Słownik polszczyzny XVI wieku

« Poprzednie hasło: OŻYWIAĆ SIĘ

Następne hasło: OŻYWIAN »

OŻYWIAJĄCY (51) part praes act

o oraz a jasne (w tym w a 2 r. błędne znakowanie).

Fleksja

sg
m	N	ożywiający	f	N	ożywiającå	n	N	ożywiającé
	G	ożywiając(e)go		G	ożywiając(e)j		G
	D	ożywiając(e)mu		D			D
	A	ożywiając(e)go, ożywiający		A	ożywiającą		A	ożywiając(e)
	I	ożywiającym		I	ożywiającą		I	ożywiającym
	L	ożywiającym		L			L
	V			V			V	ożywiając(e)

pl
N	subst	ożywiając(e)
G		ożywiających
D		ożywiającym
A	subst	ożywiając(e)

sg m N ożywiający (3). ◊ G ożywiając(e)go (3). ◊ D ożywiając(e)mu (1). ◊ A ożywiając(e)go (5), ożywiający (1). ◊ I ożywiającym (4). ◊ L ożywiającym (2). ◊ f N ożywiającå (7). ◊ G ożywiając(e)j (2). ◊ A ożywiającą (2). ◊ I ożywiającą (1). ◊ n N ożywiającé (3); -é (2), -(e) (1). ◊ A ożywiając(e) (2). ◊ I ożywiającym (1). ◊ V ożywiając(e) (2). ◊ pl N subst ożywiając(e) (1). ◊ G ożywiających (8). ◊ D ożywiającym (1). ◊ A subst ożywiając(e) (2).

Sł stp brak, Cn notuje, Linde XVII – XVIII w. s.v. ożywić.

Znaczenia

1. Dający życie, napełniający życiem (30)
- Przen: Dający życie nadprzyrodzone, zbawiający (13)
2. Utrzymujący przy życiu, posilający, pobudzający (20)
- W przen (1)
3. Wznawiający (1)

1. Dający życie, napełniający życiem; vivificans PolAnt, Vulg, Cn (30): Wyerzymy w duchá S. páná/ á ożywyáyącego KromRozm III C5; Pan Bog wywiodł był z źiemie wſzelkie drzewo [...]: Też y drzewo żywotá (marg) Acz drzewo ono nie było ożywiáiące/ ále było znákiem y pámiątką cżłowiekowi/ kthorem był vpominan/ iż od Páná Bogá żywot y wſzyſtki dobrá wziął. (–) BibRadz Gen 2/9; WujJud 25v; Wiedz powiáda/ y o iednym Duchu S. od oycá y od ſyná pochodzącym/ Bogu doſkonáłym y ożywiáiącym. SkarJedn 282; LatHar 91.

ożywiający co (1): Opowiedam tobie przed Bogiem ożywiáiącym wſzytko BudNT 1.Tim 6/13.

W porównaniu (1): Tymże też obycżáiem Pan názywa ſie winną máćicą/ á nas láthoroſłkámi. Abowiem iáko z winney máćice przyrodzona moc y wilkość ożywiáiąca w látoroſli ſie roſchodzi/ y cżuią to gáłąſki y owoc wydáią: ták też Duch Páná Kryſtuſow ożywiáiący áby ſpráwował w nas ſkutek ſwoy/ tego nam potrzebá. RejPosWstaw [110²].

Wyrażenia: »duch ożywiający« = spiritus vivificans Vulg [szyk 6:1] (7): RejPosWstaw [110²]; CzechRozm 59; LatHar 484; Iż Ciáło ſámo przez ſię/ bez Duchá ożywiáiącego/ nic nie ieſt pomocne WujNT 333; Stał ſię pierwſzy człowiek Adam w duſzę (marg) duſzą. (–) żywiącą; á pośledni Adam w duchá ożywiáiącego (marg) Duchem ożywiáiącym. (–) WujNT 1.Cor 15/45, Rom 8/2; [Ale iż Chriſtus ieſt vcżynion cżłowiekiem w duchá ożywiáiącego BudArt 18].

»moc ożywiająca« (4): ábyſmy w nim [w Panu Krystusie] byli/ iáko nędznicy w naſzcżęſliwſzym: [...] vmárli/ iáko w thym ktory ieſt prawdziwy żywot/ y moc ożywiáiąca. RejPosWiecz² 92; KuczbKat 180; Pan Kryſtus ktory ieſt żywotem y z martwychwſtániem náſzym/ powieda ſie być głową náſzą/ á my żeſmy ſą cżłonki iego. Spráwuie tedy moczą ożywiáiącą ciáło ſobie przyległe/ áby ták cżłonki żyć á prácowáć mogły. RejPosWstaw [110²], [110²] marg.

Przen: Dający życie nadprzyrodzone, zbawiający (13): Bądz pozdrowion krzyżu ſwięty: [...] ożywiáiące drzewo/ żywot noſzące wſzyſtkich. KrowObr 162v, 167; powiedayćie ludowi w Kośćiele wſzythki ſłowá żywotá tego. (marg) To ieſt/ náuki ożywiaiącey. (–) BibRadz Act 5/20; BiałKat 336; ále moc poświącenia/ y łáſká ożywiáiąca záwſze trwa w Sákrámencie. WujJud 224v; Máluymy ná drzwiách/ y ſtawmy ná cżołách náſzych/ ná vśćiech y ná pierśiách/ y ná wſzytkich cżłonkách ożywiáiące známię krzyżá S. SkarŻyw 120; A potym mu dał niepokalány á ożywiáiący Sákráment/ y obiáśniłá ſię twarz Theophilá SkarŻyw 173; y śiedząc w łodce/ [Pan Jezus] náucżał lud ſłodkim á duſze ożywiaiącym ſłowem ſwoim. SkarŻyw 596, 398, 399 [2 r.].

W połączeniach szeregowych (2): KrowObr 192; że ćiáło Chryſtuſowé rózné od ćiáłá náſzégo (ácz ieſt prawdźiwé) daleko ieſt: bo ćiáło ożywiáiącé/ odkupującé/ z grzéchów omywáiącé BiałKat 328.

2. Utrzymujący przy życiu, posilający, pobudzający (20): Vegetatus, recreatus, fortificatus, sustentatus, agilis, vigilans, ozyvyayączy BartBydg 166; Yáko [...] w domu goſpodarz [...] w ćyele [...] śiły duſſne/ ożywyáyąca/ rucháyąca/ y czuyąca KromRozm III F8; GórnDworz Mm6v.

ożywiający co (3): iż práwego żywotá/ kthory yeſt miłoſć Boża k nąm/ zápaláyąca nas ku miłoſci yego/ á wſſyſtki ſpráwy y vczynki náſſe ożywyáyąca/ nyemáyą. KromRozm III D4v; LubPs cc5v marg; SkarJedn 3.

W porównaniach (2): Wyſławyenye kroleſtwá Páńſkiego/ ktore ieſt podobne dzdzowi ożywiáiącemu nyepłodną zyemię. LubPs cc5v marg; RejPosWstaw [110²].

Wyrażenie: »duch(y) ożywiające(-y)« (13): Chęć ku iedzeniu ſtraczoną przywracza y duchy ożiwiaiącze pomnaża FalZioł II 10d; Nakoniecz taka [zielona] vrina nicz dobrego nieznamionuie/ abowiem poſpolicie zmartwienie y wynizcżenie duchow ożywiaiączych/ á zbytecżnie krwie y inſzych wilkoſci ſpalenie. FalZioł V 6, I 25c, 71a, [115²]d, V 2, 7v [2 r.], 8, 57; Cżemu wſzelkie ciaſto nie zdrowe ieſt. (–) Bowiem ono ma lipkoſć zbitnią ktora ciągnie ſie w żyły á tak ie zatika y nie dopuſzcża tam wchodzić duchom ożywiaiącim GlabGad G6; wſzytko co vmie látáć á ma ſkrzydłá/ weſzło do Noego w Korab/ dwoie á dwoie/ ze wſzelkiego ćiáłá w ktorym był duch ożywiáiący [spiritus vitae]. Leop Gen 7/15; izali ręká żyć może/ gdy ſię od ćiáłá oderwie? Tráći duchá ożywiáiącego/ śmierć ſobie y wieczną zgubę przywodźi SkarKazSej 672b.

W przen (1): Tá ſamá ieſt winnicá y zamcżyſty ogrod páńſkiego kochánia: ná ktory tylko roſa iego z niebá ſzcżepione ziołká ożywiáiąca pádnie. SkarJedn 3.

3. Wznawiający (1): isz w thakowich przipozwach gdzie-bi sie thraffila strona ktora vmrzecz a appellaczia visialabi na ssyem z Rokow pospolithich albo wielkich thedi pieczencz officii principis albo ziemska ońdzie kazdego powiathu w samei przigodzie thakowich przipozwow oziwiaiaczich bandzie dostateczna na seimie valnim ZapWar 1545 nr 2646.

Cf OBŻYWIAJĄCY, OŻYWIAĆ