[zaloguj się]
[pdf]

1. PALMA (63) sb f

palm- (w tym 1 r. błędne znakowanie), pålm; końcowe a jasne.

Fleksja
sg pl
N palma palmy
G palmy pålm, palm(o)w
D palmie
A palmę palmy
I palmą palmami
L palmie

sg N palma (15). ◊ G palmy (3). ◊ D palmie (4). ◊ A palmę (7). ◊ I palmą (1). ◊ L palmie (1). ◊ pl N palmy (10). ◊ G pålm (8), [palm(o)w]. ◊ A palmy (12). ◊ I palmami (2).

Sł stp, Cn notuje, Linde XVI – XVIII w.

1. bot. Phoenix dactylifera L. (Rost); daktylowiec właściwy, drzewo z rodziny palmowatych (Palmae), rosnące także w Palestynie i Syrii; może też inny gatunek z tej rodziny; palma Vulg, PolAnt, Cn; elate Cn [palma – palmowe drzewo Murm 106, Mymer1 20v, Mymer2 19v, Calep; palma – daktylowe drzewo, palmae fructus – owoc palmowy Mącz [273]d] (35): Palma z ſwemi Latoroſlami, z kwiatem/ z ſkorą/ z peczkami ſą cierpniączego przyrodzenia y ſuchego FalZioł III 20b, III 20a; (nagł) Serce ſtałe/ ták máluią. (–) S Stałym ſercem pod Pálmą/ máluią cżłowieká/ Słup przy nim Mármorowy RejZwierz 114; Dwoiá ieſt Gálilea/ wyſzſſa [...] y niſzſſa/ ale obiedwie żyzne y płodne/ owocow/ zboża/ win roſkoſznych/ Oliwnego drzewá/ palm/ doſyć ma. BielKron 266v, 31, 465; Y przyſzli do Elimá/ á tám było dwánáśćie zrzodeł/ y śiedmdzieśiąt palm BudBib Ex 15/27; Pálmá ieſt drzewo owocowe/ ná ktorem ſię Dáktyle rodzą. BudBib I 431c marg, Num 33/9; SkarŻyw 50; Palmosus – Pełni palm. Calep [748]b, [748]b.

W porównaniach (8): OpecŻyw 182v; O yako czudnaſz namylſza moya zroſtem twym przyrownana palmye PatKaz III 118v; WróbŻołt ff4v; Spráwyedliwy yák pálmá ták ná wſſem rozkwitnye LubPs V2; Przy nim koło bráćiey/ á iakoby ſádzenie Cedru ná gorze Libáńſkiey/ thák przy nim ſtały iáko gáłęźi pálmy Leop Eccli 50/13; BudBib Eccli 24/14[18]; KochPs 140; Tyś ieſt miedzy corkámi Hierozolimſkiemi [...] iáko pálmá miedzy drzewy SkarŻyw 112.

Wyrażenie: »miasto palm[ow]« = peryfraza lub określenie miasta Jerycho; civitas a. urbs palmarum Vulg, PolAnt (1): Y powſtawſzy mężowie ktorzy byli ná tho miánowićie obráni wźięli ony więźnie/ [...] á przyprowádźili do Ierychá miáſtá palm do bráćiey ich BibRadz 2.Par 28/15; [opánował miáſtho Pálmow. Leop Iudic 3/13]. [Cf [...] z rowninámi Ierychá/ ktore miáſto oſádzone ieſt palmámi BibRadz Deut 34/3.]
a. Plastyczne wyobrażenie palmy jako elementu dekoracyjnego (14): Y wyrzezał ná wſzythkich śćiánách w około Domu onego kſztałt Cherubinow y Palm y kſztałth kwiátkow BibRadz 3.Reg 6/29, 3.Reg 6/32 [2 r.], 2.Par 3/5, Ez 40/31, 34, 37; Od ziemie áż do wierzchu drzwi/ (byli) Cheruwowie/ á pálmy vcżynione/ (y) po śćienie (onego) páłacu. BudBib Ez 41/20, Ez 41/18 [2 r.], 19 [2 r.], 25, 26.
2. Gałąź palmowa (20): Co nie dla tego vcżynił Páweł S. żeby o przykryćie ćiáłá ſwego/ (ktore ták wiele lát/ plećioną z palm rogożą/ pokrywał) ſtáránie miał SkarŻyw 51.
a. Jako oznaka odniesionego zwycięstwa [przodek, przodkowanie; zwycięstwo – palma Cn] (3): Pálmy znák zwycięſtwá/ kthore nośili zá ſtárych cżáſow krolowie álbo hetmáni po zwycięſtwiech ſwoich. RejAp 68.
Przen (2):
Zwroty: »palmę oddawać [czemu]« = przyznawać czemuś pierwszeństwo, wyższość (1): Tyś ná to mieyſce zgodę y miłość wprowádźił Rozkwitłą/ miedzy námi pięknieś ią vſádźił, Iż nie ſwaróm/ miłośći/ pálmę oddawamy GosłCast 18.

»odnieść palmę« = zwyciężyć w rywalizacji (1): O Sczeſny, ty odniozłeś [errata zmienia: odnioſłeś] pálmę, A ten przegrał; przemogłá twoiá Komoedia, Y w ſporze ze wſzyſtkiemi Komoediántámi, [...] maſz bydź vznány więtſzym CiekPotr 55.

b. Jako oznaka czci i hołdu, wdzięczności (4): Lud ludzki przećiw tobie/ z pálmámi wyſzedł był ná drogę ArtKanc E5v; Calep [748]b; SkarKaz 520a.
α. Plastyczne wyobrażenie gałęzi palmowej (1): Poſtáwię pálmę złotą w twym kosćiele/ Która ten napis ponieśie ná czele/ Tobie/ ó można Venus/ ieſtem dáná/ Ześ zbyć pomogłá niewdźięcznégo páná. KochFr 76.
c. W apokaliptyce biblijnej i w tekstach do niej nawiązujących symbol nagrody za cnotliwe życie; palma Vulg (12): OpecŻyw 177v, 188 [2 r.]; Coż tám cżynią ci [...] ſłudzy Boży? Oto ſłuchay: Iż ſtoią przed Máyeſtatem Páńſkim oblecżeni w ſtoły białe/ á pálmy máią w ręku ſwoich RejAp 68, 65v, 67v, 68; Iż widziałem w widzeniu ſwoim ná gorze Synái tłuſzcżą ludzi niezlicżoną/ á miedzy nimi chodził młodzieniec [...]/ á wkłádał korony ná głowy ich/ á pálmy dawał w ręce ich. RejPos 2v, 149; WujNT Apoc 7/9.
Wyrażenie: »palma zwycięstwa« (2): OpecŻyw 188; áno Syn Boży wkłáda korony ná głowy ich [męczenników]/ á dawa pálmy zwycięſtwá ich do ręku ich. RejPos 339v.
3. W religii chrześcijańskiej nagroda za cnotliwe życie (zwłaszcza za śmierć męczeńską) (3):
Wyrażenie: »palma za męczeństwo« (1): gdźie niektorzy odpłátę zá pánieńſtwo/ drudzy Koronę zá naukę y kazanie ſwoie á drudzy pálmę zá męcżeńſtwo/ drudzy záś inſze ozdoby zá cnoty ſwe/ od Páná bráć y odnáſzáć będą. KuczbKat 140.
Szeregi: »palma albo korona zwycięstwa« (1): ſłuchayże iż tu nie doſyć ná tym/ iż chociay kto zwycięży álbo wytrwa [...]/ á bierze pálmę álbo koronę zwycięſtwá ſwego/ ále kthemu potrzebá áby był opłokan krwią Báránká thego ſwiętego RejAp 70.

»palma i zapłata« (1): O naświętſza duſzo/ ktorey áczkolwiek ręká okrutna z ćiáłá nie wygnáłá/ wſzákożeś pálmy y zapłáty/ ktorą prágnącym męczeńſtwá dáią/ w niebie nie vtráćiłá. LatHar 452.

4. bot. Orchidearum sp. tuberis digitatis (Rost); roślina z rodziny storczykowatych (Orchidaceae) (3): Palma. Dłon kriſtowa. Palman paum FalZioł I 112a, +4c, I 112a żp.
5. n-loc (2):
a. Jedna z Wysp Kanaryjskich (1): [Kanaryje] Ná ktorych ludźie mieſzkáią zową ie/ Fracta lancea/ Magna ſors/ Gránkánárya/ Teneryfá/ Ginerá/ Palmá/ Ferrum. BielKron 448v.
b. Miasto na Majorce, Palma de Mallorca (1): Ma Máioriká [...] miáſto/ ktore Málorká zową/ ma port wielki/ y ieſt głowne miáſto tych tám wyſpow/ pierwey Pálmá zwáno BielKron 280.

Synonimy: 4. »dłonki Krystowe«, »dłoń boża«, »dłoń Krystowa«, »dłoń Krystusowa«, rączki.

Cf [PALMORODNY]

SBu