłoby to przeciw przywilejom [...] pospolitym koronnym, któremi osobliwie to ostrzeżono, aby dignitates et officia [...] umniejszane nie były. PismaPolit 193].
ostrzec co w czym (2): y tak wresponsie iako y wCondycyach ostrzezą dignitatem naszę ActReg 143; by ſnać ku iákim roſtérkóm álbo zwádóm nie przyſzło: przeto ieſt potrzebá pokóy poſpolity w tym oſtrzédz. SarnStat 128.
Ze zdaniem dopełnieniowym [w tym z zapowiednikiem: to (2); zawsze: aby] (3): Iedna dac mu Confirmacyą ale ostrzegszy tak tu doma, iako y vPapieza aby to in futurum nie było. ActReg 8; SarnStat 409, 1131; [PismaPolit 193].
Synonimy: 2. opatrzyć, uchronić; 3. zapewnić.
Formacje współrdzenne cf STRZEC.
TG