[zaloguj się]
[pdf]

OWIECZKA (399) sb f

owieczka (398), owiecka (1); owieczka : owiecka Leop (2:1; 2.Reg 12/4).

o, e oraz a jasne.

Fleksja
sg pl
N owieczka owieczki
G owieczki owieczek
D owiecce owieczkåm, owieczk(o)m
A owieczkę owieczki
I owieczką owieczkami
L owiecce, owieczce owieczkåch
V owieczko owieczki

sg N owieczka (34). ◊ G owieczki (15). ◊ D owiecce (2). ◊ A owieczkę [w tym: -e (1)] (32). ◊ I owieczką (6). ◊ L owiecce (2), owieczce (1); -cce (1) RejAp; -cce : -czce RejPos (1:1). ◊ V owieczko (8). ◊ pl N owieczki (49). ◊ G owieczek (97). ◊ D owieczkåm (11) RejPs, RejAp (3), RejPos (4), WujJudConf, CzechRozm (2), owieczk(o)m (3) ReszPrz, ReszList, LatHar. ◊ A owieczki (93). ◊ I owieczkami (33). ◊ L owieczkåch (7); -åch RejPos (6), -ach (1) ReszList. ◊ V owieczki (6).

Sł stp notuje, Cn: owieczka, owieczki, Linde także XVII – XVIII w.

1. Dem. od „owca”; zwykle z neutralizacją funkcji deminutywnej; ovis Vulg, PolAnt, Mącz; ovicula Mącz, Cn (399): podobieńſtwo ſrogiego lwá/ [...] álbo ſczenięćiá iego ktore ſie táiemnie vſádziło áby vlápiło owieczkę RejPs 22v; Nuż też iáko owiecżká drugiego bogáći/ Bo tá kilká do roku záwżdy cżyńſzow płáći. Wełná nabiał/ iágniątko/ á zá dwoie ſámá Sſtánie RejWiz 56; Leop 2.Reg 12/3, 4; gdy [pastyrz] wypuśći owce ſwe/ idźie przed nimi/ á owieczki idą zá nim BibRadz Ioann 10/4, Ioann 10/3, 11; BielKron 71 [2 r.]; Mącz 12b, 271c; Iáko też y iágniątká w nawiętſzym zámieſzániu poznawáią głos mátek ſwoich á owiecżek ſwoich/ á bieży káżde á ſzuka właſnego pokármu ſwego. RejPos 124, 20, 122 [5 r.], 123, 123v marg, 124 [2 r.] (18); RejZwierc 64 [2 r.], 108, 108v, 110, 204v.

W porównaniach (45): OpecŻyw 136; Deduxiſti ſicut oues populum tuum [...]. Przewiodłes miły Panie iako owiecżki Lud twoy w ręku Moyſeſza y Aarona. WróbŻołt 76/21, Q3v, 79/2, 106/41; RejPs 92, 113v, 141v, 188v; Pan Bog vſtáwicżnie Koſcioł wiernych ſwoich miłośćiwie iáko páſtyrz owiecżki zgomadzáć [!] [...] racży. LubPs F3, R5, S, S3, V4v, Z6v, cc2; KrowObr 49v; A o thę ſwiętą duſzę wſzyſcy nic niedbamy/ Iáko Rzeźnik owiecżkę práwie ią chowamy. RejWiz 121v, 82v; RejFig Dd2v; RejZwierz 104v; BibRadz Is 53/7; ázaſz nie dáć zá ſwięczenie/ zá birznowánie/ zá golenie/ zá ſtrzyżenia mniſzek iáko od owiecżek RejAp 152, 80, 101v; RejPos 104, 106v, 184, 275; RejZwierc 256; iáko owiecżki miedzy wilki/ bes rogow/ ták oni miedzy Chrześćiány ludzmi obłudnymi CzechRozm 112v, 221, 234, 248v; SkarŻyw 355; CzechEp 66, 427; NiemObr 106; ReszList 153; GDy ſzli Przodkowie náſzy z Egiptu: [...] Gory ſię im rozrádowáły iáko owiecżki: A iáko iágniątká wſzyſtkie inne pagorki. ArtKanc G2v, I15v; GrabowSet S4v.

Tłumaczenie etymologii grec. ᾽αμνός ‘jagnię, baranek’ (1): FalZioł IV 1c cf »baranek albo owieczka«.

W charakterystycznych połączeniach: owieczka maluczka, mała, nowiutka, powolna, prosta, stracona, zginęła (3).

Wyrażenia: »błędna owieczka« (5): a racz ſie nam vkazac miloſciwem a laskawem wodzem a paſterzem iako onem blędnem owieczkam ktore bez wſſey opieki: wpadaią wilkom wpaſſczeki RejPs 92, 141v; LubPs cc2; RejZwierz 104v; RejPos 106v.

»głupia owieczka« (1): Głupia/ proſta owiecżká/ Gdy ią páſterz niebácżny/ W lás/ buiáć puśći [..,]/ Ginie GrabowSet G3.

»niewinna owieczka« (1): Tákież kiedy niewinne wilk owiecżki goni. [...] Tákżeć y dobrzy ludzye tyż przypadki máią/ Iż ná nie dziwne cżáſy cżęſto przypadáią. RejWiz 138.

»owieczka pokorna« (4): OpecŻyw 136; CzechRozm 234; Pruſzacy [...] vyrzeli ludzie dziwne/ niewidáne w odzieniu mniſkim ále iáko owiecżki pokorne. y vmyślili ie poimáć. SkarŻyw 355; GrabowSet S4v.

Szeregi: »baranek albo owieczka« (1): BAranek albo Owiecżka/ z greczkiego imiona [᾽αμνός] rzecżon ieſt ſkromny [᾽αμενής = słaby]. Bowiem ieſt miedzy wſzytkiemi ziemſkiemi zwierzęty niewinny/ y napokornieyſzy/ gdyż nikogo nie vraża/ ani zębem/ ani rogiem ani piętkhą/ A każda w nim rzecż ieſth pożytecżna FalZioł IV 1c.

»jagnię a owieczka« [szyk 1:1] (2): ná cżęśći polá onego kthore był kupił [...] zá ſtho (iágniąth á) nowiutkich owiecżek [centum novellis ovibus; zá ſto młodych owiec WujBib] Leop Ios 24/32; AntKanc G2v.

Przen (318):
a) Człowiek będący pod czyimś zwierzchnictwem, pozostający w zależności od kogoś, wykorzystywany przez mocniejszego (4): Aleć nędzna owiecżko gdzyeć ten [przewrotny] páſterz rządzi/ Oſtrzegay ſie y ſámá choć z nim ſtádo błądzi. RejWiz 77v; GórnDworz Bb5; RejPos 23v; Dwá ſporni wilcy o ſię ſie nie kuſzą/ Owiecżki nędzne ty wełnę dáć muſzą. RejZwierc 228v.
b) W Starym Testamencie: Człowiek jako stworzenie w stosunku do Boga Stworzyciela i Pana; członek narodu izraelskiego (18): Wydarł [Bóg] z ręki Egipſkiey ſwe owiecżki wdzyęcżne LubPs gg3v, L4v, R5v marg, S3 marg, V4, X2 marg; ábychmy cie Páná á Krolá ſwego/ vſtáwicżnie poznawáli/ [...] á tobie iáko wierne owiecżki twoie/ záwżdy poſłuſzni byli RejPos 148.
Wyrażenia: »owieczka pastwisk(a) [czyjego = Boga]« [szyk 4:2] (6): iratus eſt furor tuus ſuper oues paſcuę rue. Ach miły panie boże iakos to nas odrzućił doſzcżątku/ rozpalił ſie gniew twoy na owiecżki paſtwiska twego. WróbŻołt 73/1; LubPs R3v, S3; RejPos 53v; bo on ieſt Pánem Bogiem náſzym/ á my lud iego/ y owiecżki páſtwiſká iego. LatHar 15, 61.

»owieczki rąk jego [Boga]« (1): Nos autem populus paſcue eius: et oues manus eius. A my lud paſtwisk iego y owiecżki rąk iego. WróbŻołt 94/7.

»owieczka zebrania trzody jego« (1): A práwiechmy ſą nędzne owieczki zebránia trzody iego RejPs 141.

Szereg: »lud (jego a. twoj), (a, i) owieczki jego)« = populus et oves Vulg (8): WróbŻołt 94/7; iż to ieſt ten pan kthory ſtworzył nas bochmy mi ſámi przez ſie ſtworzeni być nie mogli/ álechmy ſie ſtali właſnym ludem iego á owieczkámi ktore żywą ná páſtwiſkach iego. RejPs 146v; Pan ieſth ſam Bogiem y páſterzem náſzym á mychmy ſą ludem wyernym y owyecżkámi yego. LubPs V4v marg, S3, X2; RejPos 53v; LatHar 15, 61.
c) W Nowym Testamencie: Uczeń, wyznawca w stosunku do mistrza i przewodnika duchowego nazywanego pasterzem; wyznawca Chrystusa; wierny Kościoła chrześcijańskiego (275): Modli ſie dobry paſtyrz za owiecżki ſwé/ nie zaſie/ ale za nás/ iako wierny iednácż naſs OpecŻyw 53v, [57]v, 167; RejPs 109v; RejKup n7v, dd5; MurzHist Cv, V v; O Pánie Iezu Kryſtuſie Synu Bogá żywego/ Wyrwi twoie owietzki od tego báłwochwálſtwá okrutnego. KrowObr 118, 80, 126v; RejWiz 192v; Ale wy nie wierzyćie/ bo nie ieſteśćie z owieczek moich BibRadz Ioann 10/26, II 57a marg, Ioann 10/14, 15, 27; OrzRozm F3; RejAp 13v, 35, 35v, 36v [2 r.], 37 [3 r.] (12); Náwroć ſie nędzna owiecżko záſię ku mnie/ á ia ſie też záſię náwrocę ku thobie RejPos 168v, A5v [2 r.], 14, 27v, 61, 73v (96); A iedno tym ſie dopuśćił ſynmi Bożymi zwáć/ á ty iedno owiecżkámi ſwemi zowie/ ktorzy ſłucháią ſzcżyrego á ſwiętego głoſu iego. RejZwierc 195v, 41 marg, 43, 130v [2 r.], 196, 225v, 250v, Aaa4v; WujJud 6, 18v, 122, 125, 150v; Ták iż nam owiecżkam twoim/ tobie od Páná porucżonym/ gdy będźieſz ſzukał świętego głoſu iego/ przy tobie tákże záwżdy błogoſłáwić będźie racżył. WujJudConf 18v; RejPosRozpr c2; CzechRozm 187, 204, 235v; KarnNap A2; SkarŻyw 125; żeby racżey z Chriſtuſem y owiecżkámi złe tu ćierpieli/ niżby komu inſzemu co złego myſlić y wyrządzáć mieli. CzechEp 27, 74; [Św. Jan Chryzostom] od owiecżek ſwoich CONſtántinopolſkich odieżdżał/ ktore ná ten cżás Kácerze [...] ná błędłiwą [!]/ fałſzywą náukę ſwoię przećiągnąć chćieli ReszPrz 3; prożna wiárá náſzá/ nie potrzebnie męcżennicy gárdłá dawáli/ nie potrzebnie ták wielcy y zacni Biſkupi owiecżki ſwoie vcżyli. ReszPrz 98, 7, 105; ReszList 149, 174, 186 [4 r.]; ArtKanc C17, H2, K15, N16, N18 (8); GrabowSet P4; dayże mu to/ áby owiecżki ſobie zwierzone/ náuką y przykłádem pożytecżnie páſł: áby potym z trzodą ſwą do żywotá wiecżnego przyſzedł. LatHar 625, 325, 645, 677; oni krolowie y Ceſárze/ y Monárchowie wſzytkiego świátá/ ktorzy [...] owce Chryſtuſowe [...] pożeráli: potym [...] do tych owieczek ktore zábijáli/ ćiſnęli ſię y wpraſzáli SkarKazSej 679b.

W połączeniu szeregowym (1): Iuż winnicżką ſwoią/ iuż owiecżkámi/ iuż látoroſłkámi/ iuż nákoniec wdzięcżną oblubienicą ſwoią názywáć gi [Chrystus człowieka] racży. RejAp 198v.

W przeciwstawieniu: »owieczka ... kozieł« (1): Azaſz nie lepiey być roſkoſzną owiecżką Páńſką niżli kozłem ſmierdzącym? RejZwierc 131.

W charakterystycznych połączeniach: owieczka cierpliwa, duchowna, mdła, miła (8), mizerna, nędzna (27), krwią świętą odkupiona, odłączona, oślepiona, pokorna, poruczona (7), prawdziwa (5), rozkoszna, stracona (4), święta (2), uboga, uciśniona, wdzięczna (10), wybrana, zginęła (2), zlecona, zwierzona (4); owieczek gromadka, społeczność; owieczek pasterz (9); owieczki paść (10), poruczyć, rządzić, sprawować, stanowić, uczyć, zlecić.

Wyrażenia: »błędna, obłądzona, obłędliwa, zabłądzona, błądząca owieczka; owieczka (, ktora) się obłądziła; omylna owieczka« (9:3:2:2:1;3;1): RejAp BB3; Pan obiecuie y błędne owiecżki przywieść do ſtádá ſwego. RejPos 124v marg; ná káżdą godzinę cżekał polepſzenia/ náwroczenia/ á lepſzey gotowośći/ obłędliwey oney owiecżki ſwoiey. RejPos 342v, 7, 141, 147v, 148, 168v [2 r.] (19); ReszList 142.

»owieczka (Pana) Chrystusowa, pańska (a. Pana), boża (a. boska)« [szyk 43:2] (21:20:4): że IchM nauką swą dusz naszych nie zwodzą z dobrej drogi, ale pasą na dobrych paszach jako owieczki boskie DiarDop 100; Páſterze ſą/ kthorzy nád trzodą Páńſką tzuią/ y tzyſtym pokármem ſlowá Bożego/ Owietzki Páná Kryſtuſowe karmią KrowObr 4, 37, 80 marg, 99v, 130, Rr2v; OrzList g4v; kthorych Owieczek Páná Kryſtuſowych/ nigdźiey indźie niemáſz/ iedno w ſpráwie Papieſkiey. OrzRozm F3; Obudźże ſie iuż thedy káżdy nędzny páſterzu tych owiecżek Páńſkich RejAp 36v, 12v, 35v, 36, 37 [3 r.], 39, 76v; Co ſą fałſzywe páſtwiſká owiecżek Páńſkich. RejPos 123v marg, 169, 338v, 346 [2 r.]; RejZwierc 39v, 131, 186; Aleć iedno te ſą prawdźiwe owiecżki Boże/ ktore iednego Páſterzá Rzymſkiego ſłucháią WujJud 18v, 18v marg, Mm8v; RejPosWstaw 42; CzechRozm 248v; ták ij [swój urząd] ſpráwuią/ że máły z niego Páńſkie Owiecżki/ y oni ſámi pożytek/ á my wielką záłoſć odnoſić muſimy. KarnNap A2; CzechEp 21, 23, 42, 370, 425; Po cżym też łatwie poznáć/ kto ieſt z owiecżek Chriſtuſowych/ y do ſtadká iego ćichego/ á pokornego należy NiemObr 18, 43, 180 [2 r.]; ReszPrz 103; ReszList 144, 154; LatHar 513.

»niewinna owieczka« (4): RejAp 39; iáko wierny poſeł á wierny káznodzieiá może wiele vcżynić pożytku w tych niewinnych owiecżkach Pánu ſwemu RejPos 277v, 122v; CzechEp 21.

»stadko owieczek; owieczka stada« (1;1): RejPos 281; On go Pánem y dźiedźicem wſzyſtkiego vcżynił y Páſterzem poſtánowił nád ſtadkiem owiecżek ſwych CzechRozm 203v.

»wierna owieczka« (22): ktory [Krystus] [...] przed ſrogim Sądem oycá ſwego/ wſzyſtki wierne y wybráne ſwoie owietzki vſpráwiedliwia KrowObr 180v; áby ſie nigdy od niego [Chrystusa] nie obłądziły wierne owiecżki iego/ áż do przyſcia iego. RejAp BB3, 22v, 37 [3 r.], 39, 177, Dd2, Ff3; RejPos 30, 31, 106v, 122v, 123 (12).

»owieczka zboru Chrystusowego« (1): Ale to przedſię zá tym iść nie może/ żeby iuż też dla tego owiecżki zboru Chriſtuſowego woiowáć miáły. CzechRozm 253v.

Szeregi: »owieczka, (i) baran(ek)« [szyk 2:1] (3): gdy mu [Chrystus papieżowi] rzekł w oſobie Piotrowey: Páś báránki moie: Páś owiecżki moie. WujJud 123; Chryſtus Pan náſz Piotrá S. iednym y nawyżſzym Páſterzem vcżynił wſzytkich owiecżek y báránow ſwoich. SkarJedn A7v [idem] 63.

»braciszek, (a) owieczka« (2): Azaſz go [wiernego] nie zowie braćiſzkiem ſwoim/ owiecżką ſwoią RejPos 25, 147v.

»owieczka a człowiek« [szyk 1:1] (2): Iż gdy obacży [Chrystus] nędznego cżłowieká á tę nędzną owiecżkę ſwoię/ á oná ſie obłądziłá od ſthádá iego/ á od ſpołecżnośći ſwiętych á przebránych iego RejPos 168v, 168v.

»dziatki a owieczki« (1): Iż nas rządzi á ſpráwuie iáko dziatki á iáko owiecżki ſwoie pod ſwięthym kroleſtwem ſwoim RejAp 97v.

»kościoły a owieczki« (1): wiele ſie thákowych [sług kościelnych] náyduye dziſieyſzych złych á zepſowánych cżáſow/ ktorzy gdy ſie im co z lepſzym pożytkiem ich ſámych tráfia/ wnet opuſzcżáią/ dla márnego pożytku/ zwierzone ſobie koſcioły á owiecżki Páná Kryſtuſowe RejPosWstaw 42.

»ani sługa, ani owieczka« (1): A ktora ſłucha głoſu naiemnicżego á omylnego cżłowieká ſwiátá tego/ iuż tho nie ieſt áni ſługá áni owiecżká iego. RejAp 191.

»stadko a owieczki« [szyk 3:1] (4): RejPos 124v, 345; O nędzny báłwánie á mizerny naiemniku/ kthory widziſz tuż nie dáleko wilká przychodzącego/ á nie thylko przychodzącego/ ále iuż máło nie pod ocżymá thwemi drapieżącego ſtadko á owiecżki Páńſkie/ tobie zwierzone á porucżone RejZwierc 186, 41.

»ucznie abo owieczki« (1): A Chriſtus Pan/ nie dla tegoć przyſzedł/ żeby vcżnie ſwe/ ábo owiecżki/ ktore mu dał Bog y Oćiec iego do ręku/ ná świát wprowádzał CzechRozm 250.

d) Człowiek łagodny, niewinny, slaby, bezbronny (20): powiedział [Dawidowi]/ iżeś ty to ieſt ten obfity cżłowiek/ ktoryś wziął owiecżkę niewinnemu Vriaſzowi/ [...] to ieſt właſną żonę iego RejZwierc 204v; gdy [...] do Medyolánu z ſwego klaſztoru [...] iáchał: ſługá dyabelſki Heretyk [...] ná onę owiecżkę ćichą/ á broni niemáiącą vderzył SkarŻyw 373; CzechEp 309.

W powtórzeniu intensyfikującym (1): Przeſto o Owietzki/ Owietzki/ nie ſrebrem áni złotem/ ále nadroſſſzą krwią Páná Iezu Kryſtá wykupione/ Vćiekayćie/ vćiekayćie/ co na dáley od thych Wilkow drapieżnych KrowObr 37.

W przeciwstawieniach: »owieczka ... wilk (4), kozieł« (5): KrowObr 37 [2 r.]; gdy iuż oſtáthecżnieyſzym ſądem ſwoim będzye racżył oddzielić Kozły od Owiecżek ſwoich RejAp 160v; Iáko do Bogá ſwego wzdychałá/ iáko owiecżká oná ná weście ſię wilkow bałá/ rozmyślániu cżytelniká porucżam. SkarŻyw 444, 341.

W charakterystycznych połączeniach: owieczka cicha, broni nie mająca.

α) O Chrystusie (2): O Panie Iezu Kryſte owiecżko niewinnoſci OpecŻyw 135v.

W przeciwstawieniu: »owieczka ... wilk« (1): Ach moy mily ſynu/ ij cżemuſmy cie do Ieruzalem puſcili/ owiecżkę między wilki/ miloſciwégo miedzy okrutniki. OpecŻyw 110v.

β) O duszy ludzkiej (10): Co ma cżynić gdy nie ma wirenego [!] páſterzá nędzna owiecżká. RejPos 124v marg, 20.

W charakterystycznych połączeniach: owieczka nędzna (4), wdzięczna.

Wyrażenie: »niewinna owieczka« (2): Widziſz że páſieſz onę niewinną owiecżkę duſzycżkę ſwoię/ á wilk okrutny [...] ſtoi nád thobą/ krádnie ſie do ciebie/ iákoby ią v ciebie wyłudził ábo wydárł RejPos 20, 20.
Szeregi: »owieczka, (a, to jest) duszyczka« (1): A co nawięcey/ páſieſz onę wdzięcżną owiecżkę ſwoię onę niewinną duſzycżkę ſwoię/ ktorą tobie Pan twoy dał y porucżył w opiekę twoię. RejPos 124, 20, 124v [3 r.], 125, 196.

»owieczka abo trzoda« (1): vcż ſie iáko thu ſłyſzyſz od thych páſterzykow/ ábyś záwżdy cżuł á ſtrzegł tey niewinney owiecżki ſwoiey/ ábo trzody ſwoiey/ ieſli iáką maſz od Páná ſwego porucżoną. RejPos 20.

e) Ofiara (1):
Wyrażenie: »owieczka duchowna« = modlitwa (1): niełáſkáwą twarzą ná chrome y niedołężne ofiáry P. Bog v Máláchiaſzá Proroká poglądał; przetoż chcęć tu/ cżytelniku nabożny/ ná końcu przypomnieć/ w iákiey ſadzáwce płokáć y omywáć maſz te owiecżki duchowne/ ktore ſię ná cżeść y ná chwałę Bożą duchownie zábijáią y palą. LatHar [+9].
2. [bot. Ranunculus L. (Rost: jaskier); roślina zielna z rodzaju jaskrowatych w wielu odmianach [pl]: Koźia drześć/ Rauunculus [!] candidus minor. Mercenblumen/ Aprillenblumen. Schneeblumen. Owiecżki/ Ranunculus candidus maior. Groſz Schneweiſzblumenn SienHerb K2#.]
3. [bot. Trifolium arvense L. (Rost: owieczki); koniczyna polna; roślina roczna lub dwuletnia z rodziny motylkowatych (Papilionaceae); lagopus vulgo lagopodium et pes leporinus Cn [pl]: Leporinus pes, Lagopus. Záięcza nożká, álbo Owieczki [...] ZOwą to Ziółko drudzy owieczki iż między trzemá liſtkámi/ czwarté ieſt koſmáté iáko owcá [...]. Rośćie to źiele ná łąkach/ y ná mieyſcách ogrodnych UrzędowHerb 186 (Linde).]

Synonimy: 2. jaskier; 3. koteczki, »zajęcza nożka«.

JB